Ο συγγραφέας μιλά στο «ENJOY» για τη σύνδεση με τον τόπο του, τη σημασία της ιστορικής μνήμης και τον ρόλο της τέχνης απέναντι στη βία και στον φανατισμό
Σε έναν τόπο που η Ιστορία έχει αφήσει ανεξίτηλα σημάδια, το θεατρικό έργο «Το φίλεμα» του Μάνου Κουνουγάκη έρχεται να φωτίσει -μέσα από τον μύθο- σκοτεινές πτυχές της κατοχικής Κρήτης.
- Από τον Ηλία Μαραβέγια
Με αφετηρία οικογενειακές αφηγήσεις, ο συγγραφέας δημιουργεί μια παράλληλη πραγματικότητα, όπου η φιλοξενία, η μνήμη, η εκδίκηση και η συγχώρεση γίνονται θεματικοί πυλώνες ενός έργου που δεν στοχεύει στο να δώσει απαντήσεις, αλλά να θέσει καίρια ερωτήματα.
Το έργο βασίζεται σε αληθινά γεγονότα από την κατοχική Κρήτη και, μάλιστα, από την οικογενειακή σας ιστορία. Πώς σας επηρέασε συναισθηματικά η διαδικασία συγγραφής;
Η συγγραφή είναι μια επαγγελματική εργασία. Οπότε όφειλα να μην είμαι συναισθηματικά επηρεασμένος. Επίσης, το έργο, αν και βασισμένο στις αφηγήσεις του παππού μου, είναι μυθοπλασία, άρα είχα να κάνω με πρόσωπα αυτόνομα από τα πραγματικά, τα οποία είχαν κατά τη διάρκεια της συγγραφής τη δική τους υπόσταση, υπόβαθρο, ταυτότητα και συγκρούσεις. Ωστόσο, στις παραστάσεις έχω συναισθηματικό φόρτο, ιδιαίτερα σε σημεία του έργου που συνδέονται άμεσα με την προσωπική ιστορία του παππού μου.
Ποια ήταν η πιο συγκινητική ή αποκαλυπτική αφήγηση που ακούσατε κατά τη διάρκεια της έρευνάς σας για το «Φίλεμα»;
Οταν ο παππούς μου ήταν περίπου 13 χρόνων, οι ναζί τον είχαν πάρει για καταναγκαστικά έργα. Κάποια στιγμή, εξαντλημένος, σταμάτησε να δουλεύει. Τότε ένας ναζί, εξοργισμένος, άρχισε να τον χτυπάει κι έβγαλε το όπλο του για να τον σκοτώσει. Ενας άλλος στρατιώτης αντέδρασε και οι δύο στρατιώτες πάλεψαν. Ευτυχώς, ο δεύτερος στρατιώτης υπερίσχυσε και ο παππούς μου σώθηκε. Επειτα ο στρατιώτης τού έδειξε μια φωτογραφία του γιου του, ο οποίος είχε περίπου την ίδια ηλικία. Ηταν μια αφήγηση-αποκάλυψη στο παιδικό μου μυαλό, καθώς σκέφτηκα πρώτη φορά πως ίσως υπήρχε και μια ανθρώπινη πλευρά σε κάποιους ναζί στρατιώτες, που έως τότε έβλεπα σαν τέρατα.
Τι σημαίνει για εσάς η Γέργερη Ηρακλείου σήμερα, μετά τη συγγραφή και το θεατρικό ανέβασμα του έργου;
Η Γέργερη παραμένει ένα μέρος όπου πήρα αγάπη και γνώρισα ανθρώπους με σημαντικές αξίες. Εμπνεύστηκα από μια σκοτεινή εποχή και μια εκτέλεση που βύθισε στο πένθος εκείνο τον τόπο. Αρα, υπήρχε η ευθύνη πως μπορεί να μην ήμουν ιστορικά ακριβής και να προσβάλω τη μνήμη κάποιου. Αυτός ήταν ένας από τους λόγους που με έκανε να απορρίψω την εκδοχή ενός ρεαλιστικού έργου, όσον αφορά τον χωρόχρονο και τα πρόσωπα, και να επιλέξω μια ιστορία παράλληλης πραγματικότητας. Ωστόσο, είναι σημαντική η αναφορά στα γεγονότα που αποτέλεσαν την αφετηρία μου, ώστε να συντηρείται η ιστορική μνήμη.
