Οικογένεια, σπίτι, φίλοι, διασκέδαση. Λέξεις που χρησιμοποιούμε καθημερινά μάς φέρνουν κάποιον ή κάτι στο μυαλό και είναι έννοιες των οποίων την ύπαρξη θεωρούμε δεδομένη στη ζωή μας. Τι συμβαίνει όμως αν «κάτι πάει στραβά»; Αν «μπλέξουμε»; Τότε σίγουρα όλα αυτά που είχαμε συνηθίσει να αποκαλούμε «ζωή μας» αλλάζουν και έρχονται τα πάνω κάτω. Η οικογένεια πιθανόν απομακρύνεται, το σπίτι κλειδώνει, οι φίλοι χάνονται και η διασκέδαση γίνεται με τον καιρό άγνωστη λέξη. Κάτι τέτοιο συνέβη μάλλον και στις ζωές των περισσότερων παιδιών που εξυπηρετούνται από το κέντρο Off Club του ΚΕΘΕΑ στα Εξάρχεια. Οι πιο πολλοί από αυτούς κάποτε -ίσως πολύ παλιά- είχαν μια γεμάτη ζωή. Τόσο γεμάτη που, όταν κάτι «στράβωσε», λύγισαν και τα ναρκωτικά ήταν εκεί για να γεμίσουν τάχα το κενό που δημιουργήθηκε στη μέχρι χθες… γεμάτη ζωή τους. Κάποιοι από αυτούς έφτασαν «στον πάτο», όπως οι ίδιοι λένε, και οι επιλογές τους ήταν πλέον μόνο δύο: Ζωή ή θάνατος. Οσους από αυτούς συνάντησε η «κυριακάτικη δημοκρατία» στο Off Club του ΚΕΘΕΑ είχαν διαλέξει τη ζωή και μιλούν γι’ αυτήν την επιλογή τους, για την παλιά και τη νέα ζωή τους, αλλά κυρίως για το νέο τους σπίτι και τη -χωρίς εισαγωγικά- νέα τους οικογένεια.
Το Off Club έχει 19 χρόνια ζωής και είναι το πρώτο Κέντρο Υποστήριξης Χρηστών που λειτούργησε στην Αθήνα, στο πλαίσια του ΚΕΘΕΑ Εξέλιξης. «Είναι ένας χώρος που είναι ανοιχτός καθημερινά από τις εννιά το πρωί μέχρι τις τέσσερις το απόγευμα και απευθύνεται σε όλους τους χρήστες, ανεξαρτήτως αν αυτοί αντιμετωπίζουν κάποιο πρόβλημα στέγασης. Τα παιδιά που αποφασίζουν να έρθουν εδώ έχουν τη δυνατότητα να κάνουν ένα μπάνιο, να μαγειρέψουν, να πλύνουν τα ρούχα τους, να ψυχαγωγηθούν, να έχουν μια συμβουλευτική κουβέντα με το προσωπικό του ΚΕΘΕΑ, να επισκεφτούν τους γιατρούς ή τους ψυχιάτρους που βρίσκονται εδώ καθημερινά, γενικώς να περάσουν μερικές ώρες πολύ καλύτερα έως και δημιουργικά μακριά από την “πιάτσα” και τους δρόμους» εξηγεί ο ψυχολόγος και σύμβουλος χρηστών του Off Club Δημήτρης Σιαράβας. Αυτό ωστόσο που κάνει το έργο του προσωπικού του Off Club ιδιαίτερα ξεχωριστό είναι ότι όσοι το επισκέπτονται δεν είναι απαραίτητο να είναι μέλη του ΚΕΘΕΑ ή να έχουν καν προβεί σε κάποιο αίτημα θεραπείας. Παρ’ όλα αυτά, όπως λέει ο Δημήτρης, υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις χρηστών οι οποίοι, μετά τις πρώτες επισκέψεις τους στο Off Club, αποφάσισαν να αλλάξουν τη ζωή τους, να απεξαρτηθούν και να γίνουν μέλη του ΚΕΘΕΑ. «Αυτό μας δίνει διπλή χαρά, γιατί αισθανόμαστε ότι ενεργοποιούμε τα αντανακλαστικά τους» συμπληρώνει ο ίδιος.
