Στις παραγκουπόλεις της Κολομβίας, τα παιδιά δεν μαθαίνουν γράμματα. Παίζουν κλέφτες κι αστυνόμους. Γι’ αυτά, τα κάστρα του παραμυθιού γκρεμίστηκαν. Τα μάτια τους αντικρίζουν καθημερινά το αλισβερίσι των εμπόρων ναρκωτικών και στ’ αυτιά τους είναι γνώριμος ο ήχος των όπλων.
Η Λατινική Αμερική της ανάπτυξης και των μεγάλων επενδύσεων παλεύει με τη βία και την εγκληματικότητα. Οι εμπειρογνώμονες για την ανάπτυξη προειδοποιούν ότι η ανεξέλεγκτη βία εναντίον των πολιτών θέτει σε κίνδυνο την ανάπτυξη ολόκληρης της περιοχής. Αυτό ήταν το αντικείμενο της συζήτησης και του προβληματισμού μιας υψηλόβαθμης ομάδας ειδικών, αλλά και κυβερνητικών στελεχών που συναντήθηκαν πριν από λίγες ημέρες στην έδρα της Παγκόσμιας Τράπεζας στις ΗΠΑ. Το συμπέρασμα ήταν ότι η βία αυξάνεται στην περιοχή και απειλεί την εύθραυστη πρόοδο στη Λατινική Αμερική.
«Πίσω από την οικονομική άνθηση της Λατινικής Αμερικής, υπάρχει ένα κρυφό κύμα εγκληματικότητας και βίας που απειλεί εδώ και μία δεκαετία την πρόοδο, πλήττοντας όλους τους πολίτες, ιδιαίτερα τους πιο φτωχούς, που δεν έχουν κανέναν τρόπο να προστατευθούν» είπε ο Χασάν Τουλούι, αντιπρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας για τη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική, και πρόσθεσε: «Φοβάμαι ότι η ανασφάλεια του πολίτη γίνεται η αχίλλειος πτέρνα της ανάπτυξης». Στο πάνελ, οι συμμετέχοντες ανέφεραν ένα περιστατικό στο Ελ Σαλβαδόρ, που συνέβη πριν από περίπου έναν χρόνο, όταν οι δύο πιο ισχυρές συμμορίες της χώρας έκαναν ανακωχή. Αυτό και μόνο οδήγησε σε μείωση των δολοφονιών κατά 52%. Ομως δεν συνέβη το ίδιο με τις κλοπές, τη διακίνηση ναρκωτικών και τους εκβιασμούς. Για πολλούς, η εκεχειρία υπογράμμισε ένα ακραίο παράδειγμα της αχαλίνωτης βίας από εγκληματικές ομάδες που κρατούν ομήρους τις κυβερνήσεις και θέτουν σε αδράνεια τους νόμους, οδηγώντας σε κατάλυση του κράτους δικαίου. Στο Ελ Σαλβαδόρ τα δικαιώματα των πολιτών βρίσκονται στα χέρια λίγων και διεφθαρμένων. Οποιαδήποτε έστω και προσωρινή ηρεμία -όπως η ανακωχή- είναι μια εύθραυστη ειρήνη.
«Οταν υπάρχει διαδεδομένη διαφθορά, όταν η Δικαιοσύνη δεν μπορεί να λειτουργήσει, καθιστά πιο δύσκολο να τραβήξουμε τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ των νόμιμων και παράνομων δραστηριοτήτων» λέει ο Τζόζεφ Μπάτερμαν, αξιωματούχος του προγράμματος Washington Office on Latin America. Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι η ανεξέλεγκτη εγκληματικότητα αποτελεί απειλή για δημόσιους φορείς και την κοινωνία των πολιτών, που επιβάλλεται να υπάρχουν για τη δημοκρατική ανάπτυξη και την οικονομική ευημερία.
