Πριν 25 χρόνια, με την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων και το άνοιγμα των συνόρων με τα γειτονικά κράτη, για την Ελλάδα παρουσιάσθηκε μια ιστορική ευκαιρία αναβάθμισής της σε περιφερειακή δύναμη στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων και της Ν.Α Ευρώπης. ΄Ηταν η μόνη χώρα στην περιοχή, μέλος της Ε.Ε και του ΝΑΤΟ, με σταθερούς δημοκρατικούς θεσμούς και σχετικά καλή οικονομική κατάσταση. Μπορούσε αναλαμβάνοντας πρωτοβουλίες και προβάλλοντας την ευρωπαϊκή προοπτική να αναδειχθεί σε παράγοντα ειρήνης και σταθερότητας στην περιοχή, λειτουργώντας με βάση τις αρχές του οικουμενικού Ελληνισμού.
Η ίδια ιστορική ευκαιρία υπήρχε για τη Θεσσαλονίκη (ως πόλη χώρας της Ε.Ε, κοντινή στις γειτονικές χώρες,με κάποιες υποδομές) που αποκτούσε πολιτιστική και οικονομική ενδοχώρα για να λειτουργεί, όπως λειτουργούσε για πολλούς αιώνες, ως σημαντικό πνευματικό και εμπορικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής. Επειδή η κεντρική εξουσία ολιγωρούσε γι΄ αυτό κάποιοι που δεν θέλαμε να χαθεί αυτή η ιστορική ευκαιρία προσπαθήσαμε να αξιοποιήσουμε ότι μπορούσε να αξιοποιηθεί. ΄Ετσι με πρωτοβουλία του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης, μετά από διετή προσπάθεια, το 1995 δημιουργήθηκε η «ένωση βαλκανικών δικηγορικών συλλόγων» με μόνιμη έδρα την Θεσσαλονίκη για την οποία λήφθηκε απόφαση των βαλκανικών δικηγορικών συλλόγων (Απρίλιο του 2006 στο Βουκουρέστι) να γίνει διεθνές κέντρο διαιτησίας για εμπορικές διαφορές, να γίνει κέντρο κατάρτισης δικηγόρων στο κοινοτικό δίκαιο κλπ. Η ένωση αυτή λειτούργησε επιτυχώς για αρκετά χρόνια με συνέδρια σε βαλκανικές πόλεις και με φιλοξενία δεκάδων νέων νομικών κάθε χρόνο στη Θεσσαλονίκη, που παρακολουθούσαν σεμινάρια κοινοτικού δικαίου.
Παράλληλα ιδρύθηκαν η «ένωση οικονομικών πανεπιστημίων Ν.Α Ευρώπης», η «ένωση ειδησεογραφικών πρακτορείων βαλκανικών χωρών»,η «ομοσπονδία δημοσιογραφικών οργανώσεων βαλκανικών χωρών», η «διαβαλκανική κίνηση γυναικών», το «δίκτυο βαλκανικών πόλεων», κ.α, όλες με έδρα τη Θεσσαλονίκη. Οι τελευταίες ενώσεις που δημιουργήθηκαν ήταν η «ένωση θεάτρων Ν.Α Ευρώπης», πάλι με έδρα την Θεσσαλονίκη, με στόχο κάθε 2 χρόνια να συναντώνται τα εθνικά θέατρα των Βαλκανίων με παραστάσεις αρχαίου δράματος (έγινε επιτυχώς το 2007 στην Θεσσαλονίκη τέτοια συνάντηση) που πιστεύαμε τότε ότι σηματοδοτούσε σημαντική Ελληνική πολιτιστική παρέμβαση και παρουσία στην περιοχή δεδομένου ότι άρχισαν να παρουσιάζονται συχνότερα παραστάσεις αρχαίου δράματος στο Βελιγράδι, Σόφια, Βουκουρέστι, Τίρανα, κλπ. Μάλιστα στο ΚΘΒΕ τότε (2007-2010) επιδιώξαμε και υπογράφηκαν και σε διμερές επίπεδο πρωτόκολλα συνεργασίας του με τα εθνικά θέατρα γειτονικών χωρών ενώ σε συνεργασία με το Δήμο Θεσσαλονίκης τον Οκτώβριο, στα «Δημήτρια» φιλοξενούνταν παραστάσεις εθνικών θεάτρων γειτονικών χωρών (2008,2009).