Κάτι ωστόσο που έχει προκαλέσει ιδιαίτερη αίσθηση ακόμη και στους έμπειρους εργαζομένους του Off Club, το οποίο κατά κύριο λόγο εξυπηρετεί άστεγους χρήστες, είναι ότι το τελευταίο διάστημα της άγριας οικονομικής ύφεσης όλο και περισσότεροι άστεγοι -οι οποίοι καμία σχέση δεν έχουν με τα ναρκωτικά- περνούν το κατώφλι του ζητώντας βοήθεια. «Αυτή είναι μια ιδιαίτερα δυσάρεστη για εμάς στιγμή, καθώς δεν έχουμε τη δυνατότητα να δεχθούμε και να βοηθήσουμε αυτούς τους ανθρώπους και συνήθως τους παραπέμπουμε σε άλλα ιδρύματα. Μάλιστα, τα δύο τελευταία χρόνια αυτές οι σκηνές επαναλαμβάνονται όλο και πιο συχνά» περιγράφει ο Δημήτρης Σιαράβας.
Εχοντας δει τη ζωή «από την καλή και απ’ την ανάποδη», τα περισσότερα παιδιά που βρίσκουν καταφύγιο στο Off Club έχουν ήδη αναπτύξει μια ξεχωριστή σχέση εμπιστοσύνης και σεβασμού με το προσωπικό του κέντρου. Ανθρωποι κάθε ηλικίας, μόρφωσης και κοινωνικής προέλευσης βρίσκονται σήμερα δίπλα δίπλα στην τραπεζαρία ή στο σαλόνι του Off Club, έχοντας πλέον μαζί τους τη νέα τους «οικογένεια», όπως την αποκαλούν, η οποία τους στηρίζει και τους μαθαίνει -κατά κάποιον τρόπο- τη ζωή από την αρχή.
«Τα πράγματα είναι δύσκολα. Δίπλα μας γίνεται πόλεμος»
Στην αυλή του Off Club συναντήσαμε μια πολυσυλλεκτική συντροφιά ανθρώπων διάφορων ηλικιών. Καθένας από αυτήν την παρέα είχε τη δική του αφετηρία, στη συνέχεια όμως οι πορείες όλων συνέκλιναν, ώσπου τελικά έφτασαν σε έναν κοινό στόχο: Μια νέα αρχή, με τη βοήθεια αυτών που πια αποκαλούν «οικογένειά τους». Η αποφασιστικότητα στα λόγια τους μαρτυρά τη θέλησή τους να γυρίσουν σελίδα, ενώ όταν μιλούν για τους ανθρώπους που στέκονται δίπλα τους σε αυτόν τον δύσκολο αγώνα το πρόσωπό τους φωτίζεται. «Οταν είσαι 38 χρόνια χρήστης, κάποια στιγμή φτάνεις στον πάτο. Τότε ή αφήνεσαι και χάνεσαι ή αποφασίζεις να αλλάξεις τη ζωή σου. Τα προβλήματα εξάλλου που προσπαθείς να αποφύγεις με τις ουσίες είναι ένα τίποτα μπροστά σε εκείνα που αυτές θα σου δημιουργήσουν» λέει ο 50χρονος Ηλίας. Απέναντί του ο 34χρονος Γιώργος γνέφει συγκαταβατικά: «Μπορεί εμείς να έχουμε αποφασίσει να καθαρίσουμε», εξηγεί, «αλλά τα πράγματα είναι δύσκολα. Δίπλα μας γίνεται πόλεμος. Η κρίση έχει αλλάξει τη συμπεριφορά των Ελλήνων απέναντι στους τοξικομανείς. Ολοι έχουν γίνει πιο σκληροί».
