Με υπομονή χτυπούν τους αργαλειούς και υφαίνουν κιλίμια και βελέντζες. Οι ήχοι του αργαστηριού τις τελευταίες τρεις εβδομάδες διαπερνούν τους τοίχους του Μουσείου Μπενάκη και ξεχύνονται στη Βασιλίσσης Σοφίας, σε έναν πολύβουο δρόμο, του οποίου ο ρυθμός μοιάζει αδύνατο να διαταραχθεί. Είναι οι υφάντρες της Κρήτης, οι τελευταίες μυημένες τεχνίτριες μιας μακραίωνης παράδοσης, οι οποίες βρίσκονται στο πολιτιστικό ίδρυμα, στην οδό Κουμπάρη, παρακινώντας όλους μας να ακολουθήσουμε τα νήματα μιας μοναδικής τέχνης: εκείνη της υφαντικής. Πίσω από αυτή την ενδιαφέρουσα δράση κρύβεται η οργάνωση Αποστολή «Πηνελόπη Gandhi», μια εθελοντική, μη επιχορηγούμενη πρωτοβουλία του Πανεπιστημίου Ορέων της Κρήτης, που εδώ και επτά χρόνια έχει ταχθεί στη διάσωση και την αναβίωση της άγνωστης για τους περισσοτέρους δημιουργική αυτή διαδικασία, δηλαδή την παραγωγή χειροποίητων υφαντών στον αργαλειό. Αφορμή, φυσικά, για την παρουσίαση αυτή είναι η επέτειος των 100 χρόνων από την ένωση της Κρήτης με την υπόλοιπη Ελλάδα, η οποία φέτος γιορτάζεται με λαμπρό τρόπο.
«Ξέρετε, η επιλογή του ονόματός μας, Πηνελόπη Gandhi, δεν είναι τυχαία» εξηγεί στην «κυριακάτικη δημοκρατία» η ψυχή και συντονίστρια του εγχειρήματος Βαρβάρα Τερζάκη-Παλλήκαρη. «Η Πηνελόπη, η σύζυγος του Οδυσσέα, ήταν και συνεχίζει να είναι μέχρι και τις ημέρες μας ένα αξεπέραστο αξιακό πρότυπο γυναίκας, ενώ ο Μαχάτμα Γκάντι ήταν εκείνος που μίλησε πρώτος για τη σημασία να παράγουν οι άνθρωποι μόνοι τους όσα χρειάζονται, κάτι που άλλωστε πιστεύουμε και εμείς ακράδαντα».
Καθημερινά και κατά τις ώρες λειτουργίας του μουσείου, υφάντρες από διαφορετικές περιοχές της Κρήτης, όπως την Κίσσαμο, το Ηράκλειο αλλά και τα Ανώγεια, καθισμένες πίσω από τους ξύλινους αργαλειούς, παρουσιάζουν στους αμύητους τα μυστικά της μακραίωνης τέχνης τους. Οι «προσκεκλημένες» υφάντρες μάλιστα -μέλη της οργάνωσης αυτής- είναι μυημένες «μαστόρισσες».
«Ελπίζαμε ότι όλη η δράση στο Μουσείο Μπενάκη θα είχε ανταπόκριση, αλλά δεν φανταζόμασταν ότι θα ήταν τόσο μεγάλη. Ο κόσμος διψάει να μάθει» μας λέει η κυρία Τερζάκη. Κρητικιά και η ίδια, με καταγωγή από το Ρέθυμνο, η γυναίκα που κινεί τα νήματα της οργάνωσης αυτής μεγάλωσε, όπως λέει, σε μια οικογένεια με μεγάλη παράδοση στον αργαλειό. «Τόσο η μητέρα μου όσο και η γιαγιά μου τον χρησιμοποιούσαν συστηματικά. Χάρη σε αυτό το εργαλείο η μητέρα μου είχε παραγάγει τόσο τα παιδικά μας ρούχα όσο και τα νυφικά των αδελφών μου. Εχω ακόμη ενδύματα του αργαλειού με παραστάσεις από τον μινωικό πολιτισμό. Μάλιστα, για την παρουσίαση αυτή στο Μπενάκη, έφερα στην Αθήνα και τον δικό μου αργαλειό, ο οποίος έτυχε να είναι το «αδελφάκι» εκείνου που είχε στις μόνιμες συλλογές του το μουσείο. Δηλαδή είχαν και οι δύο κατασκευαστεί από τον ίδιο μάστορα. Ηταν πραγματικά πολύ συγκινητικό, μια και συναντήθηκαν ύστερα από 80 χρόνια».
Στο αργαστήρι, όπως αποκαλείται στην κρητική διάλεκτο το εργαστήρι του αργαλειού, οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να δουν πώς «μεταμορφώνονται» οι κλωστές σε μοναδικά υφαντά, αλλά και να διαπιστώσουν ιδίοις όμμασι πώς μπορεί να χειριστεί κανείς το μοναδικό αυτό εργαλείο, το οποίο αποτελεί, σύμφωνα με τους ανθρώπους της Αποστολής «Πηνελόπη Gandhi», ένα μοναδικό γυναικείο όπλο. «Τα υφαντά ήταν στο παρελθόν το δεύτερο εξαγώγιμο αγαθό της Κρήτης, μετά το ελαιόλαδο. Αυτό, άλλωστε, θέλουμε να ξανακάνουμε. Να λανσάρουμε εκ νέου τα μοναδικά υφαντά, αποδεικνύοντας τη σπουδαιότητά τους σε όλο τον πλανήτη. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι μια γυναίκα που έχει τον δικό της αργαλειό και τον χρησιμοποιεί γνωρίζει πολύ καλά πώς να βάλει τάξη στο σπίτι της, αλλά και πώς να πετάει τα άχρηστα και να κρατάει όσα χρειάζονται».
