Ο φιλόδοξος Οδικός Χάρτης Ετοιμότητας θέτει τα κράτη της Ε.Ε. σε πορεία στρατηγικής αυτονομίας. Τι προβλέπει το σχέδιο
Σημαντικές ανατροπές στον τρόπο που σχεδιάζεται και εκτελείται ευρύ φάσμα στρατιωτικών δυνατοτήτων από τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης (Ε.Ε.), μέσω σειράς πρωτόγνωρων πρωτοβουλιών, σε συνδυασμό με νέα χρηματοδοτικά εργαλεία και διοικητικά – εκτελεστικά σχήματα που προβλέπονται σε αυτά, και εντός εξαιρετικά φιλόδοξων χρονοδιαγραμμάτων, προβλέπει ο Οδικός Χάρτης Αμυντικής Ετοιμότητας μέχρι το 2030 (Defence Readiness Roadmap 2030).
- Του Περικλή Ζορζοβίλη
Τους επόμενους μήνες η κυβέρνηση θα κληθεί να λάβει αποφάσεις και να σχεδιάσει πολιτικές ώστε η χώρα να μην περιοριστεί στον ρόλο του παρατηρητή των εξελίξεων και η τεχνολογική και βιομηχανική της βάση να συμμετέχει ενεργά. Και τα δύο, με βάση τις μέχρι σήμερα ελληνικές επιδόσεις στο χρηματοδοτικό μηχανισμό SAFE (Security Action for Europe: δράση για την ασφάλεια στην Ευρώπη), εκτιμάται ότι θα αποδειχθούν πολύ υψηλότερης δυσκολίας και πολυπλοκότητας εγχειρήματα. Ομως, ταυτόχρονα διανοίγουν νέες δυνατότητες χρηματοδότησης για τα κράτη-μέλη που έχουν υψηλότερο εθνικό χρέος και δημοσιονομικούς περιορισμούς.
Ο οδικός χάρτης παρουσιάστηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης στις 16 του περασμένου Οκτωβρίου. Η παρουσίασή του έγινε ύστερα από σχετική πρόσκληση των κρατών-μελών στους δύο οργανισμούς κατά τη σύνοδο κορυφής της Ε.Ε. τον Ιούνιο του 2025 και αποτελεί εξειδίκευση των εξαγγελιών που εμπεριέχονταν στη Λευκή Βίβλο για την Ευρωπαϊκή Αμυνα, η οποία είχε παρουσιαστεί τον Μάρτιο του 2025.
Οι πρωτοβουλίες που περιλαμβάνει έχουν διακηρυγμένο στόχο την ανάπτυξη και την απόκτηση των δυνατοτήτων που απαιτούνται ώστε η Ευρώπη να αποκτήσει ετοιμότητα διεξαγωγής πολυχωρικών (ξηρά, αέρας, θάλασσα, Διάστημα και κυβερνοχώρος) επιχειρήσεων. Κατά τον οδικό χάρτη, «τα κράτη-μέλη πρέπει να εξοπλιστούν με ανεξάρτητη διαλειτουργική στρατηγική δυνατότητα, που θα έχει αναπτυχθεί και θα συντηρείται συλλογικά, ικανή να ανταποκριθεί σε πραγματικό χρόνο έναντι οποιασδήποτε απειλής κατά της ευρωπαϊκής εδαφικής ακεραιότητας και κυριαρχίας».
Ο στόχος της επίτευξης πλήρους αμυντικής ετοιμότητας μέχρι το 2030 συνεπάγεται ότι θα μπορούν να «προβλέπουν, να προετοιμάζονται και να είναι ικανά να ανταποκριθούν σε οποιαδήποτε αμυντική κρίση, συμπεριλαμβανομένου του πολέμου υψηλής έντασης». Εξυπακούεται ότι τα ανωτέρω προϋποθέτουν τη διασφάλιση ύπαρξης αμυντικής βιομηχανικής βάσης που θα παρέχει στρατηγικό πλεονέκτημα, την απαραίτητη ανεξαρτησία και την ετοιμότητα να προσφέρει πρωτοποριακή καινοτομία και γρήγορη, μαζική παραγωγή σε κρίσιμες στιγμές.