Η εγκληματικότητα έχει μεγάλο κόστος και επηρεάζει μια σειρά δραστηριοτήτων, όπως το κόστος της χρηματοδότησης της ιδιωτικής και δημόσιας υποδομής για την πρόληψη και την καταπολέμηση του εγκλήματος» λέει η Αννα Κορμπάχο, οικονομική σύμβουλος στη Διαμερικανική Τράπεζα Ανάπτυξης (IDB) με έδρα την Ουάσινγκτον. «Αλλά οι επιπτώσεις του εγκλήματος για την ευημερία της περιοχής είναι δυνητικά πολύ μεγαλύτερη. Η βία δεν έχει μόνο θύματα, δεν αδικεί μόνο άτομα, υπονομεύει την εμπιστοσύνη στους δημόσιους θεσμούς».
Η σχέση μεταξύ της ισχυρότερης επιβολής του νόμου και της ανάπτυξης στη Λατινική Αμερική έχει αποτελέσει αντικείμενο διαλόγου αλλά και έρευνας έπειτα από πρόσκληση υποβολής προτάσεων από την Παγκόσμια Τράπεζα στις μεθοδολογίες για τη μέτρηση του κόστους της εγκληματικότητας στην περιοχή. Μία από τις μελέτες διαπίστωσε ότι στο Μεξικό οι δήμοι με τα υψηλότερα επίπεδα βίας που συνδέονται με τα καρτέλ ναρκωτικών είχαν χαμηλότερο ποσοστό κατά 6,8% της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας, σε σχέση με δήμους που κατέγραφαν χαμηλότερα ποσοστά βίας. Σε άλλη ακαδημαϊκή μελέτη που έλαβε στα υπόψη το κόστος εγκλεισμού αλλά και το κόστος των κλοπών στην Ουρουγουάη το συμπέρασμα ήταν εντυπωσιακό. Το κόστος για τη χώρα ανέρχεται σε 319.000.000 ετησίως. Αλλη έρευνα της Παγκόσμιας Τράπεζας διαπίστωσε ότι οι νέοι, θύματα του αποκλεισμού, είχαν 15% λιγότερες πιθανότητες να έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση. Σε ό,τι αφορά τη βία κατά των γυναικών, οι έρευνες έδειξαν ότι οι γυναίκες που ζουν σε νοικοκυριά με βία είναι πιθανότερο να γεννήσουν παιδιά λιποβαρή, ενώ τα παιδιά των θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας έχουν περισσότερες πιθανότητες να μεγαλώσουν με ασθενική υγεία.
Λαβύρινθος
Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι η προσοχή πρέπει να δοθεί όχι μόνο στον κώδικα του ποινικού δικαίου και στην εφαρμογή του νόμου, αλλά και στην αποτροπή της εγκληματικότητας. «Κάποτε η αντίδραση στην ολοένα αυξανόμενη βία ήταν οι δρακόντειες νομοθεσίες και η επιβολή του νόμου με όλα τα μέσα» λέει ο Πάμπλο Μπατσελέ, στέλεχος της Διαμερικανικής Τράπεζας Ανάπτυξης (IDB), και συνεχίζει: «Σήμερα διαπιστώνουμε ότι αυτό που χρειαζόμαστε είναι μια συνολική αντιμετώπιση, υπηρεσίες στις κοινότητες, υπηρεσίες για τους νέους, ευκαιρίες απασχόλησης».
Παράδειγμα, η Βραζιλία και η συνεργασία της αστυνομίας με τα προγράμματα κοινωνικών υπηρεσιών. Το 2008 η αστυνομία κατάφερε μέσω των γιγαντιαίων επιχειρήσεων να «καθαρίσει» πολλές από τις φαβέλες του Ρίο ντε Τζανέιρο από τις συμμορίες, το λαθρεμπόριο όπλων και ναρκωτικών. Αμέσως μετά ξεκίνησε μια διαδικασία για την κάλυψη των αναγκών της κοινότητας μέσω της συνεργασίας των δημόσιων υπηρεσιών, των ΜΚΟ και του ιδιωτικού τομέα. Κάπως έπρεπε να καλυφθεί το κενό. Το πείραμα εφαρμόζεται ήδη με αποτέλεσμα στο Ελ Σαλβαδόρ. Στόχος δεν είναι μόνο η αυστηρή εφαρμογή του νόμου, αλλά η δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών ώστε να αποτρέπεται η βία. Αυτό μεταφράζεται ουσιαστικά σε προγράμματα απασχόλησης για τους νέους, αλλά και σε κέντρα νεότητας που δίνουν κατευθύνσεις.