Κάπου εκεί η κουβέντα πάει στο Off Club και στους ανθρώπους που το στελεχώνουν. Τα μάτια όλων γυρνούν στον Δημήτρη Σιαράβα, τον ψυχολόγο και σύμβουλο χρηστών του Off Club, ο οποίος εκείνη τη στιγμή βοηθάει στο στρώσιμο του μεσημεριανού τραπεζιού. «Τι να πούμε γι’ αυτούς τους ανθρώπους; Για εμάς είναι αδέρφια και τους αγαπάμε όπως αγαπάμε τα πραγματικά μας αδέρφια» λέει χαμογελώντας ο Ηλίας. «Το ίδιο ισχύει και μεταξύ μας. Εχουμε δημιουργήσει μια ξεχωριστή σχέση, αφήνοντας πίσω τα “νταλαβέρια” και την “πιάτσα”, έστω και για λίγες ώρες» προσθέτει ο 55χρονος Ανδρέας, ο οποίος πριν από λίγο καιρό προστέθηκε στην παρέα του Off Club, αφού, προκειμένου να «ξεφύγει», είχε εγκαταλείψει την Αθήνα και, όπως λέει, τα πήγαινε μια χαρά μέχρι που επέστρεψε για επαγγελματικούς λόγους και ξανακύλησε. Ο Ανδρέας είναι και ο μοναδικός από την παρέα που έχει δημιουργήσει τη δική του οικογένεια, έχοντας μάλιστα αποκτήσει και δύο εγγόνια, με τα οποία διατηρεί θαυμάσιες σχέσεις.
Οταν η συζήτηση επιστρέφει στην αρχή της περιπέτειας και στους δρόμους «εκεί έξω», οι ιστορίες όλων λίγο πολύ μοιάζουν. Θα μπορούσαν να είναι η ιστορία καθενός από τους εκατοντάδες χρήστες που καθημερινά καταπίνουν οι δρόμοι των μεγαλουπόλεων. «Από περιέργεια», «για πλάκα», «για μια απογοήτευση»: Ετσι ξεκινούν συνήθως και καταλήγουν σε χρόνια ή και δεκαετίες χρήσης οποιασδήποτε ουσίας μπορεί κανείς να βρει στις «πιάτσες». Το σημαντικότερο ωστόσο είναι ότι όλοι τους βρήκαν -έστω και καθυστερημένα- κάποιον καλό λόγο για να «ξεκόψουν». Ο Ηλίας θέλει να δημιουργήσει τη δική του οικογένεια, ο Γιώργος να ανταποδώσει στη γιαγιά του τις θυσίες που έκανε μεγαλώνοντάς τον μόνη της και να δουλέψει ως προγραμματιστής, ο Ανδρέας να χαρεί τα εγγόνια και τα παιδιά του, ενώ οι δύο πιο σιωπηλοί της παρέας, ο γαλανομάτης Ιθεμ από το Ιράκ -απόγονος του Ισκαντάρ, όπως λέει με περηφάνια- και ο χριστιανός Σίμον από την Αλγερία, να επιστρέψουν κάποια στιγμή στις πατρίδες τους και να δουν τους δικούς τους ανθρώπους, αφού το όνειρο της Ευρώπης μετατράπηκε σε εφιάλτη.
«Τεράστια η αύξηση στα κρούσματα AIDS τα τελευταία χρόνια»
Στις εγκαταστάσεις του Off Club στα Εξάρχεια, μεταξύ άλλων, στεγάζεται και η διαγνωστική μονάδα του ΚΕΘΕΑ Εξέλιξης, η οποία απαρτίζεται από παθολόγο, ψυχίατρο, οδοντίατρο και νοσηλευτή. Εκεί συναντήσαμε την παθολόγο Θάλεια Λέμαν, η οποία καθημερινά συναντά χρήστες από όλα τα προγράμματα και τις μονάδες του ΚΕΘΕΑ. «Αυτό που προσφέρουμε εδώ είναι πρωτοβάθμια ιατρική περίθαλψη, ενώ, αν κάποιος έρχεται για πρώτη φορά στο Off Club, εδώ πραγματοποιούμε και τις συνεντεύξεις που αφορούν στην υγεία του ασθενούς» λέει η κυρία Λέμαν. Αυτό, σύμφωνα με την ίδια, είναι και το εύκολο κομμάτι, αφού, αν κάποιος χρήζει περαιτέρω ιατρικής παρακολούθησης ή περίθαλψης, τα πράγματα δυσκολεύουν: «Συνήθως οι χρήστες στερούνται ασφάλισης αλλά και χρημάτων, ενώ και λόγω κρίσης έχουν καταργηθεί πολλές παροχές υγείας, όπως το ανώνυμο και δωρεάν τεστ για τον HIV, κάτι που είναι εντελώς παράλογο, ιδιαίτερα μάλιστα σε μία περίοδο που ο ιός είναι σε έξαρση».
