Η απονομή του Νόμπελ Οικονομίας στον καθηγητή Ρίτσαρντ Θέιλερ του πανεπιστημίου του Σικάγου αποτελεί αναμφισβήτητα μία πολύ αισιόδοξη είδηση. Ο Αμερικανός επιστήμονας βραβεύτηκε για το έργο του στη συμπεριφορική οικονομία, έναν σχετικά νέο επιστημονικό τομέα που συνδυάζει την ψυχολογία με την οικονομία. Εναν τομέα που «έχει κάνει την οικονομία πιο ανθρώπινη», όπως ακριβώς το έθεσε η επιτροπή όταν ανακοίνωσε το βραβείο.
Σε αυτό ακριβώς το σημείο έγκειται και η σημασία του έργου του Θέιλερ για τις σύγχρονες κοινωνίες και τις προσπάθειες των πολιτών τους να αντιμετωπίσουν ένα πολύπλοκο και συχνά δυσμενές γι’ αυτούς κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον.
Μελέτησε για χρόνια και προσπάθησε να κατανοήσει τους τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι οδηγούνται στις επιλογές και τις αποφάσεις τους, ιδιαιτέρως τις κακές, για διάφορα ζητήματα της ζωής τους. Στόχος του, να συμβάλει στο να παίρνουν καλύτερες.
Το συμπέρασμά του: «Αν θέλετε να βοηθήσετε τους ανθρώπους να πετύχουν κάτι, να τους διευκολύνετε», όπως δήλωσε την περασμένη Δευτέρα σε συνέντευξή του στο πανεπιστήμιο του Σικάγο. Και όπως σημειώνει στο βιβλίο του «Nudge: Βελτίωση των αποφάσεων για την υγεία, τον πλούτο και την ευτυχία», που συνυπογράφει με τον καθηγητή της Νομικής Σχολής του Χάρβαρντ Κας Σάνστεϊν, το μόνο βέβαιο είναι ότι «ο άνθρωπος καθοδηγείται ήπια προς ευεργετικές συμπεριφορές χωρίς βίαιους καταναγκασμούς».
Παρά την αναγνώριση της δίκαιης βράβευσής του από σημαντικό μέρος των συναδέλφων του της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας, πόσο μακρινές ή, ακόμη χειρότερα, γραφικές εξακολουθούν να μοιάζουν οι απόψεις του για πολλούς από τους ανήθικους και απαίδευτους χαρτογιακάδες που κατευθύνουν τις τύχες της παγκόσμιας οικονομίας ερήμην της ευτυχίας των κατοίκων του πλανήτη;
Πόσο κοντά βρίσκονται όμως στη σκέψη και στο έργο των πρωτοπόρων της πολιτικής οικονομίας; Οπως ο Ανταμ Σμιθ, ο οποίος έθεσε τα θεμέλια της κλασικής οικονομικής θεωρίας της ελεύθερης αγοράς. Στο βιβλίο του «Ο πλούτος των εθνών» ο μεγάλος Σκοτσέζος διαφωτιστής εξήγησε πώς το λελογισμένο ατομικό συμφέρον και ο ανταγωνισμός μπορεί να οδηγήσουν σε οικονομική ευημερία.
Διότι μόνο η ευημερία μπορεί να εξασφαλίσει και την ελευθερία, την οποία οι διαφωτιστές θεωρούν πραγμάτωση της ανθρώπινης φύσης!
Πριν όμως από τον… Πλούτο έχει προηγηθεί το βασικό έργο του Σμιθ «Θεωρία των ηθικών συναισθημάτων», που αρχίζει με τον ορισμό της «ευδαιμονίας» κατά Αριστοτέλη, παραθέτοντας μάλιστα εκτενές απόσπασμα από τα «Ηθικά Νικομάχεια», διότι βεβαίως ο Σμιθ καθηγητής της Ηθικής Φιλοσοφίας ήταν και Αριστοτέλη δίδασκε. Και, φυσικά, μεγάλη επιρροή ασκούσε πάνω του το έργο ενός επίσης μεγάλου φιλοσόφου, συμπατριώτη και φίλου του, του Ντέιβιντ Χιουμ, ειδικώς η «Πραγματεία στην ανθρώπινη φύση».
Κάτι τέτοια πρέπει να είχε υπόψη του κι ένας «αποτυχημένος» πολυεκατομμυριούχος της εποχής μας, ο Γουόρεν Μπάφετ, όταν είπε: «Δεν μπορείς να κάνεις μία καλή συμφωνία μ’ έναν κακό άνθρωπο»!
Κάτι τέτοια εξακολουθούμε να αγνοούμε επιδεικτικά εμείς σε όλα τα επίπεδα και με όλους τους τρόπους, γι’ αυτό και «επιβραβευόμαστε» αναλόγως. Χαμηλότερες αναπτυξιακές δυνατότητες φέτος αλλά και τα επόμενα χρόνια βλέπει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στην έκθεση World Economic Outlook. Χαμηλώνει επίσης τον πήχη και για τις εμπορικές επιδόσεις της Ελλάδας, ενώ καταγράφει αρνητικές επιδόσεις στην αγορά εργασίας, με μεγάλο αγκάθι τη μερική απασχόληση.
Μάλιστα, σε ειδικό κεφάλαιο για τις αναπτυξιακές εκπλήξεις του 2017, στο οποίο δείχνει ότι τα πιο πολλά αναπτυγμένα οικονομικά κράτη ανά τον κόσμο τελικά πέτυχαν ταχύτερη άνοδο του ΑΕΠ από την αρχικά προβλεπόμενη, η Ελλάδα είναι η… αρνητική έκπληξη: Καταγράφεται ως το κράτος με τη χαμηλότερη θέση.
Γιώργος Κ. Στράτος
*Δικηγόρος – δημοσιογράφος
Μ.Η.Τ. 232120