Δεν ζητά να τη δεις τυχαία, αλλά να την προσέξεις πραγματικά, διότι θυμίζει πως η γλώσσα ενός μικρού λαού διαμόρφωσε τη σκέψη της ανθρωπότητας
Ελάχιστοι την προσέχουν. Ομως πάνω από τη βόρεια είσοδο της Σχολής Θεολογίας (Divinity School) στην Οξφόρδη υπάρχει μια ελληνική φράση, χαραγμένη σε ένα πέτρινο «ανοιχτό βιβλίο» σε πύλη του 17ου αιώνα. Διαβάζουμε «Εὗρον αὐτὸν καθεζόμενον ἐν μέσῳ τῶν διδασκάλων» (Τον βρήκαν να κάθεται ανάμεσα στους δασκάλους).
- Από τον Χρήστο Χατζή*
Η πύλη είναι έργο του σερ Κρίστοφερ Ρεν, του εμβληματικού Αγγλου αρχιτέκτονα. Η φράση προέρχεται από το Κατά Λουκάν Ευαγγέλιον και αναφέρεται στον δωδεκαετή Ιησού, που εντοπίζεται από τη Μαρία και τον Ιωσήφ στον ναό της Ιερουσαλήμ να κάθεται ήρεμα ανάμεσα στους διδασκάλους και να τους εντυπωσιάζει με τη σοφία του.
Την ανακάλυψα τυχαία, περνώντας μπροστά από τη Σχολή Θεολογίας. Ως Ελληνας φοιτητής στην Οξφόρδη, κοντοστάθηκα. Οι λατινικές επιγραφές είναι συνηθισμένες σε πανεπιστημιακά κτίρια. Τα ελληνικά όμως -τολμώ να πω- σχεδόν ποτέ και σίγουρα όχι σε τόσο εμφανές και δημόσιο σημείο. Γιατί επιλέχθηκε αυτή η φράση; Και γιατί εδώ; Αναζήτησα απαντήσεις από τον θεολόγο και επισκέπτη καθηγητή στο Κέιμπριτζ δρα Δημήτριο Μπαθρέλλο.
«Η σκηνή αποτυπώνει την ουσία της διδασκαλίας» μου είπε. «Η γνώση μεταδίδεται για να ξεπεραστεί. Αυτό είναι το ύψιστο ιδανικό της εκπαίδευσης». Ο Ιησούς, μόλις δώδεκα ετών, παρουσιάζεται ως μαθητής, αλλά και ως δάσκαλος, σύμβολο της αμφίδρομης μάθησης. Ο δρ Μπαθρέλλος μού υπενθύμισε πως πολλά ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, όπως η Οξφόρδη, ιδρύθηκαν στο πλαίσιο της χριστιανικής παράδοσης, όπου η θεολογία ήταν κεντρική, και τα ελληνικά συνδέονταν άμεσα με τις πηγές τόσο της πίστης όσο και της επιστήμης. Με την περιέργειά μου να μεγαλώνει, επικοινώνησα με την Αννα Πέτρε, από τα αρχεία του πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Με καθοδήγησε στα αρχεία του αντιπρύτανη για την περίοδο 1666-1697, στα οποία αναφέρονται οι εργασίες ανακαίνισης του 1669, όταν κατασκευάστηκε η πύλη του Ρεν. Δεν υπάρχει, όμως, καμία ρητή αναφορά στην επιγραφή. Παραμένει ασαφές αν τοποθετήθηκε τότε ή αργότερα.
