Οι σατιρικοί χάρτες σε ένα λεύκωμα

Παρουσιάστηκε στον «Παρνασσό» το έργο του καθηγητή και συλλέκτη Παν. Σουκάκου, που περιέχει σπάνια κειμήλια δύο αιώνων!

Από τη
Γιώτα Βαζούρα
Φωτό: Χρήστος Ζήνας

Μια λευκή ρωσική αρκούδα ισοπεδώνει ένα αυστριακό σκυλί με τον οδοστρωτήρα της, την ίδια ώρα που ένας γαλλικός κόκορας τσιμπάει στη μύτη έναν γερμανικό σκύλο και τον τραυματίζει. Δεν πρόκειται για μια σκηνή βγαλμένη από κάποια γελοιογραφία, αλλά για έναν σατιρικό χάρτη του 1916, που συμπεριλαμβάνεται στην πολυτελή δίγλωσση έκδοση του διαπρεπούς καθηγητή Ορθοπεδικής και γνωστού συλλέκτη Παναγιώτη Ν. Σουκάκου, που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μίλητος. Το λεύκωμα αυτό παρουσιάστηκε για πρώτη φορά σε μια ξεχωριστή εκδήλωση το βράδυ της περασμένης Τρίτης, στον ιστορικό «Φιλολογικό Σύλλογο Παρνασσός». Μια βραδιά που εντάχθηκε στο πλαίσιο του εορτασμού των 150 χρόνων από τη λειτουργία του Συλλόγου.

Ο τίτλος της ενδιαφέρουσας αυτής έκδοσης είναι «Σατιρικοί χάρτες. Ιστορικές & Σατιρικές Απεικονίσεις της Ευρώπης (19ος-20Ός αιώνας)» και σε αυτήν περιλαμβάνονται, εκτός από κείμενα σχετικά με το αντικείμενο της σατιρικής χαρτογραφίας γραμμένα από ιστορικούς τέχνης και ερευνητές, και μοναδικής σπανιότητας χάρτες.
Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης πραγματοποιήθηκε στρογγυλή τράπεζα και παρουσιάστηκαν χρήσιμες πληροφορίες για το άγνωστο στο ευρύ κοινό είδος της σατιρικής χαρτογραφίας, που αναπτύχθηκε κατά κύριο λόγο μετά τα μέσα του 19ου αιώνα και διήρκεσε έως την έκρηξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

«Χρησιμοποιούν με πρωτοτυπία το γεωγραφικό και γεωπολιτικό ανάγλυφο της Ευρώπης για να καταδείξουν συνοπτικά, όσο και ευανάγνωστα, το πολιτικό παρασκήνιο και τις τάσεις επικυριαρχίας και επιβολής των μεγάλων κρατών και αυτοκρατοριών της εποχής στην Ευρώπη, στον χώρο των Βαλκανίων, στη Μέση Ανατολή και την Αφρική» επισήμανε ο καθηγητής και εμπνευστής του εκδοτικού εγχειρήματος Παναγιώτης Σουκάκος.

Οπως αναφέρθηκε, ο κύριος στόχος των χαρτογράφων-γελοιογράφων ήταν να ασκήσουν κριτική μέσω της σάτιρας, επιστρατεύοντας τη δηκτική τους διάθεση. Αναπαριστώντας με ζωόμορφη και ανθρωπόμορφη απόδοση τα κράτη και τους λαούς της Ευρώπης, οι χάρτες αυτοί πολλές φορές χρησιμοποιήθηκαν και ως μέσα προπαγάνδας και μαζικής επιρροής. Δεν είναι τυχαίο επομένως ότι σε αρκετούς από αυτούς -λόγω της έντονης εκφραστικότητάς τους και της αμεσότητάς τους- δεν υπήρχαν επεξηγήσεις ή λεζάντες.

Από τους πιο γνωστούς σατιρικούς χάρτες είναι και το περίφημο «Μαύρο Χταπόδι» του Frederick W. Rose, που εκδόθηκε το 1877. Σε αυτόν η Ρωσική Αυτοκρατορία αποδίδεται ως ένα γιγάντιο χταπόδι (κατεξοχήν σύμβολο τηςιμπεριαλιστικής πολιτικής) που απλώνει τα πλοκάμια σε Ανατολή και Δύση, ενώ η Γερμανία απεικονίζεται με τη μορφή του Κάιζερ Γουλιέλμου, ο οποίος με το ένα χέρι σταματά τον ρωσικό επεκτατισμό. Στην πολυτελή αυτή έκδοση περιλαμβάνεται μια πληθώρα χαρτών, από την οποία ο αναγνώστης μπορεί να αντλήσει χρήσιμες ιστορικές πληροφορίες και να αντιληφθεί τη διαχρονικότητα των μηνυμάτων που μεταφέρουν έως τις μέρες μας.

Στη στρογγυλή τράπεζα με διακεκριμένους ακαδημαϊκούς

Στη στρογγυλή τράπεζα, εκτός από τον κ. Σουκάκο, συμμετείχαν ο καθηγητής της Ιστορίας του Νεώτερου Ελληνισμού Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, ο καθηγητής Παθολογίας – Κλινικής Ανοσολογίας Αλέξανδρος Γαρύφαλλος, η ιστορικός τέχνης Νατάσα Καστρίτη, ο ομότιμος καθηγητής Ανωτέρας Γεωδαισίας και Χαρτογραφίας Ευάγγελος Λιβιεράτος.

Ακόμη, το «παρών» έδωσαν η αναπληρώτρια καθηγήτρια του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας Κατερίνα Γαρδίκα και ο ερευνητής παλαιών χαρτών Ashley Baynton – Williams. Τη συζήτηση συντόνισε ο συγγραφέας Χρήστος Χωμενίδης.

Στην εκδήλωση παραβρέθηκαν η σύζυγος του πρώην πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή Νατάσα Παζαΐτη, ο Μάνος Ελευθερίου, η Μαρία Φαραντούρη, η Κατερίνα Χέλμη, ο Ιωάννης Μελισσανίδης καθώς και πλήθος εκπροσώπων του πολιτικού και ιατρικού κόσμου.