«Το βασικό συστατικό στοιχείο του σχεδίου είναι η δημιουργία συνασπισμών δυνατοτήτων από τα κράτη-μέλη» αναφέρει στην «κυριακάτικη δημοκρατία» πηγή με βαθιά γνώση και εμπειρία των ευρωπαϊκών διαδικασιών. «Αυτοί οι συνασπισμοί θα αποτελούνται από κράτη-μέλη που εθελοντικά θα σχεδιάζουν και θα εκτελούν από κοινού την ανάπτυξη δυνατοτήτων, όπως, για παράδειγμα, τα συστήματα πυροβολικού, η αντιαεροπορική και αντιπυραυλική άμυνα κ.ά., με στόχο να καλύψουν κρίσιμες υπάρχουσες ελλείψεις στρατιωτικών δυνατοτήτων».
Εντός των συνασπισμών τα κράτη-μέλη θα πρέπει εντός πολύ σφικτού χρονοδιαγράμματος να αποφασίσουν ποιο θα κάνει τι, τον ρόλο των ηγετικών κρατών-μελών, τη διαδικασία λήψης αποφάσεων, τους στόχους, τα συνεργατικά προγράμματα και το χρονοδιάγραμμα ανάπτυξής τους. «Ιδιαίτερη μνεία απαιτεί η δυνατότητα των συνασπισμών να κάνουν χρήση χρηματοδοτικών εργαλείων, όπως το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Βιομηχανικής Αμυνας (European Defence Industry Programme) και το SAFE (Security Action for Europe: δράση για την ασφάλεια στην Ευρώπη), καθώς επίσης και να δημιουργούν σχετικά προγράμματα PESCO (Permanent Structured Cooperation: μόνιμη διαρθρωμένη συνεργασία)» επισημαίνει η πηγή.
Παρότι είναι αναγκαίο να υπάρξει ταχεία πρόοδος σε όλο το φάσμα, προτάσσεται η επείγουσα ανάγκη για μαζική και συντονισμένη επένδυση σε πανευρωπαϊκά προγράμματα που θα δημιουργήσουν μια ασπίδα για όλη την Ευρώπη ενάντια σε πολύ πιεστικές απειλές. Για αυτό προτείνεται η δημιουργία τεσσάρων αρχικών πανευρωπαϊκού χαρακτήρα προγραμμάτων που χαρακτηρίζονται «flagships» («ναυαρχίδες»):
– Η Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία για την Αμυνα από Μη Επανδρωμένα (European Drone Defence Initiative). Πρόκειται για ολοπεριμετρικό (360°), πολυστρωματικό, τεχνολογικά προηγμένο σύστημα με διαλειτουργικές δυνατότητες αντιμετώπισης δρόνων (εντοπισμό, ιχνηλάτηση και εξουδετέρωση) και προσβολής επίγειων στόχων με την αξιοποίηση της τεχνολογίας των δρόνων για επιθέσεις ακριβείας. Προγραμματίζεται να είναι πλήρως λειτουργικό μέχρι τα τέλη του 2027.
– Η Επιτήρηση Ανατολικής Πτέρυγας (Eastern Flank Watch) που θα ολοκληρώσει συστήματα αεράμυνας, αντιμετώπισης δρόνων, χερσαίας άμυνας, θαλάσσιας ασφάλειας στη Βαλτική και τη Μαύρη Θάλασσα, αυξημένη τακτικής επίγνωσης, εσωτερικής ασφάλειας και διαχείρισης των συνόρων, και η οποία προγραμματίζεται να είναι λειτουργική μέχρι τα τέλη του 2028.
– Η Ευρωπαϊκή Αεροπορική Ασπίδα (European Air Shield) που θα προστατεύει τον εναέριο χώρο των Κ-Μ και τις κρατικές λειτουργίες. Ευρωπαϊκά προγράμματα θα υποστηρίξουν τα Κ-Μ να υλοποιήσουν ολοκληρωμένη, πολυστρωματική ασπίδα αεροπορικής και πυραυλικής άμυνας, συμπεριλαμβανομένων των απαραίτητων αισθητήρων, που παρέχει προστασία από όλο το φάσμα των αεροπορικών απειλών και είναι πλήρως διαλειτουργική με το σύστημα διοίκησης και ελέγχου του ΝΑΤΟ. Η υλοποίησή της θα αρχίσει το δεύτερο τρίμηνο του 2026.
– Η Ευρωπαϊκή Διαστημική Ασπίδα (European Space Shield) που είναι κομβική τόσο για την ενίσχυση των αμυντικών ικανοτήτων των Κ-Μ και τη διασφάλιση της προστασίας και της ανθεκτικότητας των διαστημικών πόρων και υπηρεσιών έναντι των αυξανόμενων απειλών όσο και για την επίτευξη αμυντικής ετοιμότητας έως το 2030, βασιζόμενης σε εθνικά και εμπορικά διαστημικά περιουσιακά στοιχεία, με υποστήριξη των διαστημικών συστημάτων της Ε.Ε. Η υλοποίησή της θα αρχίσει το δεύτερο τρίμηνο του 2026.
