Αλήθειες και ψέματα στην εποχή των social media. Η εξάπλωση της παραπληροφόρησης και οι κίνδυνοι της Τεχνητής Νοημοσύνης
Στην εποχή του ασταμάτητου scroll down και των ακατάπαυστων alerts, η παραπληροφόρηση εξαπλώνεται στα κοινωνικά δίκτυα σαν φωτιά σε ξερόχορτα. Δεν πρόκειται όμως μόνο για σκόπιμα ψέματα, αλλά και για… μισές αλήθειες, παραπλανητικά memes ή ελλιπή επιστημονικά συμπεράσματα, που αποκτούν τη δική τους δυναμική. Το αποτέλεσμα; Διαμορφώνουν αντιλήψεις, επηρεάζουν πολιτικές αποφάσεις και μπορούν να οδηγήσουν σε πραγματικές κοινωνικές συνέπειες.
Η παραπληροφόρηση λειτουργεί σαν παραμορφωτικός καθρέφτης: Δείχνει κάτι που μοιάζει αληθινό, αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι. Η διαφορά με την αποπληροφόρηση (disinformation) είναι λεπτή: Η δεύτερη είναι η συνειδητή διάδοση ψευδών ειδήσεων, ενώ η πρώτη μπορεί να φτάσει στο feed μας ακόμη και μέσω καλοπροαίρετων κοινοποιήσεων φίλων ή συγγενών. Σήμερα οι αλγόριθμοι «φτιάχνουν» την πραγματικότητά μας. Τα κοινωνικά δίκτυα δεν είναι ουδέτεροι αγωγοί πληροφορίας. Οι αλγόριθμοί τους έχουν έναν βασικό στόχο: Να μας κρατούν όσο γίνεται περισσότερο μπροστά στην οθόνη. Και πώς το πετυχαίνουν; Δίνοντας προτεραιότητα σε περιεχόμενο που προκαλεί έντονα συναισθήματα: Θυμό, φόβο, ενθουσιασμό. Η αλήθεια, που συχνά είναι πιο «άχρωμη» ή σύνθετη, μένει στο περιθώριο. Ετσι, κάθε like, share ή angry reaction δίνει έξτρα ώθηση στο ψεύτικο περιεχόμενο, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο παραπληροφόρησης.
Γιατί «τσιμπάμε» εύκολα; Δεν ευθύνονται μόνο οι πλατφόρμες. Οι ίδιοι οι χρήστες φέρουμε τις δικές μας «ευπάθειες». Μεροληψία επιβεβαίωσης όταν αναζητούμε και εμπιστευόμαστε πληροφορίες που στηρίζουν αυτά που ήδη πιστεύουμε. Ελλειψη χρόνου, καθώς μέσα στον καταιγισμό ειδήσεων, λίγοι είναι αυτοί που προλαβαίνουν να τσεκάρουν πηγή και αξιοπιστία. Η κριτική σκέψη μπαίνει σε δεύτερο πλάνο, καθώς το γρήγορο scroll δεν αφήνει χώρο για βαθύτερη ανάλυση. Η έλευση της παραγωγικής Τεχνητής Νοημοσύνης έχει περιπλέξει ακόμη περισσότερο το τοπίο. Η δημιουργία περιεχομένου που μοιάζει απολύτως αληθινό είναι πλέον υπόθεση δευτερολέπτων, με τα deepfakes, τα βίντεο που δείχνουν ανθρώπους να λένε ή να κάνουν πράγματα που ποτέ δεν συνέβησαν ή τα συνθετικά κείμενα, δηλαδή AI που «παράγει» άρθρα ή αναρτήσεις τόσο πειστικές, ώστε μπερδεύουν ακόμη και τους fact-checkers. Παγίδα είναι και η μαζική παραγωγή, καθώς με τα νέα εργαλεία δεν χρειάζονται πια εξειδικευμένες γνώσεις για να κατασκευαστεί ένα πειστικό ψέμα.
Τα deepfakes αποτελούν το πιο ανησυχητικό παράδειγμα. Πρόκειται για ψηφιακά παραποιημένα μέσα, που μπορούν να μιμηθούν φωνές και πρόσωπα με τέτοια ακρίβεια, ώστε να παραπλανήσουν ακόμη και τον πιο καχύποπτο θεατή. Οι επιπτώσεις αγγίζουν από την ιδιωτικότητα και την ασφάλεια δεδομένων έως την πολιτική σταθερότητα και τη δημόσια υγεία. Η χρήση deepfakes στον χώρο της υγείας έχει ήδη προκαλέσει σοβαρές ανησυχίες. Το 2024 η Diabetes Victoria στην Αυστραλία κατήγγειλε βίντεο που εμφάνιζε ψευδώς επιστήμονες του Baker Heart and Diabetes Institute να προωθούν διατροφικό συμπλήρωμα για τον διαβήτη. Αντίστοιχα, παραποιημένες εικόνες γνωστού επιστήμονα χρησιμοποιήθηκαν για την πώληση σκευασμάτων μέσω facebook.
Τέτοιες πρακτικές υπονομεύουν την εμπιστοσύνη προς τους επαγγελματίες υγείας και μπορούν να οδηγήσουν ασθενείς σε επικίνδυνες επιλογές. Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι η ραγδαία βελτίωση της γενετικής AI κάνει ολοένα πιο δύσκολη τη διάκριση αληθινού από ψευδές περιεχόμενο. Ο Τζέφρι Χίντον, ένας από τους «νονούς» της AI, έχει εκφράσει τον φόβο ότι υπερβολικά ισχυρά συστήματα θα μπορούσαν να οδηγήσουν ακόμη και στην εξαφάνιση της ανθρωπότητας – αν και ο συνάδελφός του Γιαν Λε Κουν απορρίπτει τέτοια σενάρια. Παράλληλα η τεχνολογία κατηγορείται για αναπαραγωγή κοινωνικών προκαταλήψεων, αφού εκπαιδεύεται με δεδομένα που αντικατοπτρίζουν ρατσισμό ή σεξισμό.
Το facebook είχε ζητήσει συγγνώμη όταν η πλατφόρμα χαρακτήρισε μαύρους άνδρες «πρωτεύοντα», ενώ το twitter εντόπισε φυλετική μεροληψία στον αλγόριθμο περικοπής εικόνων. Η βιομηχανία της επικοινωνίας παρακολουθεί με ανησυχία. Eρευνα του PRWeek έδειξε ότι το 58% των στελεχών δημόσιων σχέσεων βλέπουν τα deepfakes ως σοβαρή απειλή για τη φήμη των οργανισμών τους. Αν και μέχρι στιγμής μόνο το 13% έχει υποστεί άμεση ζημιά, η ανησυχία παραμένει έντονη. Ωστόσο, η ίδια η τεχνολογία μπορεί να προσφέρει λύσεις. Νέα εργαλεία ταυτοποίησης περιεχομένου επιχειρούν να λειτουργήσουν ως «ψηφιακή σφραγίδα γνησιότητας», δίνοντας τη δυνατότητα στους πολίτες να γνωρίζουν αν αυτό που βλέπουν είναι αληθινό.
