Η ζωή τούς έδειξε πρόωρα το πιο σκληρό πρόσωπό της, όμως η Στεφανία, ο Νίκος και η Μαλάλα εξακολουθούν να ξεκαρδίζονται στα πειράγματα των γυναικών που τους μεγαλώνουν, να τις τραβολογούν από το χέρι και να σκαρφαλώνουν πάνω τους, ζητώντας ξανά και ξανά αγκαλιά. Αυτό αποτελεί άλλωστε το Πρότυπο Εθνικό Νηπιοτροφείο (ΠΕΝ) στην Καλλιθέα, μια μεγάλη αγκαλιά για «τα παιδιά της καταιγίδας», με μόνο στόχο της λειτουργίας του να διατηρήσει το χαμόγελό τους ζωντανό και να περιφρουρήσει το δικαίωμά τους στην ξεγνοιασιά. Κι όμως, οι εργαζόμενοι που έχουν αναλάβει τη φροντίδα και τη θαλπωρή τους παραμένουν απλήρωτοι για μήνες, δηλώνοντας πλέον ότι βρίσκονται σε αδιέξοδο. Στη θέα των παιδιών, ωστόσο, τα προβλήματα μοιάζουν να περνούν σε δεύτερο πλάνο, η ματιά τους γλυκαίνει και το παιχνίδι έχει τον πρώτο λόγο.
Λίγο πριν από το μεσημεριανό γεύμα και ο κήπος της παιδικής χαράς γεμίζει από φωνές. Η Δέσποινα είναι δεν είναι τριών ετών, καμαρώνει για το λευκό φόρεμά της ποζάροντας με χάρη στο συνομήλικο… κοινό της, ενώ ο Σταμάτης οργώνει το χώμα πάνω σε ένα πλαστικό …μέσο μεταφοράς, με τον Νικόλα και τον Κωστή να τρέχουν ξοπίσω του διεκδικώντας τη δική τους σειρά στο τιμόνι του παιχνιδιού. Αν και τα ονόματα των παιδιών δεν είναι τα αληθινά, οι δύσκολες συνθήκες που τα οδήγησαν στο ίδρυμα της Καλλιθέας είναι πέρα για πέρα πραγματικές και με αυτές έρχεται καθημερινά αντιμέτωπο το προσωπικό που έχει αναλάβει την ανατροφή τους.
Ενας μικρός στροβιλίζεται γύρω από τον εαυτό του για να τραβήξει την προσοχή της Λίτσας, την οποία σε λίγο παίρνει από το χέρι για να χορέψουν μαζί. Μητέρα τριών παιδιών η ίδια, η κυρία Λίτσα, όπως τη φωνάζουν στο νηπιοτροφείο, δεν σταματά να εκπλήσσεται από τις αντιδράσεις των μικρών που μεγαλώνει «σαν να ήταν δικά της», όπως λέει. Τα τελευταία 15 χρόνια που δουλεύει εδώ, άλλωστε, το ΠΕΝ έχει γίνει για την Ευαγγελία Σταμούλη το δεύτερο σπίτι της.
«Αν και έχουν ζήσει δύσκολες καταστάσεις, τα παιδιά που μεγαλώνουμε είναι χαρούμενα, διαχυτικά, ενθουσιώδη, λαχταρούν την αγκαλιά και το παιχνίδι μαζί μας» σχολιάζει η κυρία Σταμούλη, σημειώνοντας την ωριμότητα που επιδεικνύουν από μικρή ηλικία. «Οι ερωτήσεις που μας κάνουν είναι αφοπλιστικές. Με ρωτούν αν έχω σπίτι, αν έχω άντρα και παιδιά και πότε τους βλέπω και, βέβαια, η πιο δύσκολη ερώτηση είναι: “Κυρία, γιατί είμαι εδώ;”» λέει και τα μάτια της βουρκώνουν.
