Οι… φελλοί Βουλγαρίας, που φυτεύτηκαν πριν από 19 χρόνια σε σποροπαραγωγικούς κήπους της Θεσσαλονίκης και της Χαλκιδικής, έγιναν δέντρα ύψους 12 μέτρων, σχεδόν έτοιμα για την πρώτη αποφλοίωση. Και αν το «πείραμα» του ΕΘΙΑΓΕ και του Ινστιτούτου Δασικών Ερευνών (ΙΔΕ) εξελιχθεί σε συστηματική καλλιέργεια… φελλόδεντρων στη χώρα μας, ίσως απαλλάξει οριστικά τις ελληνικές επιχειρήσεις κρασιού από το υψηλό κόστος αγοράς φελλών από την Πορτογαλία, την Ισπανία, το Μαρόκο, ακόμα και την Τουρκία, για την εμφιάλωση των προϊόντων τους.
Η φελλοφόρος δρυς είναι ένα από τα πιο «χρυσοφόρα» δέντρα της Μεσογείου, μαζί με την καστανιά και την ελιά. «Πρόκειται για ένα δικοτυλήδονο φυτό της οικογένειας φηοειδών, που απαντάται σε πολλές μεσογειακές χώρες και θεωρείται πολύτιμο εξαιτίας της ελαστικότητας, του μικρού βάρους και των εξαιρετικών μονωτικών ιδιοτήτων του. Στην Ελλάδα, αν και υπάρχουν όλες οι προϋποθέσεις, είναι η πρώτη φορά που γίνεται προσπάθεια καλλιέργειάς του, έστω και σε πειραματικό επίπεδο» λέει ο δρ Γιάννης Σπανός, τακτικός ερευνητής του ΕΘΙΑΓΕ και του ΙΔΕ.
Τα… φελλόδεντρα «δοκιμάζονται» σε αγροκτήματα στα Λουτρά Θέρμης και τα Βρασνά Θεσσαλονίκης, στην Ιερισσό της Χαλκιδικής, αλλά και σε λιγνιτωρυχεία της Πτολεμαΐδας, με σκοπό την περιβαλλοντική αποκατάσταση της περιοχής. «Πέρα από το οικονομικό όφελος, που είναι τεράστιο για μια χώρα με τη δική μας ετήσια παραγωγή κρασιού, η φελλοφόρος δρυς μπορεί να χρησιμοποιηθεί για αναδασώσεις και αισθητικές παρεμβάσεις σε καμένες ή επιβαρυμένες από άλλους παράγοντες εκτάσεις. Είναι κάτι που συμβαίνει συχνά σε χώρες όπως η Βουλγαρία και η Πορτογαλία».
Η φελλοφόρος δρυς διατηρεί τα φύλλα της όλο τον χρόνο, έχει εμφάνιση και σπόρο βελανιδιάς, είναι ανθεκτική σε πυρκαγιές και ευδοκιμεί ακόμα και σε δύσκολα εδάφη. Ανθοφορεί σε ηλικία 15-20 ετών, παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία στα φύλλα και στους καρπούς της και επηρεάζεται κυρίως από τη θερμοκρασία και το ύψος της βροχής. «Μπορεί να αντέξει σε θερμοκρασίες από -15 ως 45 βαθμούς Κελσίου, αλλά παρουσιάζει υψηλότερη απόδοση σε υγρές και βροχερές περιοχές. Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη φροντίδα, ούτε καν πότισμα. Αλλά αν ποτιστεί συστηματικά ο χρόνος της πρώτης αποφλοίωσης μπορεί να μειωθεί ακόμα και κατά μία δεκαετία».
Η φελλοφόρος δρυς «ωριμάζει» τους μήνες Νοέμβριο και Δεκέμβριο και ζει 300-400 χρόνια. «Οσο μεγαλώνει τόσο βελτιώνεται η ποιότητα του φλοιού της. Η αποφλοίωση του κορμού γίνεται με μεγάλη προσοχή και ειδικά εργαλεία. Η πρώτη φουρνιά ονομάζεται αρσενικός φλοιός και χρησιμοποιείται συνήθως για προϊόντα χαμηλής – μέτριας ποιότητας. Η δεύτερη, ο θηλυκός φλοιός, είναι ποιοτικά ανώτερη». Τα 600-700 δέντρα που φυτεύτηκαν στο αγρόκτημα του ΙΔΕ στα Λουτρά Θέρμης αγοράστηκαν από φυτώρια στο Σαντάνσκι της Βουλγαρίας σε πολύ χαμηλή τιμή. Συνολικά στις «πειραματικές επιφάνειες» του ΕΘΙΑΓΕ και του ΙΔΕ «δοκιμάζονται» αυτήν την περίοδο περισσότερα από 2.000.
