Χωρίς σύνταξη παραμένουν χιλιάδες υπερήλικες, καθώς ο ΕΦΚΑ δεν τους αναγνωρίζει όσα έχουν «διαγραφεί» μέσω δικαστικών αποφάσεων
- Του Σπύρου Φρεμεντίτη*
Παρά το γεγονός ότι έχουν φτάσει στην ηλικία συνταξιοδότησης, εκατοντάδες ασφαλισμένοι που υπήχθησαν στον νόμο Κατσέλη (ν. 3869/2010) ή εντάχθηκαν στον εξωδικαστικό μηχανισμό για να ρυθμίσουν τα χρέη τους και να διασώσουν την πρώτη τους κατοικία βρίσκονται αντιμέτωποι με ένα πρωτοφανές διοικητικό και νομικό αδιέξοδο: αδυνατούν να λάβουν τη σύνταξή τους, καθώς ο ΕΦΚΑ δεν τους αναγνωρίζει όσα έχουν «διαγραφεί» μέσω δικαστικών αποφάσεων.
Η «παγίδα» των ασφαλιστικών οφειλών
Ο νόμος 3869/2010, γνωστός ως «νόμος Κατσέλη», θεσπίστηκε για την προστασία των υπερχρεωμένων φυσικών προσώπων, κυρίως μέσω ρυθμίσεων και διαγραφών ιδιωτικών οφειλών και προστασίας της πρώτης κατοικίας. Στην πορεία, το πεδίο εφαρμογής του επεκτάθηκε, ώστε να καλύπτει και οφειλές προς το Δημόσιο και τους ασφαλιστικούς οργανισμούς.
Στο πλαίσιο αυτό, χιλιάδες ελεύθεροι επαγγελματίες και αυτοαπασχολούμενοι που είχαν χρέη προς τον πρώην ΟΑΕΕ και σήμερα προς τον e-ΕΦΚΑ εντάχθηκαν σε ρυθμίσεις μέσα από δικαστικές αποφάσεις. Πολλές από αυτές τις αποφάσεις προέβλεψαν διαγραφή ακόμη και της κύριας οφειλής, δηλαδή των ίδιων των εισφορών που αντιστοιχούσαν σε μήνες ασφάλισης.
Το νομικό κενό και η στάση του e-ΕΦΚΑ
Ο ΕΦΚΑ υποστηρίζει ότι ο νόμος Κατσέλη δεν έχει κοινωνικοασφαλιστικό χαρακτήρα. Δηλαδή, δεν ρυθμίζει τη σχέση ασφαλισμένου – ασφαλιστικού φορέα, αλλά αποσκοπεί αποκλειστικά στη ρύθμιση χρεών και την προστασία της κατοικίας.
Ετσι, παρότι οι οφειλές προς τα Ταμεία μπορούν να ενταχθούν στις ρυθμίσεις του νόμου, αυτό δεν σημαίνει ότι ο e-ΕΦΚΑ αναγνωρίζει τις αντίστοιχες περιόδους ασφάλισης. Ουσιαστικά, ο φορέας μπορεί να εξετάσει μόνο εάν, μετά τη διαγραφή ή ρύθμιση, ο ασφαλισμένος πληροί τις προϋποθέσεις που προβλέπει η συνταξιοδοτική νομοθεσία, δηλαδή όρια ηλικίας, έτη ασφάλισης και ανώτατο επιτρεπτό ύψος οφειλής.
Αυτός ο διαχωρισμός έχει οδηγήσει δεκάδες ασφαλισμένους σε «γκρίζα ζώνη»: το δικαστήριο τους έχει απαλλάξει από τα χρέη, αλλά ταυτόχρονα ο ΕΦΚΑ δεν μπορεί να αναγνωρίσει τον ασφαλιστικό χρόνο που αντιστοιχεί στις διαγραφείσες εισφορές. Το αποτέλεσμα είναι να μην μπορούν να λάβουν σύνταξη, παρότι πληρούν το ηλικιακό όριο.