Τους τρομάζει η ανασφάλεια
Στο λατινοβαρόμετρο, μια έρευνα αντίστοιχη με το ευρωβαρόμετρο, το μεγαλύτερο πρόβλημα των πολιτών ήταν η ανασφάλεια, η άνοδος της εγκληματικότητας και η ανεργία σε ποσοστά που ξεπερνούν το 40%. Είναι εντυπωσιακό όμως ότι στο ερώτημα για το πόσο ικανοποιημένοι είναι από τη ζωή τους τα ποσοστά είναι πολύ υψηλά. «Πρωταθλητές» είναι οι πολίτες της Κόστα Ρίκα με 88%. Ακολουθούν οι πολίτες του Παναμά με 87%, της Κολομβίας με 83%, της Βραζιλίας με 82%, της Βενεζουέλας με 80%, της Ουρουγουάης με 79% και της Αργεντινής με 77%. Οι λιγότερο ικανοποιημένοι είναι στο Ελ Σαλβαδόρ και τη Βολιβία με 51%, και στο Περού με 57%.
Η απόγνωση λόγω της ανεργίας και η ανοχή των Αρχών στην ελίτ των πάμπλουτων
«Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι σε όλη τη Λατινική Αμερική η εγκληματικότητα και η βία ήταν και παραμένουν ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα και θέματα της δημόσιας συζήτησης και διαμάχης. Αν και οι διαφορές μεταξύ του τύπου βίας από χώρα σε χώρα είναι μεγάλες, υπάρχουν σημαντικές επίσης ομοιότητες σε ό,τι αφορά τις εμπειρίες» λέει ο Τζόζεφ Τάλτσιν, καθηγητής Λατινοαμερικανικών Σπουδών στο Harvard και διευθυντής στο Λατινοαμερικανικό Πρόγραμμα του Woodrow Wilson International Center for Scholars στην Ουάσινγκτον. Η εγκληματικότητα και η βία άρχισαν να απασχολούν την κοινή γνώμη τη δεκαετία του ’90 με τη μετάβαση στη δημοκρατία στις περισσότερες χώρες της Λατινικής Αμερικής. Με διαδηλώσεις οι πολίτες ζητούσαν αυστηρότερα μέτρα για την καταπολέμηση της εγκληματικότητας, πολιτικές που έγιναν γνωστές για τη μηδενική ανοχή στη βία και το έγκλημα. Στην Αργεντινή και τη Κολομβία, σύμφωνα με το λατινοβαρόμετρο, οι πολίτες εξέφραζαν αμφιβολία για την ικανότητα των δημοκρατικά εκλεγμένων κυβερνήσεων να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα. Ο δρόμος παραμένει μακρύς και δύσκολος.
Στη Λατινική Αμερική των ξέφρενων ρυθμών επενδύσεων, της οικονομικής ανάπτυξης και των μεγάλων έργων η ανασφάλεια των πολιτών για το περιβάλλον της αυξημένης βίας και εγκληματικότητας αντιμετωπίζεται σε άλλη βάση. Οχι με αστυνομικές επιχειρήσεις που πιάνουν προς στιγμήν τους «κακούς», αλλά με προγράμματα εκπαίδευσης και πάνω απ’ όλα απασχόλησης για τους νέους, ώστε να μείνουν έξω από τον φαύλο κύκλο της βίας. Αυτό που συνειδητοποίησαν οι κυβερνώντες στις χώρες της Λατινικής Αμερικής είναι ότι ο αποκλεισμός είναι ο «μεγάλος ένοχος» που μεταφέρει τη βία των παραγκουπόλεων στα ακριβά προάστια, εκεί όπου ζουν οι έχοντες και κατέχοντες του πλούτου.
Στέλλα Θεοδώρου
Μ.Η.Τ. 232120