Σε αχαρτογράφητα νερά η σύγκληση – «Αγκάθι» οι δυσλειτουργίες και τα χρονοδιαγράμματα
«Είναι απολύτως εμφανές ότι ο οδικός χάρτης έρχεται να αντιμετωπίσει συσσωρευμένες διαπιστώσεις σχετικά με ελλείψεις και δυσλειτουργίες» σημειώνει η πηγή. «Πρωτίστως τη διαπιστωμένη έλλειψη, σε πολλαπλούς τομείς, κρίσιμων στρατιωτικών δυνατοτήτων των κρατών-μελών της Ε.Ε., για τους οποίους για πολύ καιρό οι χώρες της Ε.Ε. στηρίζονταν στις δομές του ΝΑΤΟ και κυρίως των ΗΠΑ».
«Επίσης, την εξαιρετικά σημαντική διαπίστωση ότι υπό τις παρούσες συνθήκες τα κράτη-μέλη είναι πολύ δύσκολο να ανταποκριθούν στην ανάγκη έγκαιρης κάλυψης αυτών των ελλειμμάτων για ποικιλία λόγων: έλλειψη επαρκών οικονομικών πόρων σε εθνικό επίπεδο, αναντίστοιχα μικρό αποτέλεσμα λόγω έλλειψης οικονομίας κλίμακας και συντονισμού, αδυναμία των διοικητικών μηχανισμών σε εθνικό επίπεδο αλλά και σε επίπεδο Ε.Ε. να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις για επείγουσα δράση τόσο στον σχεδιασμό όσο και στην εκτέλεση των σχετικών προγραμμάτων, έλλειψη δομών που θα μειώσουν δραματικά τον χρόνο από τον σχεδιασμό στην υλοποίηση και την επιχειρησιακή αξιοποίηση» εξηγεί η πηγή.
Ενώ, όμως, αναγνωρίζει «ότι συζητήσεις και διαβουλεύσεις σε αυτήν την κατεύθυνση σε ευρωπαϊκό επίπεδο και μεταξύ των κρατών-μελών λαμβάνουν ήδη χώρα για κάποιες από αυτές τις ελλείπουσες δυνατότητες», εκτιμά ότι «τα ασφυκτικά χρονοδιαγράμματα που προβλέπει ο οδικός χάρτης, οι καινοτόμες λειτουργίες και η αναμενόμενη δυσκολία των εθνικών μηχανισμών να προετοιμαστούν και να λειτουργήσουν σε κάτι τόσο ξεχωριστό και νέο καθιστά αρκετά αμφίβολο κατά πόσο ο οδικός χάρτης θα καταφέρει να αποδώσει στον απαιτούμενο χρόνο και βαθμό τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα».
Υπενθυμίζεται ότι σε πολλές περιπτώσεις προβλέπεται η έναρξη λειτουργίας και εκτέλεσης προγραμμάτων ήδη από το πρώτο τρίμηνο του 2026, κάτι άκρως απαιτητικό, δεδομένης της πολυπλοκότητας και δυσκολίας του εγχειρήματος, ιδιαίτερα όσον αφορά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων και τη δημιουργία εκτελεστικών μηχανισμών για τη σχεδίαση προγραμμάτων, αξιοποίηση των χρηματοδοτικών εργαλείων και την εκτέλεση κοινών προμηθειών.
«Τα κράτη-μέλη με μικρή εμπειρία σε συνεργατικά προγράμματα και διοικητικούς μηχανισμούς μικρού μεγέθους δεν αποκλείεται να δυσκολευτούν να παρακολουθήσουν τις εξελίξεις ή να παρασυρθούν από αυτές, χωρίς έγκαιρη και κατάλληλη προετοιμασία» εκτιμά η πηγή.
Ομως, ενώ συμφωνεί ότι «εισερχόμαστε σε αχαρτογράφητα νερά», δεν αποκλείει εξ ορισμού θετικές εξελίξεις. «Ο προτεινόμενος τρόπος ανάπτυξης κοινών δυνατοτήτων δύναται να ανατρέψει ριζικά τα δεδομένα στο πλήρες εύρος του φάσματος κάθε εθνικού αμυντικού σχεδιασμού, αλλά περισσότερο από κάθε άλλη φορά, λόγω των χρηματοδοτικών εργαλείων και των δομών εκτέλεσης και διοικητικής διαχείρισης των δυνατοτήτων, ενδέχεται να δημιουργήσει πρωτόγνωρες συνθήκες σύγκλησης μεταξύ των κρατών-μελών».