Το Πρότυπο Εθνικό Νηπιοτροφείο είναι το μόνο στην Ελλάδα που φιλοξενεί παιδιά ηλικίας από δυόμισι έως πεντέμισι χρόνων, όπως εξηγεί η Σοφία Μέρτικα, βρεφονηπιοκόμος και πρόεδρος του συλλόγου εργαζομένων του ιδρύματος. Παρότι τα παιδιά που παραδοσιακά έφταναν στον χώρο έχρηζαν προστασίας, όπως όριζε εισαγγελική παραγγελία, λόγω εγκατάλειψης ή αναγκαιότητας προσωρινής απομάκρυνσης από το οικογενειακό περιβάλλον τους, σήμερα η δύσκολη οικονομική συγκυρία έχει αναγκάσει και μητέρες, κυρίως άγαμες και άνεργες, να χτυπήσουν την πόρτα του ιδρύματος και να ζητήσουν βοήθεια. «Πλέον δεχόμαστε αιτήσεις από οικογένειες, συνήθως μονογονεϊκές, που αδυνατούν να μεγαλώσουν τα παιδιά τους λόγω ανέχειας. Στην πλειονότητά τους είναι Ελληνίδες» τονίζει η κυρία Μερτίκα και σημειώνει ότι ο αποχωρισμός είναι δύσκολος. «Για να φτάσει μια μητέρα να αφήσει εδώ το παιδί της σημαίνει πως δεν έχει άλλη λύση. Δεν έχουν δουλειά, ορισμένες δεν έχουν καν σπίτι, άλλες μπορεί να μην έχουν να πληρώσουν ούτε το εισιτήριο του λεωφορείου» λέει η κυρία Μερτίκα. «Τα παιδιά πάντως προσαρμόζονται στη νέα κατάσταση πολύ πιο γρήγορα. Οι ενήλικες είναι εκείνοι που αδυνατούν να προσαρμοστούν» προσθέτει.
Οσες οικογένειες έχουν καταφύγει εκεί ζητώντας να φιλοξενηθούν τα παιδιά τους στο ίδρυμα μπορούν κάθε Παρασκευή να τα παίρνουν για να περάσουν μαζί το Σαββατοκύριακο. «Εχουμε περιπτώσεις παιδιών που, ενώ τους λείπουν οι γονείς τους, όταν έρχεται το Σαββατοκύριακο με δυσκολία φεύγουν από εδώ γιατί ξέρουν ότι, όταν θα πάνε σπίτι τους, ίσως να μην περάσουν τόσο καλά όσο εδώ. Μιλάμε ακόμα και για φορές που επιστρέφουν πεινασμένα» παραδέχεται η πρόεδρος των εργαζομένων.
Στις εγκαταστάσεις του ιδρύματος, παράλληλα με το πρόγραμμα κλειστής 24ωρης φύλαξης για τους λιλιπούτειους φιλοξενουμένους του, λειτουργεί και πρόγραμμα ανοιχτής φύλαξης, με τον παιδικό σταθμό να υποδέχεται παιδιά από δημότες της Καλλιθέας, ώστε να αποφευχθεί η πιθανότητα γκετοποίησης των νηπίων που μεγαλώνουν στο ίδρυμα.
Μάλιστα, όπως αναφέρουν οι βρεφονηπιοκόμοι, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις εθελοντών που προτιμούν να γιορτάσουν τα γενέθλια των δικών τους παιδιών στις εγκαταστάσεις του ιδρύματος, ώστε να παίξουν, να γελάσουν και να γνωριστούν με τους μικρούς φιλοξενουμένους του ιδρύματος. «Επίσης, υπάρχουν εθελοντές που, με δική τους πρωτοβουλία, αναλαμβάνουν να ετοιμάσουν γιορτή για τα γενέθλια κάποιου παιδιού που ζει εδώ, φέρνοντας κλόουν και κεράσματα, γλυκά και παιχνίδια. Δεν φαντάζεστε τι χαρά τούς δίνει αυτό» αναφέρει η Ευαγγελία Σταμούλη.
Οι 28 εργαζόμενοι παραμένουν πιστοί στο καθήκον, αν και απλήρωτοι για μήνες
Με περίσσευμα ψυχής, οι 28 εργαζόμενοι του ιδρύματος, που λειτουργεί με επιχορήγηση του υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλειας και Πρόνοιας μέσω των περιφερειών, καλούνται τον τελευταίο καιρό να παράγουν το έργο τους ακόμα και με μεγάλες καθυστερήσεις πληρωμών, μένοντας ουσιαστικά απλήρωτοι για μήνες, όπως εξηγεί η κυρία Μερτίκα. «Δεν είναι μόνο οι καθυστερήσεις στους μισθούς μας, που ουσιαστικά το 2013 παραμένουμε απλήρωτοι, αλλά και οι οφειλές που τρέχουν. Υπάρχουν οφειλές στη ΔΕΗ, στο ΙΚΑ, στους λογαριασμούς νερού και ΟΤΕ, ακόμα και σε προμηθευτές μας. Για τον λόγο αυτόν κρούουμε τον κώδωνα του κινδύνου. Οι εργαζόμενοι δεν αντέχουμε άλλο απλήρωτοι και οι οφειλές μας πρέπει να τακτοποιηθούν».
