Η Αθήνα της κρίσης έχει μάλλον περισσότερες διαφορές από αυτές που αναγνωρίζει κανείς άμεσα σε μια πόλη που κινείται σε ρυθμούς ύφεσης. Ανάμεσα στις γνώριμες εικόνες των κλειστών καταστημάτων, τους ζητιάνους και τους πλανόδιους αλλοδαπούς στα φανάρια ξεπροβάλλουν οι νέοι «πρωταγωνιστές» της μνημονιακής Αθήνας. Είναι η ομάδα των λεγόμενων «γυρολόγων». Αλλοδαποί στη συντριπτική τους πλειονότητα, σαρώνουν τα στενά της πρωτεύουσας, σέρνοντας μαζί τους καροτσάκια σούπερ μάρκετ, τα οποία έχουν μέσα ό,τι μπορεί να φανταστεί κανείς.
Σπρώχνοντας από το χάραμα τα καροτσάκια τους, οι ρακοσυλλέκτες θερίζουν τις γειτονιές κάνοντας τις απαραίτητες στάσεις όπου υπάρχουν σκουπίδια. Οι μπλε κάδοι της ανακύκλωσης αποτελούν την κύρια πηγή των εσόδων τους. Η καθημερινή διαδρομή τους είναι προδιαγεγραμμένη. Διασχίζοντας ολημερίς την πόλη καταλήγουν, αργά το απόγευμα, σε μάντρες περισυλλογής παλαιού χάρτου ή μεταχειρισμένου σιδήρου, στις βιομηχανικές περιοχές του Ελαιώνα, του Βοτανικού, του Αιγάλεω και του Ρέντη. Εκεί πωλούν τη «σοδειά» της ημέρας. Το μεροκάματο μπορεί να είναι δύσκολο, αλλά, όσο η ανεργία φουντώνει, οι μισθοί και οι συντάξεις κόβονται, μπορεί πλέον να χαρακτηρίζεται τουλάχιστον… αξιοπρεπές για την κάλυψη βασικών αναγκών.
Στην περιοχή του Ελαιώνα συναντήσαμε τον 46χρονο κ. Γιάννη, ιδιοκτήτη μάντρας «περισυλλογής παλαιού χάρτου», στην οποία καθημερινά τερματίζεται η- τουλάχιστον δωδεκάωρη- περιπλάνηση για περίπου 60 από τους χιλιάδες γυρολόγους της Αθήνας. Θύμα της οικονομικής κρίσης και ο ίδιος, αναγκάστηκε να αλλάξει επάγγελμα, καθώς ο κλάδος των οικοδομών στον οποίο δραστηριοποιούνταν μέχρι πρόσφατα επλήγη βάναυσα από την ύφεση. «Οι περισσότεροι από αυτούς είναι από το Πακιστάν, το Μπανγκλαντές, τη Νιγηρία και το Αφγανιστάν, σπάνια έρχονται Ελληνες ή Τσιγγάνοι. Αυτοί ασχολούνται αποκλειστικά με σκραπ μέταλλα, δεν πέφτουν στο χαρτί» μας λέει.
Το μεταχειρισμένο μέταλλο, άλλωστε, εξαρχής της κρίσης έχει αναδειχθεί σε είδος πολυτελείας, καθώς είναι πλέον δυσεύρετο. Αιτία, η κατάρρευση των οικοδομικών επιχειρήσεων, αλλά και η κατακόρυφη αύξηση των μεταναστών ρακοσυλλεκτών. Επίσης, η υψηλότερη τιμή του μετάλλου, σε σύγκριση με το χαρτί, το καθιστά εξαιρετικά περιζήτητο.
Το παζάρι των «πολύτιμων» σκουπιδιών, μας εξηγεί ο κ. Γιάννης, έχει ως εξής: «Ερχονται εδώ με το καρότσι, το ζυγίζουμε, τους κόβω παραστατικό τιμολογίου και τέλος τους πληρώνω» και διευκρινίζει «ένα γεμάτο καροτσάκι αντιστοιχεί σε εισόδημα της τάξης των 5-10 ευρώ κάθε φορά, όχι παραπάνω. Οι τιμές που συναλλασσόμαστε καθορίζονται από το χρηματιστήριο του χαρτιού. Κάθε είδος έχει την ανάλογη τιμή· το χαρτόνι είναι το πιο σύνηθες, αλλά και το φτηνότερο». Φεύγοντας από τη μάντρα, ο κ. Γιάννης μάς παροτρύνει: «Γράψε και το πιο σημαντικό, ένας τόνος ανακυκλώσιμου χαρτιού σώζει 17 δέντρα και 25.000 λίτρα νερό. Αυτό είναι πράσινη επιχειρηματικότητα» λέει, τονίζοντας και τη θετική πλευρά του νέου του επαγγέλματος.