Τα χρηματοδοτικά εργαλεία, το SAFE και ο δυνάμει κομβικός ρόλος των SEAP
«Στον οδικό χάρτη καθίσταται απολύτως σαφές ότι όλα τα σχετικά διαθέσιμα χρηματοδοτικά εργαλεία της Ε.Ε. θα χρησιμοποιηθούν προς ενίσχυση αυτών των συνασπισμών και κατά προτεραιότητα των προγραμμάτων flagships» σημειώνει η πηγή.
«Ως εκ τούτου, τόσο εγκεκριμένα προγράμματα όπως το Ευρωπαϊκό Ταμείο Αμυνας (European Defence Fund) και το SAFE όσο και το υπό έγκριση EDIP προβλέπεται να δεσμεύσουν σημαντικούς πόρους για τη χρηματοδότηση των προγραμμάτων που θα προκύψουν από τα flagships».
Κατά την εκτίμηση της πηγής, το EDF αναμένεται να αφιερώσει χρηματοδότηση από τον προϋπολογισμό του 2027, τελευταίας χρονιάς του τρέχοντος πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου της Ε.Ε., ενώ το υπό έγκριση EDIP αναμένεται να αφιερώσει πόρους ήδη από την αρχή της λειτουργίας του σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα.
Ο οδικός χάρτης προβλέπει σημαντικές χρηματοδοτήσεις από τον μηχανισμό SAFE. «Αυτό φαίνεται εκ πρώτης όψεως χρονικά ανακόλουθο, δεδομένου ότι μια πρώτη κατανομή των δανείων του SAFE έχει ήδη γίνει τον περασμένο Σεπτέμβριο και τα σχετικά σχέδια των κρατών-μελών αναμένεται πριν από το τέλος του τρέχοντος έτους να κατατεθούν προς έγκριση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ενώ τα flagships δεν αναμένονται να αρχίσουν πριν από τις αρχές του 2026» σχολιάζει η πηγή σχετικά. Κατά την άποψή του, «ενδεχομένως η σχετική πρόβλεψη του οδικού χάρτη να περιλαμβάνει προμήθειες που μπορούν να εναρμονιστούν εκ των υστέρων με τον σχεδιασμό των flagships ή ακόμα να αποτελεί προάγγελο μιας δεύτερης πρόσκλησης εκδήλωσης ενδιαφέροντος προς τα κράτη-μέλη (κατά τις διατάξεις του άρθρου 8 του κανονισμού του SAFE) για ποσά που τυχόν δεν απορροφηθούν».
Παρότι ο επιχειρησιακός σχεδιασμός και η λειτουργία των δυνατοτήτων θα αποτελούν σχεδόν αποκλειστικά αρμοδιότητα των ενόπλων δυνάμεων κάθε κράτους-μέλους, για την πηγή αποτελεί κομβικό ζήτημα ποιοι εκτελεστικοί μηχανισμοί θα δημιουργηθούν και θα επιλεχθούν για τη διενέργεια των προμηθειών και την όλη διοικητική υποστήριξη των δυνατοτήτων.
Θεωρεί πιθανό οι διάφοροι μηχανισμοί να επιλεγούν με βάση τα χαρακτηριστικά κάθε δυνατότητας και των προτεραιοτήτων των συμμετεχόντων κρατών-μελών, αλλά αναμένει ότι στο κέντρο του ενδιαφέροντος θα βρεθούν οι δύο νέοι μηχανισμοί που προβλέπονται στο EDIP: τα Ευρωπαϊκά Αμυντικά Εργα Κοινού Ενδιαφέροντος (EDPCI: European Defence Projects of Common Interest) και κυρίως οι Δομές για Ευρωπαϊκά Εξοπλιστικά Εργα (SEAP: Structures for European Armament Projects).
Ιδιαίτερα όσον αφορά τα SEAP αναμένεται ότι θα έχουν αρμοδιότητες για την έρευνα και την ανάπτυξη προϊόντων και τεχνολογιών, την ανάπτυξη των σχετικών βιομηχανικών δυνατοτήτων, την υλοποίηση κοινών προμηθειών, την τήρηση κοινών αποθεμάτων και τη διαχείριση του πλήρους κύκλου ζωής των κοινών συστημάτων.