Στη δύσκολη πραγματικότητα που αντιμετωπίζει το ίδρυμα αναφέρεται και η αναπληρώτρια διευθύντρια του Πρότυπου Εθνικού Νηπιοτροφείου Μαρία Θανοπούλου. «Ηδη από το 2012 τα χρήματα που μας δόθηκαν ήταν μειωμένα σε σχέση με τον προϋπολογισμό μας, γεγονός που μας δημιουργεί πρόβλημα, ενώ για το 2013 δεν έχουμε πάρει χρήματα και αυτό μας φέρνει σε πολύ δύσκολη θέση. Οι ανάγκες μας είναι συγκεκριμένες, οι δαπάνες και τα λειτουργικά έξοδα τρέχουν, χρωστάμε στο ΙΚΑ, στη ΔΕΗ, ακόμα και στους προμηθευτές μας. Περιμένουμε να ενδιαφερθούν για εμάς και να μην αφήσουν το ίδρυμα στην τύχη του, γιατί η προσφορά του είναι μεγάλη» σημειώνει η κυρία Θανοπούλου.
Στις προσπάθειες που γίνονται ώστε να δοθεί λύση στο θέμα αναφέρθηκε και η πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου του ιδρύματος (που τελεί υπό παραίτηση), Χριστίνα Ψαριάδου: «Είμαστε σε συνεννόηση με την Περιφέρεια, τη Γενική Γραμματεία Πρόνοιας και τους αρμόδιους φορείς και προσπαθούμε να ξεπεράσουμε τα προβλήματα για να διασώσουμε την εύρυθμη λειτουργία του ιδρύματος. Είναι γεγονός πως υπάρχουν καθυστερήσεις στις πληρωμές τόσο των εργαζομένων όσο και ανεξόφλητες οφειλές. Δυστυχώς είναι και τα ιδρύματα θύματα της οικονομικής κρίσης. Οι εργαζόμενοι έχουν λάβει για το 2013 μόνο το ένα τρίτο του μισθού του Ιανουαρίου και το δώρο Πάσχα. Προσπαθούμε όμως να ξεπεράσουμε τους σκοπέλους και να κάνουμε το καλύτερο δυνατό για το ίδρυμα και κυρίως για τα παιδιά που περιθάλπει με πολλή φροντίδα».
Τη διαβεβαίωση ότι η λύση του προβλήματος έχει ήδη δρομολογηθεί έδωσε η γενική γραμματέας Πρόνοιας Εφη Μπέκου, η οποία παραδέχτηκε την καθυστέρηση. «Είναι γεγονός ότι υπήρξε τρίμηνη καθυστέρηση στις οικονομικές υπηρεσίες του κράτους ως προς την εκταμίευση της δόσης προς τις Περιφέρειες. Ωστόσο η πρώτη δόση έχει ήδη εκταμιευτεί τον Ιούνιο προς τις Περιφέρειες, επομένως είναι θέμα ημερών να φτάσουν τα χρήματα στα ταμεία των ιδρυμάτων» ανέφερε η κυρία Μπέκου.
«Κλαίνε και χρειάζονται υποστήριξη»
Για την ιδιαίτερη ψυχολογική κατάσταση των παιδιών που ζουν στο Πρότυπο Εθνικό Νηπιοτροφείο μίλησε ο ψυχολόγος του ιδρύματος Νικόλαος Κάπαρης, εξηγώντας ότι ο αποχωρισμός από τους γονείς είναι δύσκολος για όλα τα παιδιά, τόσο για εκείνα που μπορούν να μένουν με τους γονείς τους τα Σαββατοκύριακα όσο και για εκείνα που προσωρινά έχουν απομακρυνθεί από το οικογενειακό περιβάλλον κατόπιν παρέμβασης εισαγγελέα. «Τα παιδιά που έχουν έρθει κατόπιν εισαγγελικής παραγγελίας μπορούν να δεχθούν επίσκεψη από τους γονείς τους σε συγκεκριμένα διαστήματα και με δική μου εποπτεία, όχι να βγουν έξω μαζί τους. Σε κάθε περίπτωση όμως ο αποχωρισμός είναι ένα σοβαρό θέμα» λέει και εξηγεί ότι ειδικά στην αρχή μπορεί να παρατηρηθεί ανησυχία στον ύπνο ή στη διατροφή. «Υπάρχουν παιδιά που διαμαρτύρονται ή κλαίνε το βράδυ, που αναζητούν τους βιολογικούς γονείς τους. Σίγουρα δεν είναι εύκολο. Ωστόσο, τα παιδιά ως επί το πλείστον προσαρμόζονται. Βέβαια, υπάρχουν και περιπτώσεις ανηλίκων που εμφανίζουν απόσχιση ή δεν έχουν καλή συναισθηματική έκφραση. Κάθε περίπτωση είναι διαφορετική» σημειώνει ο ψυχολόγος και τονίζει τη σημασία της οικογένειας φιλοξενίας, που έχει καθιερώσει το ίδρυμα.