Η παραγωγή φελλού αναμένεται να αρχίσει το 2015, όταν τα δέντρα θα γίνουν 25 ετών και η διάμετρός τους θα πλησιάσει τα 20-25 εκατοστά. «Πριν από δύο χρόνια συλλέξαμε σπόρους από επιλεγμένα δέντρα και μελετήσαμε την εξέλιξή τους. Από τους υγιείς σπόρους προέκυψαν 1.600 φυτάρια που θα τοποθετηθούν σε διάφορες περιοχές, σε συνθήκες κατάλληλες για την ανάπτυξή τους. Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν φυσικές συστάδες της φελλοφόρου δρυός. Θα μπορούσαν όμως να δημιουργηθούν τεχνητές φυτείες, σε παραθαλάσσιες, ημιορεινές και ορεινές περιοχές».
Η Βόρεια και η Δυτική Ελλάδα, ειδικά η Κέρκυρα και η Δυτική Πελοπόννησος, νησιά όπως η Κρήτη και, γενικότερα, οι παραθαλάσσιες περιοχές, θα μπορούσαν χαρακτηριστούν ιδανικό περιβάλλον για τη συστηματική καλλιέργεια των «χρυσοφόρων» δέντρων. «Δεν είναι τυχαίο ότι η Πορτογαλία και η Ισπανία, χώρες με κλίμα παρόμοιο με το δικό μας, έχουν το μεγαλύτερο μερίδιο της παγκόσμιας παραγωγής φελλών». Ακολουθούν η Ιταλία, η Γαλλία, το Μαρόκο και η Αλγερία, ενώ τα εξειδικευμένα εργοστάσια της Βρετανίας υποδέχονται κάθε χρόνο χιλιάδες τόνους φλοιού προς επεξεργασία.
«Είναι προφανές ότι η δημιουργία φυτειών θα ήταν οικονομικά συμφέρουσα για τη χώρα μας. Θα μας εξασφάλιζε την παραγωγή ενός πολύ ακριβού υλικού και θα μείωνε σημαντικά τις εισαγωγές. Η κατασκευή εργοστασίου επεξεργασίας του φλοιού είναι απλή υπόθεση, με μικρό κόστος» αναφέρει ο κ. Σπανός, που μαζί με τον συνάδελφό του, τακτικό ερευνητή του ΕΘΙΑΓΕ και του ΙΔΕ δρα Παναγιώτη Πλατή κατέθεσαν πριν από λίγο καιρό στο υπουργείο Περιβάλλοντος ολοκληρωμένη πρόταση για την συνέχεια του εγχειρήματος. «Ακόμα δεν μας έχουν απαντήσει. Υπάρχει όμως μεγάλο ενδιαφέρον από αγρότες του Θεσσαλικού Κάμπου. Αν κάποιος θέλει να προμηθευτεί σπόρους και να ξεκινήσει να καλλιεργεί, ευχαρίστως θα τον βοηθήσουμε».
Οινοποιεία, σανδαλοποιεία και οικοδομικές κατασκευές
Ο φελλός χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στην Ανατολική Μεσόγειο, στην Ελλάδα και την Αίγυπτο για το σφράγισμα αμφορέων που περιείχαν λάδι και κρασί ή ως πλωτήρας στα δίχτυα ψαράδων. Διακρίνεται για την ελαφρότητα και την ελαστικότητά του, την αδιαπερατότητα, που οφείλεται σε ένα μείγμα από αλκοόλες και λιπαρά οξέα, την ανθεκτικότητά του στην καύση και την αντοχή του στην τριβή. Είναι κακός αγωγός της θερμότητας, του ήχου και των κραδασμών και χρησιμοποιείται στην οινοποιία, τη χειροτεχνία, τη σανδαλοποιία και τις οικοδομικές κατασκευές. Η δυνατότητα θρυμματισμού, άλεσης και συγκόλλησης των τεμαχίων του φλοιού της φελλοφόρου δρυός επιτρέπει την παραγωγή προϊόντων όπως πώματα, συνθετικά μηχανών και μονωτικές πλάκες που χρησιμοποιούνται σε ψυγεία, πατώματα και οροφές.
Η φυλλοφόρος δρυς θεωρείται κατάλληλο είδος και για συστήματα χρήσης γης που συνδυάζουν την παραγωγή δασικών και γεωργικών προϊόντων με τη βοσκήσιμη ύλη. «Σε τέτοια συστήματα, που τα συναντάμε πολύ συχνά στο εξωτερικό, μπορούν να παραχθούν ταυτόχρονα καυσόξυλα, κάρβουνα, φελλοί, ξυλεία, βελανίδια, κτηνοτροφικά προϊόντα και βοσκήσιμη ύλη. Ενα τέτοιο σύστημα θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί την πρώτη διετία ως βοσκότοπος και στο τρίτο έτος να σπαρθεί με δημητριακά. Είναι ένας καλός τρόπος να εξασφαλιστεί εισόδημα από τα πρώτα έτη δημιουργίας της φυτείας, αντί για τα 20-25 που πρέπει να περάσουν για να βγει ο πρώτος φλοιός» λέει ο κ. Σπανός.
Γεράσιμος Κόντος
Μ.Η.Τ. 232120