Ακολούθησα ακόμα ένα στοιχείο στο Oxfordshire History Centre. Στο έργο του Stanley Gillam διάβασα πως η πύλη σχεδιάστηκε για να εξυπηρετεί τις πανεπιστημιακές πομπές (τελετουργικές παρελάσεις φοιτητών και καθηγητών κατά τις αποφοιτήσεις και άλλες πανηγυρικές στιγμές). Κι όμως, και πάλι δεν εντοπίζεται ποιος πρότεινε ή αποφάσισε να τοποθετηθεί αυτή η ελληνική φράση εκεί. Πέρα από το αρχιτεκτονικό και ιστορικό της πλαίσιο, η φράση έχει και λειτουργική σημασία. Ο αρχιμανδρίτης Γεννάδιος Κουτσόπουλος, από τη Μητρόπολη Μεσογαίας και Λαυρεωτικής, σημείωσε πως η περικοπή αυτή διαβάζεται κάθε Σεπτέμβριο στον αγιασμό για την έναρξη της σχολικής χρονιάς. «Αναδεικνύει την ωριμότητα του έφηβου Ιησού και τη δύναμη των ερωτήσεών του» τόνισε. «Αποτελεί μία από τις ελάχιστες αναφορές στα παιδικά του χρόνια που διασώζει η Εκκλησία».
Ο αιδεσιμότατος δρ Γουίλιαμ Λαμπ, από τον πανεπιστημιακό ναό της Αγίας Μαρίας στην Οξφόρδη, συμπλήρωσε πως τα αρχαία ελληνικά παραμένουν απαραίτητο εργαλείο για τον κλήρο της Αγγλικανικής Εκκλησίας, καθώς η Καινή Διαθήκη γράφτηκε στα ελληνικά. Η επιγραφή αυτή αγγίζει και τους σύγχρονους Ελληνες. Ο δρ Μπαθρέλλος μού εξομολογήθηκε πως είχε επισκεφθεί την Οξφόρδη πολλές φορές αλλά ποτέ δεν την είχε παρατηρήσει. «Συγκινήθηκα» μου είπε. «Ενα κομμάτι της παράδοσής μας ενσωματωμένο σε ένα παγκόσμιο κέντρο μάθησης». Παρόμοια συναισθήματα εξέφρασε και ο Γιάννης, Ελληνας ακαδημαϊκός γεννημένος στο Τέξας που διδάσκει στην Οξφόρδη: «Η εικόνα του Ιησού ως μαθητή δασκάλου αντικατοπτρίζεται στις τολμηρές ερωτήσεις των πρωτοετών φοιτητών, πριν περιοριστούν από τα στερεότυπα της ακαδημαϊκής γνώσης».
Η προσωπική αυτή σύνδεση με την επιγραφή αντανακλά και μια ευρύτερη ιστορία. Ηδη από το 1912, ο ιστορικός J.L. Myres είχε προειδοποιήσει: «Αν τα ελληνικά εξαφανιστούν από την Αγγλία, θα επακολουθήσουν ανείπωτες συμφορές». Μέχρι και τα μέσα του 20ού αιώνα η γνώση των ελληνικών ήταν απαραίτητη για να αποκτήσει κανείς πτυχίο από την Οξφόρδη. Σήμερα η σχέση αυτή μπορεί να είναι λιγότερο ορατή, όμως παραμένει ζωντανή. Η επιγραφή, χαραγμένη πάνω από τα κεφάλια των περαστικών, υπενθυμίζει σιωπηλά πως η γλώσσα ενός μικρού λαού διαμόρφωσε τη σκέψη της ανθρωπότητας.
Για τους Ελληνες και τη διασπορά προκαλεί υπερηφάνεια και συγκίνηση. Για τους διεθνείς επισκέπτες προσφέρει μια σπάνια ματιά στο πνευματικό βάθος της Οξφόρδης. Και για μένα, προσωπικά, εκφράζει κάτι βαθύτερο: Την περιέργεια, την ταπεινότητα και τη διαρκή αναζήτηση για νόημα. Στέκει εκεί, σιωπηλή αλλά παρούσα. Δεν ζητά να τη δεις τυχαία, αλλά να την προσέξεις πραγματικά.
*Δημοσιογράφος, μεταπτυχιακός φοιτητής στην Οξφόρδη
Μ.Η.Τ. 232120