Οι πρώτες εορτές διοργανώθηκαν στα 1927. Επειδή οι διοργανωτές είπαν όχι στην εμπορευματοποίηση του θεσμού, οι αρνητικές συνθήκες της εποχής έσβησαν το όραμα του ΣικελιανούΑπό τον
Νίκο Παπουτσόπουλο
H τραγωδία», σύμφωνα με τον Αγγελο Σικελιανό, «έχει το πολύτιμο πλεονέκτημα να είναι εντελώς απολιτική, εντελώς αδογμάτιστη, χωρίς μείγματα κομματικών ή ταξικών προκαταλήψεων. Είναι τόσο μεγάλη, που αντιμαχόμενα κράτη και αντιμαχόμενες θρησκείες μπορούν να καθίσουν
μαζί στο ίδιο ευρύ θέατρο και αθόρυβα να βυζάξουν το ζεστό γάλα της αγάπης και του ελέους από τον πλούσιο μαστό της. Μόνον η τραγωδία μπορεί να κηρύξει την Ανακωχή του Θεού. Για αυτόν τον λόγο το ιερό της Ελευσίνας πρόσταξε τον Αισχύλο να γράψει τραγωδίες».
Ο δραματικός λόγος υπερβαίνει τις φιλοσοφικές οδούς των σοφιστών, ανακαλύπτει νέες πνευματικές περιοχές και ερμηνεύει την ανθρώπινη στάση, τις εκδηλώσεις ανησυχίας και πανικού, καθώς το κοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον μεταβάλλεται με ταχείς ρυθμούς και προσαρμόζεται στις απαιτήσεις των καιρών. Αυτή την ατμόσφαιρα, γόνιμη σε σκέψεις και προβληματισμούς, που συνεχώς διανθίζουν εξελίξεις και μεταβολές, μεταφέρει η τραγωδία και εκφράζει απόλυτα το αγωνιστικό πνεύμα της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας και ιδιαίτερα το πολιτικό ήθος της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, που έχει διαμορφώσει ένα πολίτευμα «που δεν αντιγράφει νόμους άλλων, αλλά, αντίθετα, που αποτελεί πρότυπο μίμησης».
Οι αρχαίοι τραγικοί αντλούν, συνήθως, τα θέματά τους από τον μύθο, παριστάνουν τον μύθο, επικαιροποιούν μυθικά γεγονότα προκειμένου να εκφράσουν τους στοχασμούς και τις αμφιβολίες τους, καθώς αναζητούν να αποκαλύψουν τα πνευματικά κίνητρα της δράσης σε σχέση με την «ύβριν», την «άτη» και την «δίκην» (τη Μοίρα, την Ανάγκη και τη Θεία Δίκη).
Συχνά οι σταθερές αρχές και οι αξίες κλονίζονται, γίνονται προβληματικές, οι νόμοι του κράτους συγκρούονται με εκείνους του φυσικού νόμου που στηρίζουν τα θεμέλια της κοινωνικής ευταξίας, οι άνθρωποι αμφιταλαντεύονται μετέωροι και ασταθείς. Η δραματική αντίθεση των δυνάμεων καταλήγει συχνά σε φιλοσοφικούς διαλόγους που σκοπεύουν στη βαθύτερη διερεύνηση της ανθρώπινης ψυχής.
Οι τραγωδοί επιμένουν να διατυπώνουν τα διαχρονικά ερωτήματα στον σύγχρονο θεατή, που βυθίζεται στη δίνη του παρόντος και τη γοητεία των λαμπρών επιτευγμάτων, και συχνά λησμονεί τον μύθο και υποτιμά την εμπειρία. Ο λόγος παραμένει σαφής, έχει τη δύναμη «βράχων και ποταμών καθώς απαγγέλλει την προσευχή προς την Γη» και ανασταίνει τις μνήμες και τους θρύλους που καλά έκρυψαν οι ερειπιώνες της Ελλάδος. «Ο λόγος παραχωρεί μια νίκη υπερβολικά καθαρή, που δεν αφήνει λάφυρα. Αλλά ακριβώς στα λάφυρα κρύβεται η δύναμη. Ο λόγος μπορεί να νικήσει εκεί όπου αποτυγχάνει κάθε άλλο όπλο. Μετά τη νίκη του, όμως, παραμένει γυμνός και μοναχικός».
