Κάτω από το μυθικό βουνό, τον κόμβο της Σούδας, ζωγράφοι, αργυροχρυσοχόοι, αγιογράφοι, δεινοί μάστορες ξυπνούν από τη λήθη πατροπαράδοτες τέχνες
Στη «σκιά» του Βερέκυνθου, του βουνού που σύμφωνα με τη μυθολογία φιλοξένησε τους Ιδαίους Δακτύλους, γιους του Δία και προστάτες των τεχνών που δίδαξαν στους ανθρώπους τη μεταλλουργία, την κεραμική, την υαλουργία και την υφαντική, μια χούφτα χειροτεχνών από τα Χανιά (και όχι μόνο) έφτιαξαν το χωριό της τέχνης. «Σκαρώνουν» μαχαίρια κρητικά, περνούν από το καμίνι τους πήλινα σκεύη, διακοσμητικά και αντικείμενα τέχνης, δίνουν «ζωή» στο δέρμα και το γυαλί, φτιάχνουν κοσμήματα, γλυπτά, ψηφιδωτά, μουσειακά αντίγραφα, μάσκες, έως και είδη γάμου.
Ολη η παράδοση της Κρήτης μαζεμένη σε 15 εργαστήρια. «Κεραμίστες, ζωγράφοι, αργυροχρυσοχόοι, αγιογράφοι, όλες τις κατηγορίες έχουμε. Και υπάρχει χώρος και για άλλους, 35 είναι οι θέσεις» λέει ο ιδιοκτήτης του Tetraktis Studio Γιάννης Βλαβογιλάκης, από τους πρώτους κατοίκους του καλλιτεχνικού χωριού που «ξεφύτρωσε» το 2000 στον κόμβο της Σούδας, στην ανατολική είσοδο των Χανίων.
Ο Βερέκυνθος ήταν μια ιδέα των μελών του Συνδέσμου Χειροτεχνών του νομού. «Ηταν όνειρο και ανάγκη μαζί. Θέλαμε να ανοίξουμε τα εργαστήριά μας στον κόσμο, να φέρουμε τους ντόπιους και τους τουρίστες πιο κοντά στην παράδοση, αλλά και να συγκεντρωθούμε σε έναν χώρο με καλύτερες υποδομές, βελτιώνοντας τις συνθήκες δουλειάς μας. Προτού μπούμε στο χωριό, οι περισσότεροι νοικιάζαμε υπόγεια ή δωμάτια παλιών σπιτιών. Ακόμα και η προμήθεια των υλικών ήταν, πολλές φορές, δύσκολη υπόθεση» αναφέρει ο ίδιος. Με τη βοήθεια του ΕΟΜΜΕΧ και χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ενωση, το όνειρο των χειροτεχνών έγινε πραγματικότητα και το καλλιτεχνικό χωριό άρχισε δειλά δειλά να λειτουργεί. Το Tetraktis Studio… μετακόμισε από τις Καλύβες Χανίων στο εργαστήριο με τον αριθμό 6, γεμίζοντας το ολοκαίνουργιο κτίριο με χρώματα και μυρωδιές.
«Φτιάχνω κεραμικά (βάζα, κιούπια, καντήλια, κανάτες, κηροπήγια, πιατέλες κ.λπ.), γλυπτά, διακοσμητικά, επιτραπέζια παιχνίδια, κρουστά από πηλό και δέρμα, ενώ παραδίδω και μαθήματα κεραμικής. Η παραγωγή, βέβαια, δεν είναι μεγάλη. Εδώ, το μεγαλύτερο μέρος της δουλειάς γίνεται στο χέρι. Και υπάρχει κόσμος που το βλέπει, το αναγνωρίζει» λέει ο κ. Βλαβογιλάκης. Οι πρώτοι επισκέπτες δεν άργησαν να φανούν. Πελάτες, φίλοι και γνωστοί ακολούθησαν τους καλλιτέχνες στο… τολμηρό εγχείρημά τους, ενώ μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα (και με σχεδόν μηδενική «διαφήμιση») ο Βερέκυνθος κέρδισε μια θέση στις σελίδες τουριστικών οδηγών του εξωτερικού.
