O μεγάλος έρωτας δύο σπουδαίων προσωπικοτήτων, του Ουίλιαμ Τζέιμς Στίλμαν (που χαρακτηρίστηκε persona non grata από τους Τούρκους) και της Μαρίας Ευφροσύνης Σπάρταλη, που εξελίχθηκε στη σημαντικότερη ίσως καλλιτέχνιδα της αποκαλούμενης προραφαηλιτικής αισθητικής.
{Από το περιοδικό «δ» που κυκλοφορεί με την «κυριακάτικη δημοκρατία»}
Ο Αμερικανός δημοσιογράφος, διπλωμάτης, εκδότης, ιστορικός και φωτογράφος Ουίλιαμ Τζέιμς Στίλμαν (1828-1901) παντρεύτηκε τη σπουδαία και πανέμορφη Ελληνίδα ζωγράφο Μαρία Ευφροσύνη Σπάρταλη (1844-1927), θυγατέρα του εγκατεστημένου στο Λονδίνο Ελληνα εμπόρου Πρόδρομου Σπάρταλη. Παντρεύτηκαν το 1871 χωρίς την άδεια του πατέρα της νύφης. Εκείνος εργάστηκε ως διπλωματικός υπάλληλος, πρόξενος αλλά και ανταποκριτής εφημερίδων κατά την Επανάσταση της Κρήτης (1866-1869), εκδίδοντας και βιβλίο για την εξέγερση, ενώ αργότερα υπηρέτησε ως ανταποκριτής των «Τάιμς» στην Αθήνα. Εκείνη υπήρξε μοντέλο για διακεκριμένους ζωγράφους και φωτογράφους και εξελίχθηκε στη σημαντικότερη ίσως ζωγράφο της αποκαλούμενης προραφαηλιτικής αισθητικής.
Οι Προραφαηλίτες ήταν μυστική εταιρία νέων Αγγλων ζωγράφων, ποιητών και κριτικών, η οποία ιδρύθηκε στο Λονδίνο το 1848. Γοητευμένοι από τις ρομαντικές φαντασιώσεις, ανακάλυπταν στον ύστερο Μεσαίωνα και στις γραφές εικονογραφικά θέματα και εμπνέονταν από τα έργα των τριών μεγάλων Φλωρεντινών (Πετράρχης, Δάντης, Βοκάκιος). Αγαπημένο τους θέμα ήταν η αποτύπωση της γυναικείας ομορφιάς και η Μαρία Σπάρταλη έμεινε στην ιστορία ως η ιδανικότερη προραφαηλιτική καλλονή.
Στην Ακρόπολη
Γεννημένη στο Middlesex, η ίδια και η αδελφή της Χριστίνα (1846-1884) επηρεάστηκαν από τους φιλότεχνους γονείς τους, τόσο από τον πατέρα τους όσο και από τη μητέρα τους, την επίσης ελληνικής καταγωγής Ευφροσύνη (Εφη), το γένος Βαρσάμη (1842-1913), κόρη εμπόρου από τη Γένοβα.
Γυναίκα καλλίγραμμη, ύψους 1,90 μ. και με λεπτά χαρακτηριστικά, ντυμένη με μακριά άσπρα ή μαύρα χυτά ενδύματα και λαμπερά μάτια ήταν αντικείμενο θαυμασμού και η φιγούρα της επιβαλλόταν στο περιβάλλον. Μαζί με δύο επίσης πανέμορφες εξαδέλφες της, τη Μαρία Ζαμπάκου και την Αγλαΐα Κορωνιού, ήταν γνωστές στο Λονδίνο ως οι «τρεις Χάριτες», παραπέμποντας στις Χάριτες της μυθολογίας (Αγλαΐα, Ευφροσύνη, Θάλεια). Παντρεύτηκε τον Αμερικανό Στίλμαν και το ζευγάρι μοίραζε τον χρόνο του μεταξύ Λονδίνου, Φλωρεντίας και Ρώμης. Ταξίδεψαν στην Αμερική και η Μαρία Σπάρταλη Στίλμαν ήταν η πρώτη καλλιτέχνις των Προραφαηλιτών που εξέθεσε έργα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στην εξηκονταετή καριέρα της ως ζωγράφος παρήγαγε περισσότερους από 100 πίνακες.