Πλιάτσικο στους μπλέ κάδους και στις free press εφημερίδες
Ακολουθώντας τα ιδιόμορφα «περίπολα» των μεταναστών (πάνε συνήθως δυο δυο), οδηγούμαστε σε ακόμα μια, μεγαλύτερη αυτή τη φορά, μάντρα περισυλλογής χάρτου στην περιοχή του Αιγάλεω. Ανάμεσα στα τεράστια χάρτινα βουνά ξεπροβάλλουν φιγούρες αλλοδαπών που σέρνουν άδεια καροτσάκια. Πριν από λίγα λεπτά ξεφόρτωσαν, πληρώθηκαν και φεύγουν για να συνεχίσουν την αναζήτηση του «θησαυρού» μέχρι το βράδυ. Το δρομολόγιο από και προς τις μάντρες μπορεί να γίνει πολλές φορές.
«Πολλοί από αυτούς έρχονται μέχρι και δέκα φορές σε μια μέρα» μας λέει ο 24χρονος Ιωάννης Φωτόπουλος, μέτοχος της Mari Recycling, που δραστηριοποιείται στον χώρο της ανακύκλωσης σχεδόν μία δεκαετία. Ο κ. Φωτόπουλος, όταν ρωτήθηκε αν οι μετανάστες τελικά συμβάλλουν στο έργο της ανακύκλωσης, ήταν κατηγορηματικός: «Ολοι αυτοί παίρνουν αυτά που μεταφέρουν σε εμάς από τους μπλε κάδους. Βουτάνε μέσα και αρπάζουν ό,τι χαρτί βρουν. Στην ουσία παρασιτούν σε βάρος του συστήματος ανακύκλωσης, εφόσον αυτά που παίρνουν θα κατέληγαν ούτως ή άλλως για ανακύκλωση». Ενα ακόμα χαρακτηριστικό παράδειγμα της μάλλον επιβλαβούς ευρηματικότητας των καραβανιών των γυρολόγων είναι η αρπαγή των free press εφημερίδων. «Οι free press με το που μπουν στα ράφια, έξω από τους σταθμούς του μετρό, φορτώνονται στα καροτσάκια των μεταναστών, οι οποίοι ακολουθούν τους διανομείς κατά πόδας. Ετσι βγάζουν χρήματα, ουσιαστικά κλέβοντας» σημειώνει ο κ. Φωτόπουλος.
Αντιθέτως, εντελώς διαφορετικός είναι ο τρόπος λειτουργίας των ελάχιστων Ελλήνων «ανταγωνιστών» τους. Σύμφωνα με τον κ. Φωτόπουλο, από την αρχή της κρίσης δεν έχει παρατηρηθεί σημαντική αύξηση στον αριθμό των Ελλήνων γυρολόγων σε αντίθεση με τους αλλοδαπούς συναδέλφους τους. «Οι Ελληνες που ασχολούνται με την περισυλλογή χαρτιού το κάνουν οργανωμένα, συνήθως με Ι.Χ. και απολύτως νόμιμα. Για παράδειγμα, πάνε σε ένα τυπογραφείο, πληρώνουν την ποσότητα του χαρτιού που θα πάρουν και στη συνέχεια την πουλάνε σε εμάς. Επίσης, οι ποσότητες είναι πολύ μεγαλύτερες. Αναλόγως μεγαλύτερο είναι και το μεροκάματό τους. Δεν είναι καινούργιοι στη δουλειά, την κάνουν χρόνια, πολύ πριν από το ξέσπασμα της κρίσης. Το ίδιο και οι Τσιγγάνοι».
Οι μετανάστες ξεκίνησαν να εμφανίζονται στις μάντρες περίπου έναν χρόνο πριν. Στην αρχή λίγοι και στη συνέχεια όλο και περισσότεροι. Τώρα ανά δεκάδες και στην πλειονότητά τους «λαθραίοι»! Οπως είναι φυσικό, η άγνοια των κανόνων της αγοράς τούς καθιστά εύκολο στόχο για τους επιτηδείους. «Υπάρχει πάντα κάποιο μεγάλο αφεντικό πίσω τους, αυτοί κρατούν τα λιγότερα από όσα βγάζουν. Είναι πολύ εύκολο, άλλωστε, να εκμεταλλευτούν αυτούς τους ανθρώπους, εφόσον δεν έχουν ούτε καν τα απαραίτητα έγγραφα για να βρίσκονται στη χώρα» επισημαίνει ο κ. Φωτόπουλος και προσθέτει ότι «τα χρήματα τελικά καταλήγουν στις πατρίδες τους, δεν μένουν στη χώρα. Δεν πληρώνουν φόρους, δεν υπάρχουν πουθενά καταγεγραμμένοι, αν δεν είναι αυτό παραοικονομία, τότε τι είναι;»
Τα πολύτιμα… παλιοσίδερα
Ο,τι γυαλίζει μέσα στους μπλε κάδους σίγουρα δεν είναι χρυσός, όμως είναι κάτι σαφώς πολυτιμότερο από το χαρτί. Είναι μέταλλο και οι ρακοσυλλέκτες δίνουν αγώνα δρόμου καθημερινά για την εξεύρεσή του. Μάταια όμως, καθώς, σύμφωνα με τον 47χρονο κ. Σάββα, υπεύθυνο μάντρας εμπορίας σιδήρου, «η δουλειά έχει πέσει πάρα πολύ, φέτος είναι η χειρότερη χρονιά για εμάς και συνεπώς για τους ανθρώπους που συλλέγουν τα μέταλλα και μας τα φέρνουν».