«Κάποια στιγμή μας έμαθαν και στο Παρίσι! Μπήκε το χωριό σε έναν γαλλικό τουριστικό οδηγό. Οι Γάλλοι πάντως έχουν αποδειχθεί αρκετά… σφιχτοί. Αγγλοι, Γερμανοί και Σκανδιναβοί είναι πιο ανοιχτοχέρηδες, οι Ολλανδοί λίγο… τσιφούτηδες, οι Δανοί δεν ξοδεύουν πολλά. Οι καλύτεροι πελάτες είναι τελικά οι Ελληνες, με το χιούμορ και την καλημέρα τους» αναφέρει η -επίσης «παλιά» στο χωριό- Ασπασία Βασιλικάκη. Πηλός, φωτιά, νερό και αέρας η ζωή της, συμπλήρωσε ήδη 42 χρόνια δουλειάς στην κεραμική. «Ξεκίνησα από το κέντρο της πόλης, κοντά στο Αρχαιολογικό Μουσείο, νοίκιασα μετά έναν χώρο κοντά στους τάφους των Βενιζέλων, στα σύνορα των Χανίων, και μπήκα από την αρχή στον Βερέκυνθο. Πήρα το ρίσκο μου, αλλά μόνο έτσι προχωράς στη ζωή».
Κρατάμε τις τιμές
Από τα κρητικά αντικείμενα, σκεύη και διακοσμητικά για το σύγχρονο σπίτι, πέρασε σιγά σιγά σε περιγράμματα πόρτας και παραστάσεις που μπορούν να ενσωματωθούν σε κτίρια. «Σέβομαι ότι ο καθένας θέλει να βάλει στο σπίτι του μια κούπα -γι’ αυτόν τον λόγο έχω κρατήσει τις ίδιες τιμές στις κούπες εδώ και μια δεκαετία-, αισθάνομαι όμως και την ανάγκη να κάνω καινούργια πράγματα, να εξελίσσομαι. Ακόμη και σήμερα κάνω μαθήματα, νιώθω ότι δεν ξέρω τίποτα. Η παράδοση, άλλωστε, δεν μένει στάσιμη. Ακολουθεί τον άνθρωπο, πολλές φορές προηγείται κιόλας». Στον Βερέκυνθο βρήκε τον «παράδεισό» της. «Κοιτάζω το καμίνι μου την ώρα που θέλω, κάνω το διάλειμμά μου για να περιποιηθώ την αυλή ή να τακτοποιήσω το σπίτι μου, έχω τη βοήθεια του διπλανού όταν τη χρειάζομαι… Μπορεί να ξυπνήσω το πρωί, να αρχίσω να δουλεύω και να ξεχάσω να πλύνω το πρόσωπό μου. Και αυτό με κάνει ευτυχισμένη!»
Λίγα μέτρα παρακάτω, ο κεραμίστας Μπάμπης Μαγδαληνός άλλαξε τέσσερα εργαστήρια, στα Χανιά, προτού μπει στο καλλιτεχνικό χωριό. «Είναι μια πρόκληση αυτός ο χώρος. Μπορείς να τον διαμορφώσεις όπως θέλεις, ανάλογα με τις ανάγκες σου, και να προωθήσεις καλύτερα τα προϊόντα σου. Χειροποίητα όλα, χρησιμοποιούμε μόνο τον τροχό, κάποιες πρέσες και τα γύψινα καλούπια που φτιάχνουμε μόνοι μας». Ο πηλός ψήνεται στους 1.190 βαθμούς Κελσίου, το γυαλί είναι ανακυκλωμένο, ενώ η διακόσμηση γίνεται με ορείχαλκο, αλπακά και άλλα υλικά. «Προσπαθούμε να κάνουμε κάτι διαφορετικό. Οχι τα κλασικά κεραμικά που βρίσκει κανείς στην αγορά. Τα τελευταία χρόνια, επειδή οι περισσότεροι κοιτάζουν κυρίως την τιμή, φτιάχνουμε μικρότερα πράγματα, πιο φθηνά. Κρατάμε όμως πάντα την ποιότητα» εξηγεί ο ιδιοκτήτης του εργαστηρίου «Ούριος», που τροφοδοτεί με προϊόντα αρκετά καταστήματα σε Ελλάδα και εξωτερικό.