Πρόκειται για οικογένειες που αναπτύσσουν σταδιακά σχέση με τα παιδιά που βρίσκονται εκεί κατόπιν εντολής εισαγγελέα, τους μιλούν στο τηλέφωνο ώστε να μην αισθάνονται εγκαταλειμμένα, τα επισκέπτονται και με τον καιρό μπορούν να τα φιλοξενούν στο σπίτι τους τα Σαββατοκύριακα και στις διακοπές, ώστε να χτιστεί μια «σταθερή βάση», όπως επισημαίνει ο ψυχολόγος. «Δεδομένου ότι σε ηλικία πεντέμισι ετών τα παιδιά παραπέμπονται υποχρεωτικά σε άλλα ιδρύματα, επιδιώκουμε να διατηρηθεί η σχέση τους με την οικογένεια φιλοξενίας, ακόμα και όταν φύγουν από εμάς, καθώς αυτή η σταθερή σχέση είναι πολύ σημαντική για την υγιή συναισθηματική ανάπτυξή τους».
Μια αγκαλιά αγάπης από το 1912
Το φιλανθρωπικό έργο και η ιστορία του ιδρύματος χρονολογείται πίσω στο 1912, όταν με εισήγησή της η αείμνηστη Αικατερίνη Λασκαρίδου, πρόεδρος της Ενωσης Ελληνίδων, απευθύνθηκε προς τον τότε πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο για χορήγηση ποσού ώστε να αγοραστεί οικόπεδο με μονώροφες και διώροφες κατοικίες στην Καλλιθέα προκειμένου να στεγαστεί ορφανοτροφείο. Τα χρόνια που ακολούθησαν, το ίδρυμα, με την ονομασία Εθνικό Ορφανοτροφείο Θυμάτων Πολέμου, πρόσφερε φιλοξενία και θαλπωρή σε παιδιά που έζησαν τη φρίκη των πολέμων του 1912, του ξεριζωμού του 1922 αλλά και αργότερα, του πολέμου του ’40 και του εμφύλιου σπαραγμού.
Σε πρακτικά του Δ.Σ. του σωματείου αναγράφεται ότι οι αρχές βάσει των οποίων πρέπει να λειτουργεί το ορφανοτροφείο είναι αυτές που διατυπώθηκαν σε συνέδριο του 1924 στη Γενεύη: «Χαρούμενη παιδική ηλικία προετοιμάζει ευτυχισμένους και δημιουργικούς ανθρώπους» και ότι «Ο πολιτισμός μιας χώρας μετριέται με την προσπάθειά της για τη μητέρα και το παιδί».
Στο χρονικό διάστημα 1969-1971 πραγματοποιήθηκε ανοικοδόμηση του ορφανοτροφείου με τη χορηγία του υπουργείου Υγείας – Πρόνοιας από τα κρατικά λαχεία, οπότε και χτίστηκαν νέα κτίρια για την προστασία των παιδιών, ενώ το 1988 τέθηκε σε εφαρμογή η αποϊδρυματοποίηση των ορφανών παιδιών, έπειτα από μελέτες ειδικών επιστημόνων με τους οποίους συνεργάστηκε το ίδρυμα. Τον επόμενο χρόνο, το 1989, άρχισε να λειτουργεί στον χώρο και παιδικός σταθμός με σκοπό να ενοποιηθούν τα παιδιά κλειστής προστασίας με αυτά του παιδικού σταθμού (ανοιχτής προστασίας).
Ρεπορτάζ: Χρυσάνθη Λαμπροπούλου
Φωτό: Βαγγέλης Μασιάς