«Ακόμα σημαντικότερα, ένα SEAP όχι μόνο θα μπορεί να υποδέχεται χρηματοδότηση από το EDIP και το SAFE, αλλά ως διεθνής οργανισμός και εφόσον το επιλέξουν τα κράτη-μέλη που θα το συστήσουν, θα μπορεί να αναλαμβάνει χρέος που δεν θα επιβαρύνει άμεσα τα κράτη-μέλη, μέχρι ο εξοπλισμός που έχει προμηθευτεί το SEAP να περιέλθει στην κατοχή κάθε κράτους-μέλους» σημειώνει με έμφαση η πηγή.
Αναδεικνύει επίσης πτυχές που αφορούν κράτη-μέλη με αυξημένο εθνικό χρέος και κατά συνέπεια χαμηλότερη πιστοληπτική ικανότητα και δημοσιονομικούς περιορισμούς. «Αυτό θα ήταν εξαιρετικά χρήσιμο σε περίπτωση προμήθειας κοινών δυνατοτήτων (π.χ. δορυφορικών συστημάτων) ή αποθεμάτων που θα παρέμεναν υπό την ιδιοκτησία του SEAP μαζί με το αντίστοιχο χρέος, ενώ τα κράτη-μέλη θα ενέγραφαν στους προϋπολογισμούς μόνο τη συνδρομή προς το SEAP για την εξυπηρέτηση του χρέους».
«Επιπλέον, σε συνδυασμό με ένα μελλοντικό SAFE, το οποίο με διαφορετική νομική βάση θα μπορούσε να μετατραπεί σε μόνιμο εργαλείο, κάθε SEAP θα μπορούσε να επωφεληθεί από ιδιαίτερα χαμηλό κόστος δανεισμού, ανεξάρτητα από την πιστοληπτική αξιολόγηση των Κ-Μ που το έχουν συστήσει, αφού θα μπορούσε να δανειοδοτείται από την Ε.Ε. και να επωφελείται από τη δική της υψηλή πιστοληπτική ικανότητα που συνεπάγεται χαμηλό επιτόκιο δανεισμού».
Οι κοινές προμήθειες και το μοίρασμα της πίτας
Ολοκληρώνοντας τη συζήτησή μας για τον οδικό χάρτη, η πηγή αναφέρεται στα, κατά την άποψή της, δύο μεγαλύτερα από τα πολλά ανοιχτά ζητήματα: τον τρόπο υλοποίησης των κοινών προμηθειών και την εύκολα κατανοητή προσπάθεια κάθε κράτους-μέλους να συμβιβάσει την επίτευξη της βέλτιστης τιμής και παράλληλα τη μεγαλύτερη δυνατή συμμετοχή της εθνικής βιομηχανίας του στη συνολική προμήθεια.
«Ως εκ τούτου η διαμόρφωση του πλαισίου κοινών προμηθειών εντός κάθε συνασπισμού και των προγραμμάτων flagship θα αποτελέσει σημείο υψηλού ενδιαφέροντος» εκτιμά η πηγή.
«Σημειωτέον ότι η ευρωπαϊκή νομοθεσία δεν προβλέπει τη διεξαγωγή διαγωνισμού όταν πρόκειται για προμήθεια διεθνούς οργανισμού, πράγμα το οποίο προφανώς θα ισχύει στην περίπτωση των SEAP, ούτε στα συνεργατικά προγράμματα που προέρχονται από προγράμματα έρευνας και ανάπτυξης» εξηγεί η πηγή. Επίσης, λαμβάνοντας υπόψη το παράδειγμα του SAFE, όπου δεν υφίσταται υποχρέωση για τη διεξαγωγή διαγωνιστικής διαδικασίας, θεωρεί κάθε άλλο παρά βέβαιο ότι στα νέα χρηματοδοτικά εργαλεία θα υπάρξουν τέτοιου είδους όροι και προϋποθέσεις.
«Παρ’ όλα αυτά, όμως, η επανειλημμένα διαπιστωμένη χρονοβόρα διαδικασία για τη σύγκλιση σε κοινά αποδεκτή συμφωνία βιομηχανικής συμμετοχής και το συχνά υψηλότατο σε βάθος χρόνου κόστος που συνεπάγεται η εξάρτηση από μια μόνο βιομηχανική λύση δεν προεξοφλούν ότι η πεπατημένη της απευθείας ανάθεσης θα αποτελέσει την αποκλειστική μέθοδο των προμηθειών» είναι η καταληκτική επισήμανσή της.