Το υπουργείο Εργασίας υπενθυμίζει ότι η Πολιτεία έχει θεσπίσει σειρά εργαλείων για τη ρύθμιση των ασφαλιστικών οφειλών, με τρόπο που διασφαλίζει τον χρόνο ασφάλισης. Με τον ν. 4611/2019 θεσπίστηκε η δυνατότητα ρύθμισης έως 120 δόσεων με σημαντικές εκπτώσεις σε προσαυξήσεις και τόκους, καθώς και ο επανυπολογισμός της κύριας οφειλής με βάση τον κατώτατο μισθό, ώστε να διατηρηθούν οι μήνες ασφάλισης.
Επιπλέον, με το άρθρο 61 του ν. 3863/2010, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει, καθορίστηκε το ανώτατο όριο οφειλών που επιτρέπει τη χορήγηση σύνταξης με παρακράτηση έως 20.000 ευρώ για ελεύθερους επαγγελματίες, έως 6.000 ευρώ για αγρότες του πρώην ΟΓΑ.
Με την πρόσφατη ρύθμιση του ν. 5078/2023, τα όρια αυτά αυξήθηκαν σε 30.000 και 10.000 ευρώ αντίστοιχα, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις (ηλικία, έτη ασφάλισης, τραπεζικές καταθέσεις). Για τα ποσά πάνω από αυτά τα όρια προβλέπονται συμψηφισμός και παρακράτηση μέρους της σύνταξης έως την πλήρη εξόφληση.
Η «γκρίζα ζώνη»
Στην πράξη, οι ασφαλισμένοι που εντάχθηκαν στον νόμο Κατσέλη βρίσκονται σήμερα χωρίς σαφή λύση. Παρότι έχουν δικαστική απόφαση που ορίζει την οριστική διαγραφή μέρους ή του συνόλου της οφειλής τους, δεν μπορούν να επωφεληθούν από τις ρυθμίσεις του ασφαλιστικού δικαίου, διότι οι δύο διαδικασίες δεν «επικοινωνούν» θεσμικά.
Η διαγραφή των εισφορών, που αρχικά παρουσιάστηκε ως ανάσα για τους υπερχρεωμένους, εξελίσσεται σε παγίδα για τη σύνταξη, αφού ο e-ΕΦΚΑ δεν έχει τη νομική δυνατότητα να αναγνωρίσει τον αντίστοιχο χρόνο ασφάλισης. Ετσι, άνθρωποι που εργάστηκαν για δεκαετίες, αλλά κατέρρευσαν οικονομικά μέσα στην κρίση, βρίσκονται χωρίς εισόδημα και χωρίς πρόσβαση σε συνταξιοδοτική παροχή.
*Δικηγόρος-Δημοσιογράφος
Ειδικός για ασφαλιστικά και εργατικά θέματα
[email protected]
«Βρίσκομαι σε πλήρες αδιέξοδο»
Ο Παναγιώτης Κωστόπουλος είναι εκτελωνιστής και σήμερα διανύει το 67ο έτος της ηλικίας του. Είναι ασφαλισμένος από τον Αύγουστο του 1978 στο ΙΚΑ και από το 1985 στον ΟΑΕΕ, και μέχρι σήμερα έχει συμπληρώσει 46 χρόνια ασφάλισης. Κατέφυγε στον νόμο Κατσέλη με χρέη σε τράπεζες και ΕΦΚΑ. Ειδικά στο τ. ΟΑΕΕ από τις 28.000 ευρώ το δικαστήριο του μείωσε την οφειλή στις 7.000 ευρώ, την οποία αποπληρώνει με 29,08 € τον μήνα. Κατέθεσε αίτηση για σύνταξη τον Μάιο του 2021 και την απέρριψαν, διότι δεν δέχονται την απόφαση του νόμου Κατσέλη. Σήμερα έχει οδηγηθεί σε αδιέξοδο, καθώς αρρώστησε και με απόφαση ΚΕΠΑ είναι και ανάπηρος!