Η φιλοξενία λειτουργεί σχεδόν σαν χαρακτήρας στο έργο σας. Πώς τη νοηματοδοτείτε μέσα στο πλαίσιο της Κατοχής και του ναζισμού;
Φιλοξενία σημαίνει να είσαι «φίλος του ξένου», δηλαδή να δέχεσαι ως ίσο στο σπίτι σου τον άλλο, αυτόν που είναι διαφορετικός από εσένα. Οπότε είναι μια πράξη που καταργεί κάθε διάκριση, είτε είναι φυλετική είτε θρησκευτική ή οποιαδήποτε άλλη από τις πολλές που έχουμε κατασκευάσει ως ανθρώπινο είδος. Ετσι λειτουργεί ως μια δύναμη αντίθετη προς τη ναζιστική ιδεολογία, μια ιδεολογία μίσους και διακρίσεων, που κατατάσσει τους ανθρώπους σε ανώτερους και κατώτερους. Μια ιδεολογία που, δυστυχώς, είναι παρούσα πολιτικά και κοινωνικά ακόμα και στις ημέρες μας.
Τι ρόλο μπορεί και οφείλει να παίξει το θέατρο σήμερα απέναντι σε φαινόμενα μίσους, φανατισμού και ρατσισμού;
Το θέατρο είναι μια τέχνη που έχει τη δυνατότητα (και, κατά τη γνώμη, μου οφείλει) να μιλήσει για οτιδήποτε απασχολεί τον σύγχρονο άνθρωπο, είτε μέσα από ένα πολιτικό είτε μέσα από ένα υπαρκτικό/υπαρξιακό πλαίσιο. Να μας κάνει να σκεφτούμε για θέματα που μέσα στην αγωνία της καθημερινότητάς μας προσπερνάμε. Να μας χαρίσει ενσυναίσθηση, μα και πολιτική σκέψη. Να μας κάνει ενεργούς πολίτες και να μας βοηθήσει όχι μόνο να απορρίψουμε αλλά και να σταθούμε απέναντι σε φαινόμενα μίσους, φανατισμού και ρατσισμού.
Τι απαντάτε σε όσους υποστηρίζουν ότι η τέχνη πρέπει να μένει μακριά από την πολιτική;
Η τέχνη σε όλες τις εκφάνσεις της, από την αρχαιότητα έως σήμερα, έχει και πολιτικό ρόλο. Αν μείνει μακριά από την πολιτική, θα έχει χάσει ένα μεγάλο μέρος της ουσίας της ύπαρξής της. Και η ανθρωπότητα θα έχει χάσει ένα σημαντικό σύμμαχο στην προσπάθεια εξέλιξής της προς το καλύτερο. Χρειαζόμαστε καλλιτέχνες που θίγουν πολιτικά ζητήματα.
Πώς έχει ανταποκριθεί έως τώρα το κοινό και ποια ήταν κάποια σχόλια ή αντιδράσεις που σας συγκίνησαν ή σας εξέπληξαν;
Το μεγαλύτερο δώρο, πέρα από τις σχέσεις που δημιουργήσαμε με τους συντελεστές της παράστασης, είναι η ανταπόκριση του κοινού. Στο τέλος κάθε παράστασης υπάρχει έντονη συγκίνηση. Πολλοί μού διηγούνται ιστορίες των παππούδων τους από εκείνη την εποχή. Κρατάω ιδιαίτερα την αντίδραση ενός έφηβου κοριτσιού. Η μητέρα της μου είπε ότι μετά το έργο αποφάσισε να συγχωρεί πιο εύκολα. Επίσης, τη συζήτηση με μια γυναίκα από την Ουκρανία, η οποία συγκινημένη μού είπε πως μέσα από το έργο, αν και μακριά, ένιωσε όσα υποφέρουν οι δικοί της λόγω του πολέμου.
