«Μόνος με τον εαυτό μου». Με αυτόν τον μάλλον μελαγχολικό τίτλο κυκλοφορούν εντός του Μαρτίου τα νέα απομνημονεύματα του ηγέτη της περεστρόικα Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Ο 83χρονος, πρώην κραταιός άνδρας των τελευταίων χρόνων της Σοβιετικής Ενωσης είναι εδώ και καιρό αρκετά καταπονημένος. Τέσσερις επεμβάσεις σε πέντε χρόνια, η βαριά μορφή διαβήτη που τον ταλαιπωρεί και μία πολύμηνη παραμονή στο νοσοκομείο ίσως άφησαν κι αυτά τη σκιά τους στον μελαγχολικό τόνο του νέου βιβλίου.
«Γιατί να διαβάσει κανείς ακόμη μία βιογραφία του πρώην Ρώσου ηγέτη, τον οποίο χωρίζουν πλέον 21 χρόνια από την εποχή που βρισκόταν στα πολιτικά πράγματα;» αναρωτιέται το γερμανικό περιοδικό «Spiegel». Το 1989 το πρώτο του εκδοτικό εγχείρημα αφορούσε έναν απολογισμό της περεστρόικα, το δεύτερο βιβλίο του μία αποτίμηση της επανένωσης των δύο Γερμανιών, ενώ το 1995 ακολούθησαν τα «Απομνημονεύματα».
Η απάντηση είναι ότι πλέον στο… λυκόφως της ζωής του την αποτίμησή του αυτή χαρακτηρίζει μία ενδοσκοπική, συναισθηματική ματιά, πιο προσωπική -αν όχι πιο απολογητική- από παλιότερα βιβλία. Ο Γκορμπατσόφ δεν μένει μονάχα μόνος με τον εαυτό του, αλλά και με τη Ραΐσα, την αγαπημένη του -πλην όχι τόσο αγαπητή- σύζυγο, στην οποία αφιερώνει το βιβλίο, και για την οποία γράφει: «Δεν ήταν η λευχαιμία που τη σκότωσε, αλλά η περεστρόικα». Καθώς και ο τρόπος που η μητέρα πατρίδα μεταχειρίστηκε τον πρώην ηγέτη μετά το 1991.
Εν ολίγοις τα τελευταία του απομνημονεύματα θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν μια προσπάθεια αποκατάστασης της μνήμης της συζύγου, μία ανασκόπηση στις ίντριγκες της Σοβιετικής Ενωσης και ένας απολογισμός για τα λάθη, που οδήγησαν τελικά στη διάλυση της τελευταίας.
Τα νεανικά χρόνια
«Ημασταν χαρούμενοι μαζί. Με βοήθησε να ξεπεράσω τις πιο σκοτεινές μέρες». Ο Γκορμπατσόφ ανατρέχει πρώτα στη χαρούμενη εποχή, εκείνη που ξεκινά στα φοιτητικά έδρανα. Σε εκείνα στα οποία η νεαρή Ραΐσα σπούδαζε φιλοσοφία όταν γνώρισε τον άνθρωπο που θα της άλλαζε τη ζωή.
Ανατρέχει σε προσωπικές, πολύ προσωπικές ιστορίες. Ιστορίες που αφηγούνται πώς το νεαρό ζευγάρι γιόρτασε τον γάμο του σε έναν φοιτητικό κοιτώνα του 1953, την ημέρα της επετείου της Οκτωβριανής Επανάστασης. Ανατρέχει ακόμη και στην πρώτη τους νύχτα, στην έκτρωση που αναγκάστηκε να κάνει η σύζυγός του και αργότερα στα προβλήματα στην υγεία της. Το ελαφρύ εγκεφαλικό που πέρασε στην Κριμαία λίγες μέρες μετά το πραξικόπημα του 1991, τα προβλήματα με την όρασή της, την κατάθλιψη, τις τελευταίες μέρες πριν από τον θάνατο.
Γράφτηκε για το βιβλίο ότι είναι μία ύστατη προσπάθεια να κάνει ο πρώην ηγέτης αγαπητή τη σύζυγό του στους Ρώσους, που δεν τη συμπάθησαν ποτέ, και να «διορθώσει» τη δημόσια εικόνα της. «Ολα όσα γράφτηκαν ότι έπαιρνε πολιτικές αποφάσεις και μου ασκούσε πίεση ήταν ανοησίες» γράφει ο Γκορμπατσόφ. «Δεν γνώριζε καν πώς λειτουργεί το Πολιτμπιρό. Την επηρέαζαν περισσότερο όσα γράφονταν, για όλα αυτά, στις εφημερίδες. Οταν η Ραΐσα βρισκόταν στο κατώφλι μεταξύ ζωής και θανάτου και η οικογένειά μου στο πλευρό της, ο κόσμος πρέπει επιτέλους να κατάλαβε ότι ήμασταν ενωμένοι με βαθιά αισθήματα».
Η εξουσία
Ο Γκορμπατσόφ, παιδί μιας αγροτικής οικογένειας, δεν φαινόταν ότι θα προχωρήσει ψηλά στα πρώτα χρόνια της καριέρας του. Μετά τις σπουδές Νομικής, απέτυχε να κερδίσει μία θέση στο γραφείο του εισαγγελέα και αντιμετώπιζε την προοπτική μετάθεσης στη Σιβηρία ή στο Τατζικιστάν. Αποφάσισε να επιστρέψει στη γενέτειρά του Σταυρούπολη, στην περιοχή του Καυκάσου, όπου ξεκίνησε μία μακριά διαδρομή στην κομματική ιεραρχία.