«Αναγκάζομαι να εργαστώ, καθώς ο ΕΦΚΑ δεν μου δίνει σύνταξη! Κοντεύω να τρελαθώ! Πίστευα ότι ο νόμος θα με προστάτευε» δηλώνει στη «δημοκρατία». «Ο ΕΦΚΑ δεν δίνει λύση στο αίτημά μου, ώστε να συνταξιοδοτηθώ για τον καθαρό χρόνο ασφάλισης που έχω».
Τι ισχύει για όσους έχουν ενταχθεί στον εξωδικαστικό μηχανισμό
Μια άλλη απίστευτη ιστορία εξελίσσεται σε βάρος ελεύθερων επαγγελματιών και αγροτών που εντάχθηκαν στην ρύθμιση του εξωδικαστικού μηχανισμού. Και σε αυτή την περίπτωση, το υπουργείο Εργασίας ξεκαθαρίζει ότι η ένταξη στον εξωδικαστικό μηχανισμό δεν συνεπάγεται δικαίωμα συνταξιοδότησης με διατήρηση της οφειλής στη ρύθμιση. Οι οφειλές που έχουν ρυθμιστεί σε έως 240 δόσεις δεν μπορούν να παρακρατηθούν από τη σύνταξη, καθώς ο εξωδικαστικός δεν αποτελεί κοινωνικοασφαλιστικό εργαλείο.
Αποτέλεσμα, παρότι ασφαλισμένοι διέγραψαν μέρος των χρεών τους, να μην τους απονέμεται σύνταξη. Η κατάσταση είναι τραγική με ασφαλισμένους του ΟΓΑ, ειδικά στη Θεσσαλία. Απομένει πλέον μια γενναία νομοθετική ρύθμιση από το υπουργείο Εργασίας, ώστε να καλυφθεί το νομικό κενό από τις ρυθμίσεις και τις διαγραφές των οφειλών.
Ερωτήσεις αναγνωστών
- Ποιο το ποσό που μου αναλογεί από κύρια και επικουρική σύνταξη; – Μαρία από Αθήνα
«Ημουν βοηθός φαρμακοποιού, με 3.825 ένσημα ΙΚΑ. Εκανα αυτασφάλιση με πλασματικά έτη και έχω τώρα 4.500 ένσημα. Μάλιστα, έχω λάβει ανά χείρας και την απόφαση συνταξιοδότησής μου από το υποκατάστημα ΙΚΑ. Επίσης, έχω βεβαίωση από την επικουρική μου (ΤΕΑΥΦΕ) 18 έτη και 5.500 ένσημα. Θα ήθελα να μάθω το ποσό που θα λάβω από την κύρια σύνταξη και το ποσό που μου αναλογεί από την επικουρική μετά τη συμπλήρωση του 67ου έτους της ηλικίας μου. Σας ευχαριστώ εκ των προτέρων».
Αγαπητή Μαρία, ευχαριστούμε για το μήνυμά σας. Θα σας δώσω ό,τι είναι δυνατόν να υπολογιστεί, αφού δεν υπάρχει πρόσβαση στα πραγματικά συντάξιμα δεδομένα σας στον e-ΕΦΚΑ. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παραθέτετε, διαθέτετε συνολικά 4.500 ένσημα (15 έτη ασφάλισης) στο ΙΚΑ -μετά και την αναγνώριση πλασματικών ετών μέσω αυτασφάλισης- καθώς και πληρείτε επίσης τις προϋποθέσεις να λάβετε επικουρική ασφάλιση από το ΤΕΑΥΦΕ. Εφόσον έχετε ήδη λάβει την απόφαση συνταξιοδότησης από το ΙΚΑ, βρίσκεστε στο τελικό στάδιο, ωστόσο το ποσό που θα λάβετε εξαρτάται από τις συντάξιμες αποδοχές σας, δηλαδή από τον μέσο όρο των μισθών επί των οποίων πληρώθηκαν οι εισφορές σας από το 2002 έως και την ημέρα συνταξιοδότησής σας.
