Η παταγώδης αποτυχία της εξωτερικής πολιτικής του διδύμου Ερντογάν – Νταβούτογλου ελάχιστο χρόνο μετά τις αμετροεπείς δηλώσεις του Νταβούτογλου περί επιστροφής της Τουρκίας στα εδάφη της πάλαι ποτέ Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και η σουλτανική συμπεριφορά του Τούρκου πρωθυπουργού, που είχε κατατρομάξει τους «δικούς μας» τα τελευταία χρόνια, ήταν τουλάχιστον αναμενόμενες. Τούτο, προφανώς, ήταν αδύνατον να το αντέξει η φανερά προβληματική προσωπικότητα του Ερντογάν, οι αντιδράσεις του οποίου στα γεγονότα της Αιγύπτου και της Συρίας μαρτυρούν μία καταφανή έλλειψη ψυχραιμίας και απώλεια επαφής με την πραγματικότητα.
Τα προβλήματα αυτά δεν ήταν τα μόνα της ιδιότυπης συμπεριφοράς του Ερντογάν μπροστά σε κάθε εμπόδιο που συναντούσε στον δρόμο για την εκπλήρωση των υπέρμετρων φιλοδοξιών του, όπως οι απηνείς διώξεις των δημοσιογράφων και κάθε επικριτή του, η σκληρότητα και η ανελαστικότητα που επέδειξε στην εξέγερση στην πλατεία Ταξίμ, τα απίστευτα πρόστιμα που επέβαλε παλαιότερα στον εκδότη του μεγαλύτερου συγκροτήματος ΜΜΕ της χώρας, στον οποίο επέβαλε πρόστιμο ύψους 2,5 δισ. δολαρίων (!), ή η πρόσφατη αντίδρασή του εναντίον του συγκροτήματος Κοτς, που έφτασε στην ακύρωση παραγγελίας πολεμικών σκαφών αξίας άνω του 1 δισ. δολαρίων, επειδή σε ξενοδοχεία της Κωνσταντινουπόλεως που ανήκαν στον όμιλο Κοτς κατέφυγαν Τούρκοι διαδηλωτές στην προσπάθειά τους να αποφύγουν τις άγριες επιθέσεις της τουρκικής αστυνομίας.
Η έλλειψη επαφής με την πραγματικότητα ήταν ιδιαίτερα ορατή τα τελευταία χρόνια, αρχίζοντας από τη στάση του έναντι στο Ισραήλ, την καταμαρτυρούμενη από πολλές δυτικές υπηρεσίες πληροφοριών υποστήριξή του προς τα Ισλαμιστικά κινήματα και τις αναφερόμενες ύποπτες διασυνδέσεις της Τουρκίας και των θρησκευτικών της οργανώσεων με καθαρά τρομοκρατικές οργανώσεις, όπως η Αλ Νούσρα (χαρακτηρισμένη επίσημα από τις ΗΠΑ ως καθαρά τρομοκρατική οργάνωση), την κατάφωρη ανάμειξη της Τουρκίας στην ανατροπή του καθεστώτος της Συρίας, την οργή του εναντίον της Δύσεως για την έλλειψη αντιδράσεως στην ανατροπή του Ισλαμιστή τέως προέδρου της Αιγύπτου Μ. Μόρσι, μέχρι και την προ ημερών επίθεση εναντίον του Ισραήλ, το οποίο κατηγόρησε, έχοντας μάλιστα και αποδείξεις, ότι ήταν υπεύθυνο για την κατάσταση στην Αίγυπτο και την τύχη του ομοϊδεάτη ομολόγου του.
Η γελοιότητα των κατηγοριών του εναντίον του Ισραήλ, στις οποίες το Ισραήλ απάντησε απαξιωτικά ότι επρόκειτο για ανοησίες που δεν άξιζαν απαντήσεως, φάνηκε όταν οι περίφημες αποδείξεις που επικαλέστηκε δεν ήταν καμία έκθεση των τουρκικών μυστικών υπηρεσιών ή κάτι παρόμοιο, αλλά μία προ διετίας συζήτηση (Ιούνιος 2011) που έγινε κατά τη διάρκεια ενός συμποσίου σε ισραηλινό πανεπιστήμιο με θέμα την Αραβική Ανοιξη. Στο συμπόσιο μετείχε και ο Γαλλο-εβραίος διανοούμενος Μπερνάρ Ανρί Λεβί, ο οποίος είπε κάτι που προφανώς ο Ερντογάν δεν κατάλαβε ή το θεώρησε απόδειξη των απόψεών του.