Ο Ουίλιαμ Στίλμαν ήταν βαθιά θρησκευόμενος και ορκισμένος υπέρμαχος των χριστιανών της Κρήτης και της ανεξαρτησίας της Μεγαλονήσου. Αντιμετώπισε, όπως ήταν φυσικό, την εχθρότητα των τουρκικών Αρχών και αναγκάστηκε να φύγει από το νησί το 1868 και να μετακινηθεί στην Αθήνα. Η οικογένεια Στίλμαν αγαπήθηκε από τη μικρή ακόμη αθηναϊκή κοινωνία. Ο Αμερικανός διπλωμάτης, ο οποίος χαρακτηρίστηκε persona non grata από τους Τούρκους, διέθεσε όλες τις δυνάμεις του στην υπηρεσία των ελληνικών Αρχών, γράφοντας, μεταφράζοντας και δημιουργώντας διαύλους επικοινωνίας με το εξωτερικό. Ηταν ο άνθρωπος που μύησε στην ελληνική πραγματικότητα και στις ιδιαιτερότητες του αγώνα για την απελευθέρωση της Κρήτης τον Αγγλο αρχαιολόγο σερ Αρθουρ Εβανς. Ο τελευταίος μαζί με τον Ερρίκο Σλήμαν ανέδειξαν τον πολιτισμό του Αιγαίου στην Εποχή του Χαλκού.
Στον Στίλμαν οφείλουμε μερικές από τις σημαντικότερες φωτογραφίες των Αθηνών, ιδιαιτέρως δε των αρχαιοτήτων, όπως ήταν τη δεκαετία του ’60. Ωστόσο, όταν βρέθηκε στην Αθήνα, μετά τη φυγή του από την Κρήτη, έζησε ένα οικογενειακό δράμα. Η πρώτη σύζυγός του (Λάουρα Μακ) δεν άντεξε τις ταλαιπωρίες και την ψυχολογική ένταση και αυτοκτόνησε στην ελληνική πρωτεύουσα τον Απρίλιο του 1869. Είχε διαθέσει τον εαυτό της στην υποστήριξη των προσφύγων που γέννησε η κρητική εξέγερση. Την επόμενη χρονιά (1870) ο Στίλμαν θα εκδώσει το φωτογραφικό λεύκωμά του για την Ακρόπολη και παρά το γεγονός ότι ο ίδιος αντιμετώπιζε σοβαρά οικονομικά προβλήματα, θα διαθέσει τα έσοδα από την πώλησή του για τον αγώνα της Κρήτης!
Στην Ακρόπολη
Προσέγγισε την Ακρόπολη με μια μοναδική ματιά, ένιωσε και ταυτίστηκε με τον χώρο. Ανέβηκε στην οροφή του Παρθενώνα καταγράφοντας τη μετόπη του και διείσδυσε στο εσωτερικό των ναών. Ο Στίλμαν συνέχισε να υποστηρίζει με φανατισμό τις ελληνικές θέσεις και συνδέθηκε φιλικά με τον Χαρίλαο Τρικούπη. Ωστόσο, αρκετά χρόνια αργότερα, βρέθηκε στο επίκεντρο μιας από τις συνήθεις, για την ελληνική πραγματικότητα, πολιτικές διαμάχες. Αφορούσε την εμπλοκή του πεθερού του Πρόδρομου Σπάρταλη με τις προμήθειες πολεμικού υλικού κατά τη διάρκεια της Κρητικής Επανάστασης.
Πάντως, ο Στίλμαν αντιμετώπισε την μήνιν του Θεόδωρου Δηλιγιάννη, ο οποίος δεν του συγχωρούσε τις φιλοτρικουπικές απόψεις που εξέφραζε με τις ανταποκρίσεις του στην εφημερίδα «Τάιμς», της οποίας υπήρξε ανταποκριτής στην Αθήνα για μία ολόκληρη εξαετία (1877-1883). Υπήρξε επίσης ιδρυτικό μέλος της Hellenic Society και πολλές αθηναϊκές φωτογραφίες του χρησιμοποιήθηκαν ως διδακτικό υλικό για τους αρχαιολόγους. Το ζεύγος Στίλμαν απέκτησε δύο κόρες, την Ευφροσύνη και τη Λίζα, καλλιτέχνιδες και οι δύο, καθώς και έναν γιο, τον αρχιτέκτονα Μιχαήλ (Μίκο) Στίλμαν. Ο τελευταίος εγκαταστάθηκε στην Αμερική το 1899 και απόκτησε πολυμελή οικογένεια, που συνεχίζει την πορεία της στον χρόνο.
Από τον Ελευθέριο Σκιαδά