Στην «παλιά φρουρά» του Βερέκυνθου ανήκει και ο αργυροχρυσοχόος Γιώργος Τόλιας, που φτιάχνει χειροποίητα, σφυρήλατα κοσμήματα από ασήμι και ημιπολύτιμες πέτρες. «Είναι ιδιαίτερα τα σχέδια, δεν μοιάζουν με τα παραδοσιακά ή τις απομιμήσεις των αρχαίων κοσμημάτων. Αν δεν κάνεις κάτι ξεχωριστό, πέφτεις μετά στον ανταγωνισμό με τα… κινέζικα! Εδώ δεν κάνουμε μαζική παραγωγή, δεν κοιτάμε μόνο τα χρήματα. Ποντάρουμε στην ποιότητα, έστω και αν αυτό μας στοιχίζει, λόγω της κρίσης» σημειώνει ο κ. Τόλιας.
Τρεις μέρες για ένα μαχαίρι με ασήμι, κόκαλο, ξύλο και δέρμα
Εφτιαξε το πρώτο κρητικό μαχαίρι του προτού καλά καλά κλείσει τα 15. «Την τέχνη τη μάθαινα από τα οκτώ, δίπλα σε έναν παλιό τεχνίτη στα Μαχαιράδικα, στην παλιά πόλη των Χανίων». Μετά τον Στρατό τα παράτησε. Δούλεψε για αρκετά χρόνια σε οικοδομές, αλλά το 2002 αποφάσισε να… βγάλει από το συρτάρι τις παιδικές αναμνήσεις του και να ανοίξει το δικό του εργαστήριο. «Ξεκίνησα την… καλή εποχή, με το ευρώ!» λέει γελώντας ο 52χρονος Σταύρος Πατεράκης. Στον Βερέκυνθο μπήκε πριν από περίπου μια πενταετία. «Λίγο οι συνθήκες δουλειάς, λίγο η κρίση και τα δάνεια που είχα φορτωθεί για το παλιό μαγαζί, το πήρα απόφαση να έρθω στο χωριό. Και δεν το μετάνιωσα. Εδώ δουλεύω όπως θέλω, με το καμίνι, με τους χτύπους μου, χωρίς να ενοχλώ κανέναν. Ασε που, αν είχα μείνει στην οικοδομή, σήμερα μάλλον θα ήμουν άνεργος».
Τα υλικά του, ασήμι, κόκαλο, ξύλο και δέρμα. Για την κατασκευή ενός παραδοσιακού κρητικού μαχαιριού «ξοδεύει» τρεις ημέρες. «Και το δικό μου μεροκάματο δεν βγαίνει σε ένα οκτάωρο! Κάνω τον καλεμιστή, τον μεταλλουργό, τον ξυλογλύπτη, τον ζωγράφο, ξεκουφίζω τις θήκες, ράβω τα συρματάκια, όλα μόνος μου. Θέλουν χρόνο τα μαχαίρια μου και κόπο, γι’ αυτό είναι και πιο ακριβά. Αν και τον τελευταίο καιρό, με την κρίση, τα δίνω στο κόστος». Οι πελάτες του τον ακολουθούν εδώ και χρόνια. «Με τα ίδια άτομα δουλεύω συνήθως. Για να φτιάξεις μαχαίρι σαν τα δικά μου, φτιαγμένο στο χέρι, όπως παλιά, πρέπει να ξέρεις και από τέχνη, να εκτιμάς την παράδοση. Διαφορετικά, αν θέλεις ένα μαχαιράκι φθηνό, για αναμνηστικό, πηγαίνεις στα τουριστικά. Υπάρχουν μάστορες στο Ηράκλειο που φτιάχνουν 500 μαχαίρια την ημέρα. Πώς να τους πιάσω; Ούτε εγώ μπορώ να κάνω τη δουλειά τους ούτε εκείνοι τη δική μου».