Αν μπορούσατε να διαλέξετε ένα και μόνο μήνυμα που θα κρατήσει ο θεατής φεύγοντας από την παράσταση, ποιο θα ήταν αυτό;
Αντί για μηνύματα, θα προτιμούσα να κρατήσει ερωτήματα. Το πιο μεγάλο ερώτημα του έργου είναι μάλλον το εξής: «Τι σημαίνει τελικά να είσαι άνθρωπος;»
Υπάρχουν σκέψεις για περαιτέρω ταξίδια του «Φιλέματος» στην Ελλάδα ή και στο εξωτερικό;
Το «Φίλεμα», παράλληλα με την Αθήνα, ανεβαίνει στο Ηράκλειο από το Σχήμα 7, σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Μεταξάκη, και στην Πάρο από τον Θεατρικό Ομιλο Νάουσας, σε σκηνοθεσία Υπαπαντής Ρούσσου. Οσον αφορά το «Φίλεμα» της Αθήνας, υπάρχουν σκέψεις για παραστάσεις μακριά από την Αθήνα, καθώς το καλοκαίρι είχαμε μια υπέροχη εμπειρία με το κοινό της Αταλάντης. Ωστόσο, οι πιο προχωρημένες συζητήσεις αφορούν τη πιθανότητα παραστάσεων στην Κοπεγχάγη. Η προοπτική παραστάσεων στο εξωτερικό με ενδιαφέρει πολύ, μετά και από την εμπειρία που είχα με το «Φίλεμα» στη Οξφόρδη και στο Λονδίνο στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Praxis 9.
Ποια είναι τα επόμενα συγγραφικά ή θεατρικά σας σχέδια;
Ευτυχώς, ακόμα ονειρεύομαι νέα κείμενα και συνεργασίες. Εκδοτικά σε λίγες εβδομάδες θα κυκλοφορήσει το νέο μου θεατρικό έργο από την Κάπα Εκδοτική, με τίτλο «Ασπαράχι». Θεατρικά υπάρχουν συζητήσεις και προτάσεις. Το πιο κοντινό αφορά το έργο μου «Θεές», ένα έργο που μιλάει για έναν σύνδεσμο οπαδών γυναικών, το οποίο θα ανέβει προς το τέλος του χρόνου από το Σχήμα 7, σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Μεταξάκη, στο Ηράκλειο.
Info
«Το φίλεμα» του Μάνου Κουνουγάκη, θέατρο Αβατον, κάθε Παρασκευή, στις 21.00.
Σκηνοθεσία: Λίνα Αλτιπαρμάκη.
Παίζουν: Αντώνης Βούλτσος – Δαμουλάκης, Ευγενία Μαραγκού, Ντόρα Μάτσικα, Νίκος Στεργιώτης και Γιάννης Χαρμπάτσης.
Σύνοψη: Η Αννα και ο Γιόζεφ έχουν έναν καφενέ σε ορεινό χωριό. Ενώ ο στρατός Κατοχής ετοιμάζεται να κάψει το χωριό τους, οι δυο τους αναγκάζονται να ετοιμάσουν τραπέζι για τους κατακτητές, με τον Γιόζεφ να θεωρεί τη φιλοξενία ως ύψιστο χρέος του και την Αννα να επιθυμεί να τους δηλητηριάσει. Δύο στρατιωτικοί, ο διοικητής Κλίνσμαν και η λοχαγός Μάουερ, καθώς και ένα ντόπιος συνεργάτης τους εμφανίζονται στον καφενέ και παίρνουν ένα γεύμα γεμάτο εντάσεις.