Το σύστημα υπολογισμού της κύριας σύνταξης βασίζεται σε δύο τμήματα: στην εθνική και την ανταποδοτική σύνταξη. Για 15 έτη ασφάλισης, η εθνική σύνταξη είναι 392,76 ευρώ, ενώ η ανταποδοτική εξαρτάται από τον συντελεστή αναπλήρωσης και από το ύψος των συντάξιμων αποδοχών σας. Συνήθως, σε αντίστοιχες περιπτώσεις βοηθών φαρμακοποιών, η ανταποδοτική σύνταξη κυμαίνεται μεταξύ 80 και 120 ευρώ. Συνεπώς, η συνολική κύρια σύνταξη που πιθανότατα θα λάβετε μετά τη συμπλήρωση του 67ου έτους της ηλικίας σας εκτιμάται περίπου στα 430-470 ευρώ μηνιαίως.
Οσον αφορά την επικουρική σας σύνταξη από το ΤΕΑΥΦΕ, η οποία υπολογίζεται με βάση τα έτη ασφάλισης και τις εισφορές στην ατομική σας μερίδα, το ποσό που προκύπτει σε αντίστοιχες περιπτώσεις κυμαίνεται συνήθως μεταξύ 80 και 120 ευρώ μηνιαίως. Ετσι, το συνολικό ποσό (κύρια και επικουρική) διαμορφώνεται περίπου στα 500-590 ευρώ τον μήνα. Λάβετε υπόψη σας ότι ο υπολογισμός αυτός βασίζεται σε γενικά στοιχεία και όχι στα επιμέρους δικά σας.
- Η τριτεκνία συντελεί στη σύνταξη; – Κατερίνα από Ιωάννινα
«Είμαι 60 ετών, έχω 3.300 ένσημα του ΙΚΑ ως το 1989 και από το 1994 είμαι ασφαλισμένη στον ΟΓΑ χωρίς οφειλές. Ο τρίτος γιος μου ενηλικιώθηκε το 2017. Πότε δικαιούμαι να βγω στη σύνταξη; Μπορώ να εξαγοράσω πλασματικά έτη; Η τριτεκνία συντελεί στη σύνταξη; Πόση θα είναι η σύνταξη μου;»
Αγαπητή Κατερίνα, οι γενικές προϋποθέσεις συνταξιοδότησης λόγω γήρατος από τον ΟΓΑ είναι οι ακόλουθες. α) Συμπλήρωση 67ου έτους της ηλικίας και 15 έτη ασφάλισης ή β) συμπλήρωση του 62ου έτους της ηλικίας και 40 έτη ασφάλισης. Με τα στοιχεία που μας δίνετε φαίνεται ότι έχετε ήδη συμπληρώσει τα 40 χρόνια ασφάλισης, αλλά θα πρέπει να περιμένετε το 62ο έτος της ηλικίας σας για να υποβάλεται αίτηση για σύνταξη.
Σε ό,τι αφορά την τριτεκνία για τις ασφαλισμένες στον ΟΓΑ δεν υπάρχει ειδική διάταξη σύνταξης λόγω τριτέκνου όταν είστε ασφαλισμένη στον ΟΓΑ· δηλαδή η τριτεκνία δεν σας δίνει χαμηλότερο όριο ηλικίας συνταξιοδότησης. Είναι δύσκολο να υπολογίσουμε με ακρίβεια το ποσό το οποίο θα λάβετε. Θεωρείστε ότι με 40 χρόνια ασφάλισης η μέση μεικτή σύνταξη ΟΓΑ είναι περίπου 650 ευρώ.