Η κυρία Λέμαν βρίσκεται σε αυτή τη θέση από το 2007 και, όπως λέει, τα πρώτα δύο χρόνια της παρουσίας της στο ιατρείο δεν αντιμετώπισε ούτε ένα νέο περιστατικό HIV. «Από τα τέλη του 2009 και έπειτα, οπότε και χειροτέρεψαν οι συνθήκες διαβίωσης των χρηστών και η ανταλλαγή συριγγών μεταξύ τους έγινε πιο συνηθισμένη, τα κρούσματα έχουν αυξηθεί κατακόρυφα. Από εκεί που δεν είχα δεχτεί μέχρι τότε ούτε ένα περιστατικό, ξαφνικά είχα ένα με δύο τον μήνα, μόνο σε αυτό το ιατρείο» εξηγεί. Αυτό που η ίδια θεωρεί ότι πρέπει να γίνει προκειμένου να βελτιωθεί η κατάσταση των χρηστών στο άμεσο μέλλον είναι η ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων και, φυσικά, να αυξηθεί το ενδιαφέρον της Πολιτείας απέναντι σε αυτούς τους ανθρώπους, οι οποίοι, όπως λέει, «είναι όσο ξεχωριστοί όσο όλοι μας» και δεν μπορούν απλώς να ομαδοποιούνται κάτω από την ταμπέλα του «τοξικομανούς», παραβλέποντας τις ιδιαιτερότητες του καθενός.
Από το 1995 δίνει διέξοδο σωτηρίας
Το ΚΕΘΕΑ Εξέλιξης λειτουργεί από το 1995 στην Αθήνα και κύριος στόχος του είναι η υποστήριξη χρηστών που δεν επιθυμούν να ενταχθούν σε διαδικασία θεραπείας ή είναι αποκομμένοι από τις υπηρεσίες κοινωνικής φροντίδας. Εχει δημιουργήσει ένα πολύπλευρο δίκτυο υπηρεσιών, μέσω του οποίου έρχεται σε επαφή με εξαρτημένα άτομα που συχνά έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, όπως άστεγοι, εκδιδόμενες γυναίκες και μετανάστες. Εκτός του Διαγνωστικού Κέντρου και της Μονάδας Αμεσης Πρόσβασης «Off Club», περιλαμβάνει πρόγραμμα προσέγγισης χρηστών στον δρόμο (street work), στο πλαίσιο του οποίου πραγματοποιεί τακτικές πρωινές, απογευματινές, βραδινές και μεταμεσονύκτιες εξορμήσεις σε περιοχές του κέντρου της πόλης, όπου συχνάζουν χρήστες.
Στόχος των εξορμήσεων αυτών είναι η υποστήριξη των χρηστών, ώστε να βελτιωθεί η γενική κατάστασή τους και να περιοριστούν όσο το δυνατόν τα προβλήματα που συνδέονται με τη χρήση ουσιών. Επιπλέον πραγματοποιούνται παρεμβάσεις στο σπίτι για την υποστήριξη των οικογενειών των χρηστών. Μάλιστα, από το 2008, σε συνεργασία με τη δημοτική Αρχή του Ιλίου, το ΚΕΘΕΑ Εξέλιξης πραγματοποιεί ατομικές και οικογενειακές συναντήσεις για χρήστες ουσιών στην περιοχή.
Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να ενημερωθούν αναλυτικά για το έργο του ΚΕΘΕΑ Εξέλιξης στην ιστοσελίδα www.kethea-exelixis.gr ή στο τηλέφωνο 210 3301157- 9.
Ρεπορτάζ: Αγγελος Σκορδάς
Φωτογραφίες: Χρήστος Ζήνας
