Σε Αιγαίο και Ιόνιο συναντάμε μερικά από τα πιο ιστορικά προσκυνήματα της Ορθοδοξίας
Από άκρη σε άκρη της Ελλάδας, όπου κι αν στραφεί το βλέμμα θα βρει ένα ξωκλήσι, ένα μοναστήρι ή έναν μεγάλο ναό αφιερωμένο στην Παναγία. Η Μητέρα του Χριστού, η Μητέρα όλων, δεν τιμάται απλώς, αλλά λατρεύεται με βαθιά πίστη και συγκίνηση, συνδεδεμένη όσο καμία άλλη μορφή με την ψυχή του ελληνικού λαού. Και αν το βλέμμα χαμηλώσει προς τη θάλασσα, στα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου, θα συναντήσει μερικά από τα πιο ιστορικά και συγκλονιστικά προσκυνήματα της Ορθοδοξίας.
Εξάλλου, σε κάθε νησί, σε κάθε γωνιά, η Παναγία έχει και ένα διαφορετικό πρόσωπο, ένα ξεχωριστό όνομα, μια ιδιαίτερη ιστορία. Και όλες μαζί συνθέτουν το ψηφιδωτό της πίστης που ενώνει γενιές, εποχές και ψυχές, κάτω από το φως του καλοκαιριού και τη σκιά του ιερού Της προσώπου.
Η Εκατονταπυλιανή στην Πάρο
Στην πρωτεύουσα της Πάρου «καμαρώνει» ένας ναός που ενώνει αιώνες πίστης, ιστορίας και αρχιτεκτονικής μεγαλοπρέπειας, η Παναγία η Εκατονταπυλιανή, ένας από τους αρχαιότερους και καλύτερα διατηρημένους χριστιανικούς ναούς της Ελλάδας. Σύμφωνα με την παράδοση, ο ναός θεμελιώθηκε τον 4ο αιώνα μ.Χ. από την ίδια τη βασιλομήτορα Αγία Ελένη, όταν ναυάγησε στο νησί πηγαίνοντας στους Αγίους Τόπους. Εκτοτε, ο ναός έγινε σημείο προσκυνήματος και ευλάβειας, αναστηλώθηκε και επεκτάθηκε με την πάροδο των αιώνων, αλλά διατήρησε τον αυθεντικό του χαρακτήρα. Η ονομασία του υπήρξε αντικείμενο ιστορικής και λαϊκής αναζήτησης. Αρχικά ήταν γνωστός ως «Καταπολιανή» λόγω της θέσης του κοντά στην κάτω πόλη της Παροικιάς. Αργότερα, ο ναός απέκτησε και τη μυθική του διάσταση, την προσωνυμία «Εκατονταπυλιανή». Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, ο ναός έχει 99 ορατές πόρτες, ενώ η εκατοστή, κρυφή και σφραγισμένη, θα φανερωθεί μόνο όταν οι Ελληνες «πάρουν την Πόλη». Ο ναός εντυπωσιάζει με τη λιτή, δωρική του μορφή, αλλά και με τα εντυπωσιακά αρχιτεκτονικά του στοιχεία: τη βαπτιστική κολυμβήθρα, τα παρεκκλήσια, τα επιβλητικά τόξα και τα εξαιρετικά σωζόμενα ψηφιδωτά. Δεν είναι τυχαίο ότι θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα προσκυνήματα του Αιγαίου.
Η Παναγιά της Αγιάσου στη Μυτιλήνη
Στους καταπράσινους πρόποδες του Ολύμπου της Λέσβου δεσπόζει το ιστορικό προσκύνημα της Παναγίας της Αγιάσου, σημείο αναφοράς της χριστιανικής πίστης για ολόκληρο το νησί. Η ιστορία του ανάγεται στην περίοδο της Εικονομαχίας, τον 9ο αιώνα, όταν ο ιερέας Αγάθων ο Εφέσιος, για να διασώσει ιερά κειμήλια από τις καταστροφές, εγκατέλειψε την Κωνσταντινούπολη και έφτασε στη Λέσβο, φέρνοντας μαζί του μια σπάνια βυζαντινή εικόνα της Θεοτόκου με τον Χριστό. Αναζητώντας καταφύγιο από πειρατικές επιδρομές, κατευθύνθηκε προς την ενδοχώρα και εγκαταστάθηκε σε μια απόκρυμνη, δασώδη περιοχή, όπου και έκρυψε με φροντίδα την εικόνα σε μια υπόγεια κρύπτη. Γύρω του σταδιακά συγκεντρώθηκαν ασκητές και πιστοί, δημιουργώντας τα πρώτα θεμέλια της μοναστικής κοινότητας. Μετά την αναστήλωση των εικόνων, η φήμη της Παναγίας εξαπλώθηκε και το μικρό μοναστήρι μετατράπηκε σε μεγάλο προσκυνηματικό κέντρο. Πιστοί από ολόκληρη τη Λέσβο, αλλά και από τα απέναντι μικρασιατικά παράλια έφταναν στην Αγιάσο πεζή ή με ζώα, αναζητώντας παρηγοριά, πίστη και θαυματουργική μεσιτεία. Η εικόνα της Παναγίας, γνωστή ως «Αγία Σιών» λόγω της προέλευσής της από τα Ιεροσόλυμα, έδωσε και το όνομα στην περιοχή. Από την επαναλαμβανόμενη φράση των προσκυνητών «πάμε στην Αγιά Σιών», προέκυψε η σημερινή ονομασία «Αγιάσος».