- Πότε υπάρχει δυνατότητα μειωμένης σύνταξης; – Φωτεινή από Αθήνα
«Είμαι 44 ετών, μητέρα ενός παιδιού, και έχω συνολικά 18 χρόνια και 8 μήνες ασφάλισης σε ΙΚΑ και ΟΑΕΕ μέχρι σήμερα. Θα ήθελα να μάθω πότε μπορώ να συνταξιοδοτηθώ και ποιες είναι οι επιλογές μου. Συγκεκριμένα, χρειάζεται να εξαγοράσω πλασματικά έτη για να κατοχυρώσω δικαίωμα συνταξιοδότησης; Υπάρχει δυνατότητα μειωμένης σύνταξης ή άλλος τρόπος πρόωρης εξόδου;»
Αγαπητή Φωτεινή, στην περίπτωση που περιγράφετε, ως ασφαλισμένη στο πρώην ΙΚΑ και μετά στο τ. ΟΑΕΕ (ΕΦΚΑ μη Μισθωτών), με συνολική ασφάλιση σχεδόν 19 ετών, το βασικό πλαίσιο συνταξιοδότησης καθορίζεται από τις διατάξεις που ισχύουν για τους ελεύθερους επαγγελματίες. Το ισχύον σύστημα ορίζει ότι για πλήρη σύνταξη λόγω γήρατος απαιτούνται 40 χρόνια ασφάλισης σε συνδυασμό με τη συμπλήρωση του 62ου έτους της ηλικίας. Επίσης, ως νέα ασφαλισμένη μετά το 1993 προβλέπεται μειωμένη σύνταξη στα 62, αλλά η έξοδος νωρίτερα από τα 62 δεν είναι εφικτή, ανεξάρτητα από την οικογενειακή κατάσταση ή τον χρόνο ασφάλισης.
Με τα σημερινά δεδομένα, διαθέτετε περίπου 18,7 έτη ασφάλισης, επομένως χρειάζεστε επιπλέον περίπου 21,3 έτη για να συμπληρώσετε την απαιτούμενη 40ετία. Μέχρι να φτάσετε τα 62, έχετε στη διάθεσή σας περίπου 18 χρόνια εργασιακής ζωής, γεγονός που αφήνει ένα κενό 3,5 ετών για να συμπληρωθεί ο συνολικός χρόνος ασφάλισης. Το κενό αυτό μπορεί να καλυφθεί μέσω εξαγοράς πλασματικών ετών, κάτι που αποτελεί απολύτως νόμιμη και προβλεπόμενη διαδικασία. Οι πλασματικοί χρόνοι που μπορείτε να αξιοποιήσετε είναι κυρίως:
- Χρόνος σπουδών, που μπορεί να αναγνωριστεί ολόκληρος εφόσον πρόκειται για ανώτερη ή ανώτατη εκπαίδευση.
- Χρόνος τέκνου, ο οποίος για το πρώτο παιδί προσθέτει έως 1 έτος αναγνώρισης.
Ο συνδυασμός αυτών των κατηγοριών μπορεί να σας καλύψει το απαιτούμενο διάστημα των 3,5 ετών, επιτρέποντάς σας να συμπληρώσετε ακριβώς 40 έτη ασφάλισης στο 62ο έτος. Ετσι, θα μπορέσετε να υποβάλετε αίτηση για πλήρη σύνταξη αμέσως μόλις συμπληρώσετε την προβλεπόμενη ηλικία.
Εάν δεν προχωρήσετε σε εξαγορά πλασματικών ετών, η έξοδος στα 62 θα είναι δυνατή μόνο υπό την προϋπόθεση της μειωμένης σύνταξης. Ειδικότερα, να έχετε κατά την τελευταία πενταετία 750 ημέρες ασφάλισης, διότι δεν θα καλύπτεται το σύνολο των 40 ετών. Επομένως, η εξαγορά πλασματικών ετών αποτελεί τη συμφερότερη επιλογή εφόσον επιθυμείτε να συνταξιοδοτηθείτε με πλήρη σύνταξη στα 62.
–Κάθε εβδομάδα η «δημοκρατία» θα φιλοξενεί το ένθετο «Συντάξεις και Ασφαλιστικό» με θέματα του Σπύρου Φρεμεντίτη, δικηγόρου – δημοσιογράφου, ειδικού για ασφαλιστικά και εργατικά θέματα. Στείλτε τις ερωτήσεις σας διαδικτυακά, στο email [email protected] ή στο τηλέφωνο της εφημερίδας: 2130170400.
