Βασιλικές σκέψεις περί τέλους

Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος στο έργο του «Τα εις εαυτόν» φιλοσοφεί και περί της ανθρώπινης φθοράς και θνητότητας 

 Από τον 
Παναγιώτη Λιάκο

Επειδή είναι τόσο… επίκαιρος ο Αδης, αντιγράφουμε από τον τόμο 1 των απάντων του Μάρκου Αυρηλίου (εκδόσεις Κάκτος, σ.σ. 111-115): «Είσαι μια ψυχούλα που βαστάζεις έναν νεκρό, όπως έλεγε ο Επίκτητος. Τίποτα κακό δεν υπάρχει σε ό,τι υπόκειται σε μεταβολή, όπως τίποτα καλό δεν υπάρχει σε ό,τι είναι προϊόν μεταβολής. Μοιάζει ποτάμι γεγονότων και ρεύμα ορμητικό ο χρόνος· αμέσως μόλις κάτι φανεί, κύλησε και έρχεται άλλο, που και αυτό θα παρασυρθεί. Οτιδήποτε συμβαίνει είναι τόσο συνηθισμένο και γνώριμο, όπως τα ρόδα την άνοιξη και οι καρποί το καλοκαίρι· κάτι τέτοιο είναι πράγματι η αρρώστια, ο θάνατος, η κακολογία, η επιβουλή και όλα όσα ευχαριστούν ή στεναχωρούν τους ανόητους. […]

Να σκέφτεσαι συνεχώς πόσοι γιατροί πέθαναν που πολλές φορές συνοφρυώθηκαν πάνω από τους ασθενείς τους· πόσοι αστρολόγοι που είχαν προαναγγείλει ως σπουδαίο γεγονός θανάτους άλλων ανθρώπων· πόσοι επίσης φιλόσοφοι που είχαν αναπτύξει χιλιάδες σκέψεις περί θανάτου ή αθανασίας· […] πόσοι τύραννοι που εξουσίασαν τις ζωές των άλλων με φοβερή έπαρση σαν οι ίδιοι να ήταν αθάνατοι· πόσες, επίσης, ολόκληρες πόλεις, ας το πω έτσι, πέθαναν. […]

Σκέψου επίσης όσους γνώρισες, τον έναν μετά τον άλλον· τούτος που κήδεψε τον άλλον ξαπλώθηκε κι ο ίδιος, και ομοίως αυτός που κήδεψε τον τελευταίο – και όλα μέσα σε λίγο χρόνο. Πρέπει, εν γένει, να αντιμετωπίζουμε τα ανθρώπινα ως εφήμερα και ευτελή – χτες ένα μυξιάρικο, αύριο μούμια ή στάχτη.

Την ακαριαία τούτη στιγμή του χρόνου να την περάσεις σύμφωνα με τη φύση, όπως η ελιά που ωριμάζει και πέφτει δοξολογώντας τη γη που την κράτησε και ευγνωμονώντας το δέντρο που τη γέννησε. Να μοιάζεις με την ακτή όπου συνέχεια σπάζουν τα κύματα. Εκείνη μένει ακίνητη, και γύρω της αναπαύονται τα μανιασμένα μέρα. […] Βλέπε πίσω σου τον αχανή χρόνο και το άλλο άπειρο που είναι μπροστά. Ως προς αυτό λοιπόν σε τι διαφέρει το βρέφος που έζησε τρεις μέρες από κάποιον Νέστορα που έζησε τρεις αιώνες;»