Η Μεγαλόχαρη όλων των Ελλήνων στην Τήνο
Η Τήνος δεν είναι απλώς ένα Κυκλαδονήσι – είναι ένας από τους ιερότερους τόπους της Ορθοδοξίας, ένα ιερό καταφύγιο για εκατομμύρια πιστούς, οι οποίοι αναζητούν παρηγοριά, ελπίδα και θαύμα. Στην καρδιά του νησιού δεσπόζει ο Ιερός Ναός της Ευαγγελίστριας, χτισμένος στο σημείο όπου η ίδια η Παναγία, σύμφωνα με την παράδοση, φανερώθηκε στη μοναχή Πελαγία και την καθοδήγησε στην εύρεση της θαυματουργής εικόνας Της. Ο ναός καταστράφηκε ολοσχερώς από επιδρομές Σαρακηνών τον 12ο αιώνα, και η εικόνα, που είχε φτάσει στο νησί από την Κωνσταντινούπολη, χάθηκε στη γη. Οκτακόσια χρόνια αργότερα, η ανακάλυψή της συγκλόνισε το πανελλήνιο: μια αξίνα έκοψε την εικόνα στα δύο, κι όμως, κατά θαυμαστό τρόπο, τα πρόσωπα της Παναγίας και του Αρχαγγέλου έμειναν άθικτα. Και κάτι ακόμα πιο θαυμαστό: τα χρώματα παρέμεναν ζωντανά, σαν να μην είχαν περάσει ποτέ οι αιώνες. Από τότε, η Παναγία της Τήνου έγινε η Μεγαλόχαρη όλων των Ελλήνων. Κάθε Δεκαπενταύγουστο, η ιερή ανηφόρα που οδηγεί από το λιμάνι στον ναό γεμίζει με προσκυνητές -πολλοί από αυτούς στα γόνατα- που ανεβαίνουν με πίστη, δάκρυα και τάματα.
Η Γλυκοφιλούσα της Επισκοπής στη Σαντορίνη
Ο Ναός της Επισκοπής στη Θήρα αποτελεί ένα σπάνιο μεσοβυζαντινό μνημείο αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Βρίσκεται νότια από το χωριό Μέσα Γωνιά και είναι γνωστός τόσο ως Επισκοπή Γωνιάς όσο και ως Παναγιά η Επισκοπή. Η παράδοση αποδίδει την ίδρυσή του στον αυτοκράτορα Αλέξιο Α’ Κομνηνό, στα τέλη του 11ου αιώνα. Κατά την ιστορία του, ο ναός υπηρέτησε αρχικά ως έδρα της ορθόδοξης επισκοπής και αργότερα της λατινικής, την περίοδο της Ενετοκρατίας. Από τα πιο εντυπωσιακά στοιχεία του εσωτερικού του ναού είναι το μαρμάρινο τέμπλο και οι τοιχογραφίες, των οποίων η χρονολόγηση διχάζει τους ειδικούς, τοποθετώντας την είτε στο τέλος του 11ου είτε στο τέλος του 12ου αιώνα. Η σημαντικότερη εικόνα της Επισκοπής είναι η Παναγία Γλυκοφιλούσα, μια λιτανευτική εικόνα όπου απεικονίζεται η Θεοτόκος να κρατά τον Χριστό, στον χαρακτηριστικό τύπο της Γλυκοφιλούσας. Στο πλαίσιο της εικόνας απεικονίζονται έξι Ιεράρχες. Η εικόνα αυτή είχε ιδιαίτερη σημασία, καθώς συμμετείχε στις λιτανείες στα τείχη της Κωνσταντινούπολης πριν φτάσει στον Ναό της Επισκοπής τον 11ο αιώνα. Στον αύλειο χώρο του ναού έχουν βρεθεί λείψανα νεκροταφείου από την εποχή της Ενετοκρατίας, προσθέτοντας μια ακόμα διάσταση στην ιστορική σημασία του χώρου.