Αυτές οι διαβαλκανικές ενώσεις συνέβαλλαν, έστω και λίγο, στην γνωριμία των πολιτισμών της περιοχής, στην άμβλυνση των αντιθέσεων και την ανάδειξη της Ελλάδας σε πρωταγωνιστικό ρόλο στην περιοχή. Δυστυχώς με την πάροδο του χρόνου και την αλλαγή προσώπων (συντελούσης και της οικονομικής κρίσης) οι προσπάθειες ατόνησαν. Το όνειρο των πρωτεργατών να λειτουργεί η Θεσσαλονίκη ως σημαντικό πνευματικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής και ο Ελληνισμός σε πρωταγωνιστικό ρόλο ως παράγοντας ειρήνης και σταθερότητας- σημαιοφόρος της ευρωπαϊκής προοπτικής, είναι ένα όνειρο που ξεθώριασε…
Δεν τα γράφω αυτά σήμερα για να κάνω μνημόσυνο για μια χαμένη ευκαιρία για τον Ελληνισμό ούτε για να υπενθυμίσω τις ευθύνες της κεντρικής εξουσίας και κάποιων εκπροσώπων της Θεσσαλονίκης στην κεντρική εξουσία, αλλά για να υπενθυμίσω ότι οι γείτονες μας ήθελαν πρωταγωνιστές κι΄ εμείς αρνηθήκαμε τον ρόλο αυτό.. Θυμάμαι πάντα τον «Κλεάνθι Κότσι, πρόεδρο των δικηγόρων Αλβανίας, που έλεγε το 1995 στη Θεσσαλονίκη: «εμείς είμαστε σαν μικρά παιδιά, πάρτε μας από το χέρι και οδηγήστε μας στο αύριο».
Φυσικά δεν έχω καμιά ψευδαίσθηση ότι μπορεί να αλλάξει η μικροπολιτική και εσωστρεφής συμπεριφορά κάποιων αξιωματούχων της κεντρικής εξουσίας αλλά θέλω να υπενθυμίσω προς κάθε κατεύθυνση ότι ο Ελληνισμός έχασε μοναδική ευκαιρία αναβάθμισης του ρόλου του στα Βαλκάνια και αντανακλαστικά σε Ευρωπαϊκό επίπεδο (ελλείψει οράματος και στρατηγικής) αλλά υπάρχουν ακόμη κάποια ελάχιστα περιθώρια, κάτι να διασωθεί, με αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων του στην περιοχή στον τομέα του πολιτισμού και της γεωπολιτικής θέσης (π.χ. ολοκλήρωση των καθέτων οδικών αξόνων που θα συνδέουν τη Θεσσαλονίκη με Σόφια, Σκόπια, Τίρανα καθιστώντας την Θεσσαλονίκη σημαντικό εμπορικό και πνευματικό κέντρο της ευρύτερης βαλκανικής περιοχής), με λειτουργία του ως σταθεροποιητικού παράγοντα αλλά και με ανάληψη συγκεκριμένων πρωτοβουλιών που θα προβάλλουν την Ευρωπαϊκή προοπτική των Βαλκανίων εξουδετερώνοντας τις πρωτοβουλίες της ΄Αγκυρας που μακροπρόθεσμα (το έχει πει και προφορικά και γραπτά ο Αχμέτ Νταβούτογλου) στοχεύει στον έλεγχο της περιοχής με δημιουργία κοινοπολιτείας στην οποία θα συμμετέχουν τα βαλκανικά κράτη που κάποτε ήταν τμήματα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, περιθωριοποιώντας έτσι την Ελλάδα. Πρέπει κάποτε να αρχίσουμε ως χώρα και ως Έθνος να λειτουργούμε με στρατηγική και με προοπτική αιώνων.
O Δημήτρης Γαρούφας είναι Δικηγόρος-συγγραφέας, πρώην πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης.
