Οι τομές και οι αλλαγές στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, και ο εκσυγχρονισμός της λειτουργίας των ΟΤΑ – Ο νέος τρόπος εκλογής των Δημάρχων και των Περιφερειαρχών
Ο νέος –προ των πυλών– Κώδικας Τοπικής Αυτοδιοίκησης επιδιώκει να συστηματοποιήσει σε ένα ενιαίο σώμα τις διατάξεις που σήμερα βρίσκονται διάσπαρτες σε πολλούς νόμους, αλλά και να εκσυγχρονίσει τη λειτουργία των ΟΤΑ. Αν και δεν υπάρχει ακόμα τελικό κείμενο σε διαβούλευση, από παρουσιάσεις που έχουν γίνει από κυβερνητικά στελέχη, η κατεύθυνση θα είναι η απλοποίηση διαδικασιών, η αναδιάταξη αρμοδιοτήτων, η ενίσχυση οικονομικής διαχείρισης και διαφάνειας, τα ψηφιακά εργαλεία και η αναβάθμιση της καταστατικής θέσης των αιρετών. Και, κυρίως, ένα νέο εκλογικό σύστημα σε μία μόνο Κυριακή, με εισαγωγή και εναλλακτικής ψήφου.
- Γράφει ο Ιωάννης Σκουμπούρης*
Η ΚΕΔΕ, που θα κληθεί να εφαρμόσει τον νέο κώδικα, τονίζει ότι χωρίς επαρκείς πόρους η μεταρρύθμιση κινδυνεύει να μείνει ημιτελής. Πραγματικά, μια μεταρρύθμιση πρέπει καταρχήν να αλλάζει μια τάξη πραγμάτων και να μεταβαίνει σε μια νέα, όπως έγινε με τις μεταρρυθμίσεις «Καποδίστριας» και «Καλλικράτης». Επίσης, πρέπει να συνοδεύεται από ένα σχέδιο υλοποίησης ανά στάδια και να προβλέπεται και σαφές χρηματοδοτικό πλαίσιο, που θα στηρίξει την υλοποίησή της. Θεωρούμε επομένως ότι δεν πρόκειται για πραγματική μεταρρύθμιση, αλλά για χρήσιμη κατά τα λοιπά διαχειριστική τακτοποίηση του πλήθους των διάσπαρτων διατάξεων για την Τ.Α., που θα ενταχθούν πλέον σε ένα ενιαίο θεσμικό κείμενο.
Σύμφωνα με το υπουργείο Εσωτερικών (ΥΠΕΣ), η χρησιμότητα του νέου κώδικα δεν περιορίζεται στη συγκέντρωση των διατάξεων. Αποτελεί εργαλείο μείωσης της πολυνομίας, διευκολύνει την καθημερινή λειτουργία των δήμων, βελτιώνει τον συντονισμό με την κεντρική διοίκηση και παρέχει θεσμική σταθερότητα και σαφήνεια. Θα προσθέταμε όμως ότι αυτά τα ζητήματα δεν είναι τα μείζονα που απασχολούν την Τ.Α. Κύρια τομή του νέου κώδικα αποτελεί η αλλαγή στον τρόπο εκλογής δημάρχων και περιφερειαρχών: εκλογή σε έναν γύρο και μία Κυριακή, με δυνατότητα δεύτερης, εναλλακτικής επιλογής στο ψηφοδέλτιο. Ολος ο δήμος καθίσταται ενιαία εκλογική περιφέρεια. Οποιος εκλέγεται θα παίρνει την απόλυτη πλειοψηφία (3/5) των μελών των συμβουλίων.