Με την αναβίωση των παραστάσεων αρχαίου δράματος, ο λόγος των αρχαίων ποιητών, που σίγησε στην αχλή των αιώνων, ήχησε επίκαιρος ξανά, σε χώρους Ιστορίας και πολιτισμού που αρμονικά οριοθετεί το φυσικό κάλλος και που συμμετέχει και συλλειτουργεί με τα ανθρώπινα πάθη, αλλά και που ταυτόχρονα έχει τη μορφή της αιωνιότητας.
Πρώτοι, προ 90 ετών, ο Αγγελος Σικελιανός και η σύζυγός του Εύα Πάλμερ-Σικελιανού επιχείρησαν με τις Δελφικές Εορτές να αναθερμάνουν το ενδιαφέρον του πνευματικού κόσμου για τον πολιτισμό και τις τέχνες της Ελλάδος, με επίκεντρο τους Δελφούς, και σειρά πολλαπλών εκδηλώσεων, που συνόδευαν την παράσταση του «Προμηθέα Δεσμώτη».
Οι πρώτες εορτές στους Δελφούς διοργανώθηκαν στα 1927. Προοίμιο της πρώτης παράστασης του «Προμηθέα», τα σαλπίσματα μέσα από τις Φαιδριάδες, που καλούσαν τους θεατές να συγκεντρωθούν στον χώρο του θεάτρου με την ανάκρουση του «Υμνου στον Απόλλωνα». Ακόμη μεγαλύτερη επιτυχία γνώρισαν οι Εορτές στην επανάληψή τους, τρία χρόνια αργότερα, με ένα πλούσιο πρόγραμμα εκδηλώσεων. Ωστόσο, επειδή οι διοργανωτές αρνήθηκαν την εμπορευματοποίηση του θεσμού, τις χορηγίες και τις κρατικές επιχορηγήσεις, οι αρνητικές συνθήκες της εποχής έσβησαν πρόωρα το όραμα του Αγγελου Σικελιανού. «Ο Αγγελος και η Εύα Σικελιανού, ο ποιητής και η γυναίκα του, μέσα στο θέατρο των Δελφών, τον ιερό και καταξιωμένον αυτόν χώρο, αναβίωσαν με μιαν πρωτόγνωρην έμπνευση το αρχαίο δράμα» σημείωνε η Κούλα Πράτσικα. «Ανθρωποι, τότε νέοι, ας το πούμε, προικισμένοι με τάλαντο, ακολούθησαν με πίστη και με τον ενθουσιασμό των νειάτων, τον παλμό των Σικελιανών. Κοστούμια υφαντά στον αργαλειό, μάσκες, μουσική από την θρησκευτική μας παράδοση, ώστε ν’ ακούγεται καθαρά ο θείος αισχύλειος λόγος, απετέλεσαν έναν σταθμό των μετέπειτα παραστάσεων της αρχαίας τραγωδίας στη χώρα μας».
Στις Δελφικές Εορτές, όπου πρώτη φορά στα νεότερα χρόνια το αρχαίο θέατρο φιλοξενεί παραστάσεις αρχαίου δράματος, έχουν τις αρχές τους οι μετέπειτα καλλιτεχνικοί θεσμοί για την προαγωγή του ελληνικού πολιτισμού, τα Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου (1955). Οι εορτές των Δελφών επανέφεραν και ενεργοποίησαν τα δελφικά ιδεώδη, που σχετίζονται άμεσα με τις αρχές της συναδέλφωσης, της αλληλεγγύης και του διεθνισμού.