Για χαλκό ούτε λόγος πλέον, μια και εξαφανίστηκε μαζί με τις οικοδομές. «Υπάρχουν και Ελληνες που πλέον ασχολούνται με τα σίδερα» λέει ο κ. Σάββας, ωστόσο ξεκαθαρίζει ότι «πια δεν τα βγάζουν πέρα. Φταίει η είσοδος των λαθρομεταναστών στη δουλειά. Αυτοί τη βγάζουν», λέει για τους ολιγαρκείς νέους «πελάτες» του, «και με 10 ευρώ επιβιώνουν, άλλωστε δεν είναι συνηθισμένοι στις χλιδές».
Καθημερινός μάρτυρας ιστοριών ανέχειας ο κ. Σάββας, περιγράφει μια θλιβερή εικόνα με την οποία ήρθε αντιμέτωπος προ ημερών. «Κάναμε τις συνηθισμένες εργασίες, όταν μπήκε μια γριούλα κρατώντας την κατσαρόλα της. Ηρθε να μας την πουλήσει. Πόσο να βγάλει από μια κατσαρόλα; Τελικά, της δώσαμε μισό ευρώ και έφυγε απογοητευμένη».
Ιστορίες βουτηγμένες σε λάσπη και ιδρώτα
Οι «πομπές» των ανθρώπων με τα καροτσάκια αποτελεί πλέον συνηθισμένη εικόνα στην πρωτεύουσα. Ξεπροβάλλουν στιγμιαία στις γωνίες στενών δρόμων ή πολυσύχναστων λεωφόρων και χάνονται ξαφνικά στην επόμενη γωνία.
Σε έναν πολύβοο δρόμο του Παγκρατίου συναντήσαμε τον 25χρονο Ισμαήλ από την Κομοτηνή. Ρακοσυλλέκτης από τα 18 του, ο Ισμαήλ χαρακτηρίζει την κατάσταση στον κλάδο του δυσκολότερη από ποτέ. «Οι Πακιστανοί πλέον μαζεύουν τα πάντα, μένουν ελάχιστα για εμάς και αυτά αν αρχίσουμε από τα ξημερώματα» λέει ενοχλημένος και συνεχίζει: «Δεν είμαι καθόλου ευχαριστημένος, φέτος θα φύγω για Ολλανδία, δεν υπάρχει δουλειά εδώ. Ούτε το ενοίκιο δεν βγαίνει, τσάμπα η δουλειά όλη μέρα». Ο Ισμαήλ ξεκινάει στις 6 τα χαράματα με το καροτσάκι του από την περιοχή του Ρέντη, όπου μένει με την οικογένειά του, και τελειώνει την περιπλάνησή του στις μάντρες του Ταύρου αργά το απόγευμα. Θεωρεί τον εαυτό του έμπειρο επαγγελματία και χαρακτηρίζει τους άπειρους μετανάστες «εύκολα θύματα» για τους εμπόρους, οι οποίοι σχεδόν πάντα, όπως λέει, τους κλέβουν στο ζύγι.
Υπολογίζεται ότι οι «σκουπιδοφάγοι» της Αθήνας ξεπερνούν πλέον τους 5.000 και συνεχώς αυξάνονται, παράλληλα με τον αριθμό των λαθρομεταναστών. Ενας από αυτούς είναι ο 21χρονος Μασί από το Πακιστάν. Ηρθε στην Ελλάδα πριν από δύο μήνες και έκτοτε μαζεύει χαρτιά για να ζήσει με τα 5-10 ευρώ που εξασφαλίζει την ημέρα, όπως μας εξήγησε σε σπαστά αγγλικά. Τον συναντήσαμε στον Ελαιώνα, όπου με δυσκολία έσπρωχνε το γεμάτο καρότσι του στους λασπωμένους δρόμους της βιομηχανικής περιοχής.
Λίγο πιο κάτω, στη συμβολή των οδών Πειραιώς και Πολυκράτη, μόλις μερικά μέτρα από τα νυχτερινά κέντρα διασκέδασης, οι 23χρονοι Ματζίντ και Εμράν και ο 25χρονος Μπαάλ τραβούν και αυτοί βιαστικά τα καροτσάκια τους, κατευθυνόμενοι προς κάποια μάντρα. Οι τρεις νέοι ήρθαν μαζί από το Πακιστάν πριν από τρεις μήνες και οι γνώσεις τους στα ελληνικά περιορίζονται στις λέξεις «μάντρα», «χαρτί» και «σίδερο». Ο Ματζίντ, που ήταν ο λιγότερο διστακτικός απέναντι μας, εξηγεί χαμογελώντας ότι η συγκομιδή της ημέρας ήταν ικανοποιητική, μια και κατάφεραν να βρουν αρκετά παλιοσίδερα που θα τους εξασφαλίσουν ένα καλό μεροκάματο.
Αγγελος Σκορδάς
Φωτογραφίες: Χρήστος Ζήνας