Μέντορές του ο Γιούρι Αντρόποφ, ο μακροβιότερος αρχηγός στην ιστορία της KGB, και ο υπουργός Αμυνας του Μπρέζνιεφ Ντμίτρι Ουστίνοφ – δύο άνθρωποι που γνώριζαν πολύ καλά ότι ο νεαρός Γκορμπατσόφ θα αντιμετώπιζε αντιδράσεις από την παλιά γενιά του Κρεμλίνου. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, πως όταν τελικά ο Αντρόποφ, προς το τέλος της ζωής του, έγραψε επιστολή προς τα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής του κόμματος, με την οποία πρότεινε τον Γκορμπατσόφ για την Κεντρική Επιτροπή και αργότερα το Πολιτμπιρό, η συγκεκριμένη πρόταση μυστηριωδώς… εξαφανίστηκε από το αντίγραφο που είχαν στην κατοχή τους. Τελικά, ο Γκορμπατσόφ αναδείχτηκε γενικός γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής το 1985, διαδεχόμενος τον αποθανόντα Κονσταντίν Τσερνιένκο.
Η απόπειρα αυτοκτονίας του Γέλτσιν με ένα ψαλίδι
Στη νέα αυτοβιογραφία του ο τελευταίος ηγέτης της Σοβιετικής Ενωσης κάνει και την αυτοκριτική του, μετανιώνοντας κυρίως για το γεγονός ότι δεν αντικατέστησε αρκετά γρήγορα την παλιά φρουρά. Υποστηρίζει επίσης ότι δεν υπήρξε αρκετά σκληρός, ώστε να χρησιμοποιήσει περισσότερο υπέρ του τον κομματικό μηχανισμό. Δεν ήθελε επανάσταση, γράφει, πίστεψε ότι θα χρειάζονταν 25-30 χρόνια για τον μετασχηματισμό της χώρας. Αναγνωρίζει όμως ότι «καθυστέρησε η μεταρρύθμιση του Κομμουνιστικού Κόμματος και της Σοβιετικής Ενωσης». Ετσι, μετά τις εκλογές του 1989, ήταν σαφές ότι «το Κ.Κ. θα έπρεπε να είχε πάρει το μάθημά του από την ήττα και να γίνει ο ηθικός ηγέτης σε μία πλουραλιστική κοινωνία». Το παιχνίδι, ωστόσο, είχε χαθεί. Το Κ.Κ. ήταν ήδη απελπιστικά απαξιωμένο.
Αναφερόμενος στον Μπορίς Γέλτσιν, ο Γκορμπατσόφ αποκαλύπτει για πρώτη φορά ότι ο κατοπινός πολιτικός του αντίπαλος είχε αποπειραθεί να αυτοκτονήσει τον Νοέμβριο του 1987, πολλά χρόνια πριν φτάσει να τον εκτοπίσει μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 1991. Εκείνη την εποχή, πίσω στη δεκαετία του ’80, ο επαρχιακός γραμματέας -τότε- από το Σβερντλόφσκ των Ουραλίων είχε συγκρίνει τον Γκορμπατσόφ με τον… Στάλιν! Το γεγονός είχε ως αποτέλεσμα να χάσει τη θέση του και η Κεντρική Επιτροπή να τον μεταθέσει σε μία κατασκευαστική υπηρεσία. Τότε είχε γραφτεί ότι ο Γέλτσιν έπαθε καρδιακή προσβολή και νοσηλεύθηκε. Σήμερα ο πολιτικός του αντίπαλος αποκαλύπτει ότι στην πραγματικότητα είχε κάνει απόπειρα αυτοκτονίας με ένα ψαλίδι!
Τελικά, η Ιστορία το ήθελε ο Γέλτσιν όχι μόνο να ξεπεράσει εκείνη την περίοδο δυσμένειας, αλλά να ανατρέψει τον Γκορμπατσόφ αρκετά χρόνια αργότερα. Ακόμη και σε αυτή την ύστερη αυτοβιογραφία, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ δεν κρύβει την πικρία του για το γεγονός, κατηγορώντας ταυτόχρονα τους Αμερικανούς ότι υπήρξαν πολύ ελαστικοί με τον διάδοχό του, ακόμη και με τον αιματηρό βομβαρδισμό του ρωσικού Κοινοβουλίου το 1993. Τελικά, σημειώνει με μια δόση πικρίας, ο Γέλτσιν απόλαυσε προνόμια μετά την παραίτησή του, την ώρα που εκείνος έλαβε συμβολική σύνταξη ύψους περίπου δύο δολαρίων.
«Η μοίρα υπήρξε γενναιόδωρη μαζί μου. Μου έδωσε μια σπάνια ευκαιρία» καταλήγει ο Γκορμπατσόφ. Και τα απομνημονεύματά του, με αυτή την εσωτερική, ενδοσκοπική ματιά, του έδωσαν μια ακόμη ευκαιρία για την τελική αποτίμηση.
Μυρτώ Μπούτση
Μ.Η.Τ. 232120