Αλλωστε, «ο θεός που λατρεύθηκε εδώ μέσα είναι ο ωραιότερος απ’ όλους, προσωποποιεί τις ακούραστες προσπάθειες του ελληνικού νου προς περισσότερη διαύγεια» έγραφε ο Χρήστος Ζαλοκώστας. «Είναι θεός του ελέους, της ψυχικής γαλήνης και της ανωτέρας αρμονίας. Ο κύριος σκοπός του ήταν να υποτάξη τους ανθρώπους στον ζυγό της λογικής, να διατηρήση μια ηθική πειθαρχία, και το κατόρθωσε. Το μαντείο του νοιαζόταν για το μέλλον του κόσμου, προείδε, ωργάνωσε κάθε πρόοδο, κι έσωσε πολλές πόλεις από την αποσύνθεσι. Ερριξε ποταμούς φωτός επάνω στον Ελληνισμό και τον συγχώνευσε, έγινε ο μάγος της ελληνικής φυλής που την συνεκράτησε σ’ ένα ωρισμένο ηθικό επίπεδο, στο οποίο δυσκολεύεται να σταθή μόνη της».
«Αυτό ήταν που ονειρευτήκαμε στους Δελφούς. Χώρος όπου η Ομορφιά, η Ευρυθμία και η Αυθορμησία, όπου η Εκπαίδευση, η Οικονομία και η Δικαιοσύνη δεν θεωρούνται παρείσακτες» σημείωνε η Εύα Πάλμερ-Σικελιανού. «Οπου όχι η Ανοχή αλλά η Αγάπη θα έπρεπε να οδηγεί στην άλλη μεριά του βουνού· όπου στην κοντινή πλευρά του κατοικούν ο Φόβος και η Δυσπιστία. Στους Δελφούς, όπου όσων το όραμα προβλέπει την αληθινή μοίρα των ανθρώπων θα έχουν την κατοικία τους.
Δελφοί: Ενα μέρος μικρό μεν αλλά που η προοπτική του θα έπρεπε να έχει όχι μια τυπική και περιορισμένη εμβέλεια, αλλά να αγκαλιάζει όλη τη Γη με το πνεύμα του.
Με μια τέτοια αρχή το μέγεθος καταντά ασήμαντο, γιατί όσοι έχουν καθαρή ματιά αμέσως αγγίζουν ο ένας τον άλλον και γρήγορα τα καταπιεσμένα συναισθήματα και η γενναιοψυχία αναβρύζουν στους πραγματικούς ήρωες, όσο μακριά και αν ζουν, και ευθύς αντλούν δύναμη ο ένας από τον άλλον. Ισως αυτό είναι το ψυχικό γεγονός που, ενώ υποσυνείδητα συναρπάζει εκείνους που θέλουν τον κόσμο πεδίο μάχης για εχθρικούς στρατούς, εξίσου κάνει τόσο δύσκολο να βρεθεί μια γωνιά γης για να κατοικήσει Δελφικός Σκοπός παντοτεινά».
Τα ρομαντικά οράματα του Αγγελου Σικελιανού, που πρώτος είχε την τόλμη να δώσει παραστάσεις αρχαίας τραγωδίας στο αρχαίο θέατρο των Δελφών, αποτέλεσαν την αφετηρία για τη διοργάνωση των θερινών φεστιβάλ αρχαίου δράματος στην Επίδαυρο και στο Ηρώδειο. Συχνά μεταφραστές, σκηνοθέτες και πρωταγωνιστές, που ανέλαβαν να παρουσιάσουν τα έργα των μεγάλων ποιητών, αλλοίωσαν χαρακτήρες και έννοιες και στοχασμούς, προκειμένου οι παραστάσεις να είναι σύμφωνες με τις σύγχρονες αισθητικές απαιτήσεις του κοινού και να εξασφαλίζουν την προσωπική αναγνώριση και την εμπορική επιτυχία.
Ωστόσο, ο λόγος της αρχαίας τραγωδίας παραμένει πάντοτε επίκαιρος, ιδιαίτερα σε χαλεπούς καιρούς, για να υπενθυμίζει πως ο άνθρωπος θα αντιμετωπίζει πάντοτε με τις δικές του πνευματικές αντιστάσεις τις εκπλήξεις που του επιφυλάσσουν οι καιροί, καθώς οι θεοί αποσύρονται πλέον στο βάθος για να υπογραμμίζουν πάντοτε τη Μοίρα, τα «ανθρώπινα αδιέξοδα».