Το περιστατικό αυτό, όμως, είχε μία εξέλιξη που μάλλον θα έχει συνέχεια. Συγκεκριμένως, ο εκπρόσωπος του Λευκού Οίκου αντέδρασε έντονα, χαρακτηρίζοντας τη δήλωση Ερντογάν ως «εχθρική, ατεκμηρίωτη και λανθασμένη». Αυτή η για πρώτη φορά τόσο αρνητική για τον Τούρκο πρωθυπουργό αμερικανική αντίδραση δεν αποκλείεται να αποτελεί το ορόσημο μίας νέας στάσεως των ΗΠΑ απέναντι στον Τούρκο πρωθυπουργό, για τον οποίον, αν πιστέψουμε τα τηλεγραφήματα του WikiLeaks, οι Αμερικανοί έχουν διαμορφώσει μία γνώμη που μάλλον ξεπερνάει τα όρια της περαιτέρω ανοχής τους.
Η γενική διαπίστωση που προκύπτει από τα παραπάνω τηλεγραφήματα είναι ότι οι Αμερικανοί δεν εμπιστεύονται καθόλου τον Ερντογάν. Σύμφωνα με ένα έγγραφο που απέστειλε η αμερικανική πρεσβεία στην Αγκυρα στο υπουργείο Εξωτερικών, το οποίο εγράφη τον Μάιο του 2005, ο Ερντογάν δεν είχε ποτέ του μία ρεαλιστική άποψη για την παγκόσμια πολιτική, νομίζει ότι τον έχει επιλέξει ο Θεός (!) για να ηγείται της Τουρκίας και του αρέσει να παρουσιάζει τον εαυτό του ως τον «Υπατο της Ανατολίας».
Στα έγγραφά τους προς την κεντρική υπηρεσία, οι Αμερικανοί διπλωμάτες αναφέρουν ότι ο Ερντογάν δεν εμπιστεύεται κανέναν και «περιστοιχίζεται από έναν σιδερένιο κλοιό από συκοφάντες συμβούλους του». Παρά την αγέρωχη και άφοβη στάση του, αναφέρεται ότι τρέμει από τον φόβο στη σκέψη να χάσει την εξουσία, ενώ η γνώμη από ένα άτομο που τον γνωρίζει πολύ καλά είναι ότι «ο Ταγίπ πιστεύει στον Θεό, αλλά δεν τον… εμπιστεύεται».
Σκιές για την περιουσία του
Σύμφωνα πάντα με τα έγγραφα, ο Ερντογάν, που ανέβηκε στην εξουσία το 2003, είχε ανακοινώσει την πρόθεσή του να καταπολεμήσει τη διαφθορά. Από το 2004, όμως, οι πληροφοριοδότες των Αμερικανών διπλωματών έκαναν λόγο για διαφθορά σε όλα τα επίπεδα, ακόμη και στους κόλπους της οικογένειας Ερντογάν. Ορισμένες από τις πληροφορίες αυτές, άσχετα αν δεν ήταν δυνατόν να επιβεβαιωθούν, είναι πρωτοφανείς. Ενας σύμβουλος σε υψηλή θέση εκμυστηρεύτηκε σε δημοσιογράφο ότι ο Ερντογάν πλούτισε από την ιδιωτικοποίηση ενός διυλιστηρίου. Πέραν αυτού, μία πηγή στο τουρκικό υπουργείο Ενέργειας είπε στους Αμερικανούς ότι ο Ερντογάν πίεσε τους Ιρανούς να υπογράψουν μία συμφωνία για αγωγό αερίου με μία εταιρία η οποία ανήκε σε συμμαθητή του στο σχολείο. Η συμφωνία εξέπληξε τότε τους πάντες, γιατί η συγκεκριμένη εταιρία κατασκεύαζε μόνο λιμάνια και δεν είχε καμία εμπειρία από τον χώρο της ενέργειας.