Τα προβλήματα που δεν λύθηκαν ποτέ!
Πίσω από τη λάμψη του Βερέκυνθου, το ταλέντο, το μεράκι και τη δίψα των χειροτεχνών κατοίκων του κρύβεται όμως και ένα… βουνό από προβλήματα, που επηρεάζουν τη λειτουργία του χωριού και αφήνουν, πολλές φορές, τους ιδιοκτήτες και ενοίκους των εργαστηρίων να «παλεύουν» με τη… μοναξιά τους. «Στην πραγματικότητα το χωριό δεν λειτούργησε ποτέ με πλήρη σύνθεση. Από τους 35 ιδιοκτήτες εγκατασταθήκαμε στην αρχή περίπου 20. Οι άλλοι έκαναν πίσω. Οπως αποδείχθηκε, ορισμένοι δεν ενδιαφέρονταν τόσο να αποκτήσουν ένα εργαστήριο εδώ όσο να εξασφαλίσουν τη μελλοντική παρουσία τους σε έναν έτοιμο -διαμορφωμένο από τους υπολοίπους- χώρο, που θα συγκεντρώνει πολύ κόσμο» αναφέρει ο κ. Βλαβογιλάκης.
Η «ανεπαρκής» -με ευθύνη των ίδιων των χειροτεχνών, όπως όλοι παραδέχονται- προβολή του Βερέκυνθου «ψαλίδισε» αρκετά τον αριθμό των επισκεπτών, Κρητικών και ξένων, ενώ δεν αντιμετωπίστηκαν σημαντικές αδυναμίες, όπως η έλλειψη συγκοινωνίας. «Σε οργανωτικά ζητήματα, αλλά και στο κομμάτι της επισκεψιμότητας μείναμε πίσω. Και μόνο το γεγονός ότι δεν λειτουργούν όλα τα εργαστήρια… φρενάρει την προσπάθειά μας. Μεγάλο πρόβλημα είναι και η συγκοινωνία, η δύσκολη πρόσβαση. Δεν είναι τόσο απλό για όλους να μπουν στο αυτοκίνητο και να έρθουν στον Βερέκυνθο» σημειώνει ο κ. Τόλιας. «Δεν είμαστε στο σημείο που θα θέλαμε. Λιγοστέψαμε στην πορεία, αμελήσαμε το κομμάτι της προβολής, μας χτύπησε και η κρίση… Παραμένουμε όμως εδώ και το παλεύουμε. Είδαμε αυτό το χωριό να γεννιέται, να μεγαλώνει και να φθάνει ως εδώ. Είναι το όνειρό μας. Δεν γίνεται να το παρατήσουμε, να το αφήσουμε να χαθεί» λέει η κυρία Βασιλικάκη.
INFO
Το καλλιτεχνικό χωριό Βερέκυνθος βρίσκεται στο Βιοτεχνικό Πάρκο Χανίων, ανάμεσα στη Σούδα και στα Τσικαλαριά, εκεί που παλαιότερα λειτουργούσαν εργαστήρια κατασκευής τσουκαλιών. Τα εργαστήρια, 50 ή 100 τ.μ., διαθέτουν πατάρι (σοφίτα) με κουζίνα, τουαλέτα και τζάκι, ενώ το ενοίκιο για τους χειροτέχνες που θέλουν να εγκατασταθούν στο χωριό δεν ξεπερνάει συνήθως τα 300 ευρώ. Οι επισκέπτες μπορούν να «γνωρίσουν» τη δουλειά των καλλιτεχνών παρακολουθώντας τους την ώρα της δημιουργίας, αλλά και να αγοράσουν ή να παραγγείλουν χειροποίητα προϊόντα. Τα περισσότερα εργαστήρια λειτουργούν 10.00-14.00 και 19.00-21.00 (εκτός από Κυριακές και απογεύματα Σαββάτου), υπάρχουν όμως και κάποια που μένουν ανοικτά όλη την ημέρα.