Ο καθεδρικός ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην Υδρα
Στο κέντρο του λιμανιού της Υδρας βρίσκεται ο Καθεδρικός Ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, που αποτελεί τη Μητρόπολη του νησιού και ένα από τα σημαντικότερα προσκυνήματα της περιοχής. Τα εγκαίνιά του τελέστηκαν πριν από τον 17ο αιώνα προς τιμήν του Αγίου Χαραλάμπους, ενώ στις αρχές του 17ου αιώνα μετατράπηκε και αφιερώθηκε στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Παρά το γεγονός ότι σήμερα ο ναός λειτουργεί και ως Μουσείο Τέχνης, παραμένει η βασικότερη ενοριακή εκκλησία της Υδρας, διατηρώντας ζωντανή την πνευματική ζωή του νησιού. Πρόκειται για μια τρίκλιτη, θολωτή βασιλική με τρούλο, όπου τα τρία κλίτη χωρίζονται με κομψές κιονοστοιχίες. Το κεντρικό κλίτος είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου, το δεξιό στον Αγιο Χαράλαμπο και το αριστερό στον Αγιο Νικόλαο. Το τέμπλο του ναού αποτελεί αληθινό κόσμημα: κατασκευασμένο εξ ολοκλήρου από λευκό μάρμαρο, εντυπωσιάζει με την πλούσια ανάγλυφη διακόσμησή του, που περιλαμβάνει γλυπτά σταυρούς, περίτεχνα έξεργα, θωράκια και ιωνικούς κιονίσκους. Εδώ φυλάσσονται και οι αξιόλογες εικόνες του ναού, πολλές από τις οποίες είναι προσεγμένα δώρα πλούσιων Υδραίων και ναυμάχων, που προσέθεσαν με την προσφορά τους ξεχωριστή αίγλη και πνευματική βαρύτητα στον χώρο.
Κέρκυρα: Η Ιερά μονή Πλατυτέρας και ο ναός της Υπεραγίας Θεοτόκου
Η Ιερά Μονή Πλατυτέρας στην Κέρκυρα ιδρύθηκε το 1743 από τον Λευκαδίτη ιερομόναχο Χρύσανθο Συρόπουλο και σύντομα καθιερώθηκε ως σημαντικό πνευματικό κέντρο. Ιδιαίτερη σχέση με τη μονή είχε η οικογένεια Καποδίστρια, καθώς εκεί αναπαύονται οι τάφοι του πατέρα του πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδας, Αντωνίου-Μαρία Καποδίστρια, του αδελφού του, Αυγουστίνου, και του ίδιου του Ιωάννη Καποδίστρια. Παράλληλα, ο Ιερός Ναός της Υπεραγίας Θεοτόκου, γνωστός ως «Κυρά των Αγγέλων», ανεγέρθηκε το 1696 από την οικογένεια Βαρλαάμ Καποδίστρια. Πέρα από τον ναό, χτίστηκαν κτίρια όπου πολλοί ασθενείς από την πανώλη -μια από τις μεγαλύτερες μάστιγες της εποχής- βρήκαν ανακούφιση και φιλοξενία.
Η Παναγία Χρυσοσκαλίτισσα στην Κρήτη
Η Μονή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, ευρέως γνωστή ως Παναγία Χρυσοσκαλίτισσα, δεσπόζει πάνω σε έναν απότομο βράχο στα δυτικά παράλια της Κρήτης, σε έναν τόπο απαράμιλλης φυσικής ομορφιάς της περιοχής του Ελαφονησίου, που ανήκει στο ευρωπαϊκό δίκτυο NATURA. Η μονή, με την επιβλητική της παρουσία, χτίστηκε πιθανότατα στα χρόνια της όψιμης Βενετοκρατίας, ενώ η πρώτη επίσημη καταγραφή της ανάγεται στο 1637, όπου αναφέρεται ως Ναός της Παναγίας Γουνοσκαλίτισσας από τον ιερέα του κοντινού χωριού Κούνενι. Η ονομασία «Χρυσοσκαλίτισσα» προέρχεται από μια πανάρχαια παράδοση: λέγεται πως ένα από τα σκαλοπάτια της απότομης και επιβλητικής κλίμακας που οδηγεί στη μονή ήταν χρυσό, όμως το έβλεπαν μόνο οι πιστοί, που με πίστη ανέβαιναν τα σκαλοπάτια αυτά, αγγίζοντας σχεδόν τον ουρανό.
Η Διασώζουσα στην Πάτμο
Ο Ιερός Ναός της Παναγίας της Διασώζουσας βρίσκεται στο νότιο τμήμα της Ιεράς Μονής του Θεολόγου, σε απόσταση λίγων βημάτων από το κύριο συγκρότημα της μονής. Παρότι αρχικά ήταν ένας μικρός ναός, διαστάσεων περίπου 7,30 μέτρα μήκος και 7 μέτρα πλάτος, ξεχώριζε για την καλλιτεχνική του κατασκευή και τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του. Τα τελευταία χρόνια ο ναός έχει επεκταθεί προς τα δυτικά, φτάνοντας τώρα σε μήκος τα 17 μέτρα, ενώ το πλάτος παραμένει στα 7 μέτρα. Ο ακριβής χρόνος ίδρυσής του δεν έχει διασωθεί, ωστόσο ιστορικές αναφορές και τίτλοι ιδιοκτησίας από διάφορες εποχές επιβεβαιώνουν ότι υπήρχε πριν από το 1500.
Μ.Η.Τ. 232120