Κατά τα έγγραφα, το κόμμα του αρνείται κατηγορηματικά τις πληροφορίες αυτές, ενώ ο ίδιος ο Ερντογάν ισχυρίζεται ότι απέκτησε την περιουσία του… από δώρα που έκαναν φίλοι του στον γάμο του γιου του. Ο ίδιος είπε, επίσης, ότι ένας Τούρκος επιχειρηματίας πληρώνει για να σπουδάσουν τα παιδιά του στην Αμερική. Τις πληροφορίες αυτές οι Αμερικανοί διπλωμάτες χαρακτηρίζουν ως φαιδρές. Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, τα έγγραφα αναφέρουν ότι, σύμφωνα με δύο μη κατονομαζόμενες πηγές, ο Ερντογάν είναι κάτοχος 8 τραπεζικών λογαριασμών στην Ελβετία.
Ο ιμπεριαλισμός του Νταβούτογλου και το όνειρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας
Εκτός από τις λίγες πληροφορίες που αναφέρθηκαν ενδεικτικώς παραπάνω για τον Ερντογάν, ανάλογες είναι και οι πληροφορίες τους για τον ΥΠΕΞ Αχμέτ Νταβούτογλου. Οι εκτιμήσεις τους για τον Τούρκο ΥΠΕΞ είναι ότι αντιλαμβάνεται λίγα πράγματα από την πολιτική πέραν από την κατάσταση… γύρω από την Αγκυρα και ότι δεν θεωρούν ότι η Τουρκία θα μπορέσει με την πολιτική που ακολουθεί να εισέλθει στην Ε.Ε. Αντί να προσλάβουν περί τους 2.000 ικανούς ανθρώπους με γνώση της αγγλικής ή άλλων ευρωπαϊκών γλωσσών, προσλαμβάνουν άτομα της εμπιστοσύνης τους, κυρίως από τις θρησκευτικές τους οργανώσεις.
Ενα αμερικανικό έγγραφο του τέλους 2004 αναφέρει ότι ένα μέλος σημαντικού think tank του ΑΚΡ είχε την άποψη ότι ο ρόλος της Τουρκίας είναι να εξαπλώσει το Ισλάμ στην Ε.Ε., καθώς και «να πάρει πίσω την Ανδαλουσία και να εκδικηθεί για την ήττα στην πολιορκία της Βιένης». Κατά τους Αμερικανούς διπλωμάτες, ο Νταβούτογλου συμμερίζεται εν πολλοίς τις απόψεις αυτές και επισημαίνουν με ιδιαίτερη ανησυχία τις ιμπεριαλιστικές του προθέσεις. Σε μία σύνοψη ενός λόγου του που έβγαλε στο Σεράγεβο τον Ιανουάριο του 2010 επισημαίνεται η θέση του πως «τα Βαλκάνια, ο Καύκασος και η Μ. Ανατολή ήταν πολύ καλύτερα υπό την Οθωμανική Αυτοκρατορία…» […] «Αλλά τώρα η Τουρκία επιστρέφει, έτοιμη να ηγηθεί ή ακόμη και να ενώσει»… […] «θα επανιδρύσουμε αυτά τα (Οθωμανικά) Βαλκάνια».
Να σημειωθεί ότι από το 2004 ο τότε υπουργός Αμυνας Μεχμέτ Γκιονούλ προειδοποιούσε τους Αμερικανούς για την ισλαμική επιρροή του Νταβούτογλου πάνω στον Ερντογάν, χαρακτηρίζοντας τον Τούρκο ΥΠΕΞ ως «εξαιρετικά επικίνδυνο».
Τα έγγραφα του WikiLeaks αποκαλύπτουν πολλά ακόμη για τον Ερντογάν, τον Νταβούτογλου, τον Γκιουλ και γενικώς το ΑΚΡ, που πραγματικά προκαλούν έκπληξη για τη μέχρι τώρα ανοχή των Αμερικανών, που προφανώς οφείλεται στη σημασία που αποδίδουν στη γεωπολιτική και εν γένει σημαντική θέση της Τουρκίας στην περιοχή.
Οι πρόσφατες όμως εξελίξεις στη Μ. Ανατολή και ο αμφιλεγόμενος ρόλος και επιδιώξεις της Τουρκίας σε όλες τις τελευταίες κρίσεις ίσως να αποτελέσουν την αιτία για μία γενικότερη αναθεώρηση της πολιτικής των Αμερικανών.
Μάνος Ηλιάδης
Μ.Η.Τ. 232120