Η ιδέα της να πρωτοστατήσει σε μια τέτοια πρωτοβουλία που υπόσχεται την αναγέννηση της σπουδαίας κρητικής τέχνης, γεφυρώνοντάς τη με το σήμερα, γεννήθηκε κατά τη διάρκεια των πολυάριθμων ταξιδιών της εκτός Ελλάδος. «Συνοδεύοντας τον σύζυγό μου, τον καθηγητή Οφθαλμολογίας Ιωάννη Παλλήκαρη -έναν εκ των δημιουργών της Πηνελόπης Gandhi-, συνειδητοποίησα ότι τα πιο ακριβά αντικείμενα του πλανήτη είναι τα χειροποίητα. Γι’ αυτό και πιστεύω ότι θα κερδίσουμε πολλά αναβιώνοντας την υφαντική» τονίζει η ίδια, η οποία την περίοδο αυτή παρακολουθεί «ιδιαίτερα» μαθήματα αργαλειού.
Χαρακτηριστικό είναι, μάλιστα, ότι η διδασκαλία της υφαντικής έχει εδώ και έναν χρόνο μπει πιλοτικά στα δημοτικά σχολεία της Κρήτης.
Αξιοσημείωτο είναι ότι ένα από τα έργα που παρήχθησαν από το αργαστήρι αυτό είναι και μια ελληνική σημαία, την οποία ύφαναν οι Κρητικές με φυσικά χρώματα. Η γαλανόλευκη θα δοθεί στο Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Βενιζέλος» και την 1η Δεκεμβρίου θα ανυψωθεί, παρουσία και του Προέδρου της Δημοκρατίας Κάρολου Παπούλια, στο φρούριο Φιρκά στα Χανιά. Οσο για τον περίφημο «Κρητικό αέρα», που πωλείται στο κατάστημα του Μουσείου Μπενάκη, μια δημιουργία που έχει σχεδιάσει ο Κωνσταντίνος Κακανιάς, αποτελεί ένα κουτί το οποίο περιλαμβάνει τον καθαρό αέρα του νησιού και διατίθεται σε προσιτή τιμή…
Εμειναν μόνο εκατό γυναίκες
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της οργάνωσης, την οποία απαρτίζουν έγκριτοι πανεπιστημιακοί και διαπρεπείς επιστήμονες, μεταξύ των οποίων η Λουίζα Καραπιδάκη, η Ιρις Τζαχίλλη αλλά και η Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ-, στην Κρήτη υπάρχουν 100 υφάντρες. Είναι κατά κύριο λόγο ηλικιωμένες γυναίκες 70-75 ετών, οι οποίες πασχίζουν να μεταλαμπαδεύσουν τις γνώσεις τους στις νέες γενιές. Είναι, με λίγα λόγια, γυναίκες που έχουν αφιερώσει όλη τη ζωή τους χτυπώντας τα στημόνια του αργαλειού.
«Οι τεχνικές ύφανσης που γνωρίζουν αλλά και οι λεπτομέρειες, ακόμη και τα μοτίβο που χρησιμοποιούν οι υφάντρες αυτές, δεν μπορούν να γραφτούν στο χαρτί. Επομένως, ο μόνος τρόπος για να διασωθούν είναι να τις μεταφέρουν στην πράξη με ζωντανές παρακολουθήσεις». Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο σε κάθε γωνιά της Κρήτης έχουν στηθεί εργαστήρια για να θυμούνται οι παλιότερες γενιές και να μαθαίνουν οι νεότερες.
«Τα παιδιά, όταν ξεκινούν να πιάνουν το πανί και τις κλωστές, τρελαίνονται»
Τις ενδιαφέρουσες σπουδές… του νήματος, που εδώ και μερικές εβδομάδες πραγματοποιούνται με συστηματικό τρόπο στο Μουσείο Μπενάκη, έχουν παρακολουθήσει ήδη πολλές γυναίκες από κάθε γωνιά της Ελλάδος, δείχνοντας μεγάλο ενδιαφέρον για την κατασκευή κιλιμιών αλλά και ρούχων. «Μας φέρνουν δικά τους υφαντά, προικιά τους και σπάνια κειμήλια, που τα έχουν από τις γιαγιάδες τους». Ωστόσο, όπως λέει και η κυρία Τερζάκη-Παλλήκαρη, εκείνοι που φαίνεται ότι τα έχουν ολότελα χαμένα στη θέα των αργαλειών είναι οι μικροί φίλοι του πολιτιστικού ιδρύματος. «Είναι ολότελα αποκαρδιωτικό. Δεν έχουν ξαναδεί ποτέ τους αυτό το εργαλείο και γι’ αυτό δεν μπορούν να το αναγνωρίσουν. Πάντως, όταν ακούνε προσεκτικά και καταλαβαίνουν ποια είναι η χρήση του, εντυπωσιάζονται. Οταν ξεκινούν μάλιστα να πιάνουν το πανί και τις κλωστές, τρελαίνονται. Αγκαλιάζουν το εργαστήρι με την ίδια ζέση που αγκαλιάζουν τη μητέρα τους». Να σημειωθεί ότι παράλληλα με τη λειτουργία του εργαστηρίου στο Μουσείο Μπενάκη πραγματοποιούνται και ομιλίες, οι οποίες θα διαρκέσουν έως και τις 29 Δεκεμβρίου. Για το πλήρες πρόγραμμα των δράσεων μπορείτε να επισκεφθείτε την επίσημη ιστοσελίδα του πολιτιστικού ιδρύματος www.benaki.gr.
Γιώτα Βαζούρα
Μ.Η.Τ. 232120