Ο εκλογέας καλείται να δώσει μία διπλή ψήφο (α’ προτίμηση, β’ προτίμηση). Αν ο πρώτος όμως υποψήφιος συγκεντρώσει το 42%, εκλέγεται χωρίς την ενεργοποίηση του αθροίσματος της β’ προτίμησης. Το σύστημα έχει δύο βασικές αντιφάσεις:
(α) Τι θα γίνει εάν ένας δήμαρχος συγκεντρώσει το 42% και εκλεγεί, αλλά παράλληλα, όταν αθροιστούν οι ψήφοι του α’+β προτίμησης, υστερεί ενός άλλου υποψηφίου που συγκεντρώνει μεγαλύτερο άθροισμα α’+β’; Ποιος έχει την πλειοψηφία; Ποιος έχει τη δημοκρατική νομιμοποίηση; Το υπουργείο Εσωτερικών δίνει τεχνική απάντηση: αν κάποιος συγκεντρώσει 42%, δεν θα προσμετράται η β’ επιλογή. Αυτό όμως είναι αυθαίρετο τέχνασμα. Πολιτικά, όμως, σε επίπεδο κοινωνίας, θα υπάρχει καταγεγραμμένη και ψηφισμένη άλλη πλειοψηφία, του α’+β’, η οποία θα υπενθυμίζει διαρκώς στον εκλεγέντα του 42% ότι δεν έχει δημοκρατική νομιμοποίηση, αφού άλλος θα έχει την πλειοψηφία. Εδώ βεβαίως θα τεθούν και ζητήματα συνταγματικής νομιμότητας.
(β) Η άλλη αντίφαση έχει να κάνει με την ίδια τη φύση της εναλλακτικής ψήφου. Αφού δεν προσμετράται για πάνω από 42%, σημαίνει ότι υστερεί ως προς την α’ επιλογή. Συνεπώς η α’ επιλογή δεν είναι ισοδύναμη με τη β’ επιλογή. Τότε, πώς αθροίζονται δύο μη ισοδύναμες επιλογές; Και αν η α’ επιλογή είναι η γνήσια ψήφος, η β’ δεν είναι γνήσια; Αν όμως είναι και η β’ γνήσια ψήφος, πώς την αγνοούμε όταν πρόκειται για κάτω του 42%; Δεν αποτελεί και αυτή δημοκρατική βούληση του εκλογικού σώματος; Αντιθέτως, με τη λύση του δεύτερου γύρου υπήρχε η καθαρότητα του 50%+1 μεταξύ ισοδυνάμων ψήφων.
Συνεπώς, η εισαγωγή της εναλλακτικής ψήφου δημιουργεί σημαντικά προβλήματα. Υπάρχουν και άλλα που δεν αναφέρουμε, τα οποία θα προκύψουν από τους συνδυασμούς αθροίσεων α’+β’. Ασκείται όμως και έντονη κριτική ότι η αλλαγή στο εκλογικό σύστημα δεν προέκυψε αποκλειστικά από την ανάγκη θεσμικής αναμόρφωσης, αλλά από πολιτική σκοπιμότητα. Συγκεκριμένα, συνδέεται με την απώλεια του Δήμου Αθηναίων στις τελευταίες εκλογές. Παρά το γεγονός ότι ο υποψήφιος που στηριζόταν από την κυβερνητική παράταξη είχε αναδειχθεί πρώτος την πρώτη Κυριακή, ηττήθηκε στον δεύτερο γύρο.
Με το νέο σύστημα της δεύτερης επιλογής από την πρώτη Κυριακή, ο Κώστας Μπακογιάννης θα είχε πιθανότατα αποφύγει την ήττα της δεύτερης Κυριακής. Το γεγονός αυτό τροφοδοτεί την κριτική ότι η θεσμική αλλαγή προσαρμόζεται σε συγκυριακές πολιτικές ανάγκες, υπονομεύοντας την ουδετερότητα του εκλογικού πλαισίου. Ο νέος κώδικας φιλοδοξεί να αποτελέσει ενιαίο και σύγχρονο πλαίσιο λειτουργίας των ΟΤΑ. Η εκλογική καινοτομία της δεύτερης επιλογής προκαλεί συζητήσεις για τη νομιμοποίηση και την αντιπροσωπευτικότητα. Η επιτυχία του νέου κώδικα θα κριθεί από την ουσία των παρεμβάσεων, τους πόρους που θα διατεθούν και την αποτελεσματικότητα στην πράξη.
*Σύμβουλος Ανάπτυξης, πρώην στέλεχος ΕΕΤΑΑ
