Οι θρυλικοί πετροπόλεμοι και οι πρωταγωνιστές τους

Πώς από αθώο παιδικό παιχνίδι μεταβλήθηκαν σε βίαιο έθιμο, που διήρκεσε περίπου μία πεντηκονταετία

Οι πετροπόλεμοι υπήρξαν κάποτε αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής ζωής και πραγματικότητας όχι μόνο στην πόλη των Αθηνών αλλά σχεδόν σε όλες τις πόλεις της χώρας. Οσοι αναφέρθηκαν στο φαινόμενο, το προσέγγισαν συνήθως από μια ρομαντική σκοπιά, όπως και οι εγκυκλοπαίδειες, οι οποίες περιέγραφαν τον πετροπόλεμο ως «αθλητική παιδιά», κατάλοιπο της τουρκοκρατίας. Αρχικά θεωρούνταν μέσο για την καλλιέργεια του αγωνιστικού πνεύματος των παιδιών, όμως με τον καιρό εξελίχθηκε σε βίαιο και βάρβαρο έθιμο.

Ο πετροπόλεμος διεξαγόταν με πείσμα και συχνά κατέληγε σε άγριες συμπλοκές, ακόμα και σε βεντέτες, στις οποίες δεν έλειπαν τα κανονικά όπλα. Οι τραυματισμοί ήταν συχνοί, ενώ δεν έλειψαν και περιπτώσεις θανάτων, γεγονός που ώθησε τις Αρχές να προσπαθούν επανειλημμένα να καταστείλουν το φαινόμενο. Στην Αθήνα οι πετροπόλεμοι λάμβαναν χώρα κυρίως στις ακραίες συνοικίες της πόλης, όπως τα Πετράλωνα, το Βατραχονήσι, η Κυψέλη, τα Πυθαράδικα, αλλά και στους λόφους της. Η βάρβαρη αυτή «παιδιά» εξαφανίστηκε σχεδόν ολοκληρωτικά γύρω στο 1910, αν και γνώρισε κάποιες σποραδικές αναβιώσεις μέχρι και τη δεκαετία του 1960.

Η Γούβα, η «Σκοποβολή» στου Φιλοπάππου, οι περιοχές γύρω από την Ακρόπολη και το Στάδιο ήταν οι συνηθισμένοι χώροι όπου παρατάσσονταν οι «δυνάμεις» του πετροπόλεμου. Ηταν ο φτηνότερος πόλεμος -τα «πολεμοφόδια» ήταν άφθονα και δωρεάν- και πρόσφερε στα παιδιά όχι μόνο τη χαρά της οξείας σύγκρουσης, αλλά κυρίως τη μέθη της νίκης. Εκείνης της νίκης που ήθελε τους λιλιπούτειους πολεμιστές της Πλάκας και των Αναφιώτικων να ορμούν με πάθος στους «εχθρούς» από τη Νεάπολη, το Κολωνάκι, τους Αγίους Αποστόλους και τον Αγιο Φίλιππο. Υπήρξαν, όμως, εποχές όπου οι συγκρούσεις πήραν διαστάσεις πραγματικών μαχών, με πολλούς τραυματίες, φέρνοντας την Αστυνομία αντιμέτωπη με την ανάγκη άμεσης και δυναμικής επέμβασης, ώστε να αποφευχθούν τα χειρότερα.

Οι σφενδονήτες

Το μαχητικό όργανο της σφεντόνας ήταν γνωστό ήδη από την αρχαιότητα. Την αναφέρει ο Ομηρος, ενώ και ο Στράβων σημειώνει ότι την εισήγαγαν στην Ελλάδα οι Αιτωλοί για να τη χρησιμοποιήσουν εναντίον των Επειών. Οπως υπήρχαν οι ακοντιστές, έτσι καταγράφονται και οι σφενδονήτες ή πετροβόλοι. Αυτά, βέβαια, για την αρχαιότητα. Στα νεότερα χρόνια, οι περίφημοι αγυιόπαιδες προκαλούσαν συχνά σκάνδαλα με την άτακτη και θορυβώδη συμπεριφορά τους.

Τη δεκαετία του 1880 ήταν σχεδόν αδύνατο να απολαύσει κανείς τον περίπατό του στην Ακρόπολη, καθώς -όπως έγραφε χαρακτηριστικά ο Ιωάννης Καμπούρογλου- «και αυτή η ζωή των περιπατούντων δύναται να κινδυνεύση εκ των πανταχόθεν διασταυρουμένων λίθων, ας ρίπτουσιν αι σφενδόναι των αντιμαχόμενων παιδίων». Οι άγριοι πετροπόλεμοι προκαλούσαν προβλήματα και στον τουρισμό. Ενα τέτοιο περιστατικό καταγράφηκε το 1905, όταν οι ομηρικές μάχες των πετροπολεμιστών γίνονταν γύρω από το μνημείο του Φιλοπάππου και το Θέατρο Διονύσου. Ο αμέριμνος Αγγλος τουρίστας που ήθελε να θαυμάσει το Στάδιο έφαγε πετριά στον κρόταφο. Τότε λήφθηκαν οργανωμένα μέτρα για την καταδίωξη όσων συμμετείχαν. Η Αστυνομία αναγκάστηκε να φυλάσσει τους αρχαιολογικούς χώρους και τα αξιοθέατα της πόλης. Σημειώθηκαν, ωστόσο, και σε αυτή την περίπτωση απρόοπτα, αφού την πλήρωσε ο αστυνομικός κλητήρας που επιτηρούσε το Θησείο.

Συμμάχησαν οι ομάδες από τις γύρω γειτονιές και έβαλαν στο στόχαστρο το όργανο της τάξης! Στις αρχές της δεκαετίας του 1890 ο πετροπόλεμος μεταβλήθηκε σε γιορτή. Από κάθε γωνιά της πόλης συναθροίζονταν ομάδες και διεξήγαν πραγματικές μάχες στους λόφους γύρω από το Στάδιο. Αλλοι επέλεγαν ως πεδίο μάχης τα υψώματα της Ακρόπολης, από τη μια, και το μνημείο του Φιλοπάππου, από την άλλη. Ωρες ολόκληρες διαρκούσε η «μάχη». Αλλοι αναφέρουν ότι το έθιμο είχε τις ρίζες του στις διενέξεις μεταξύ των ντόπιων, των παλιών Αθηναίων και των εισβολέων από άλλες περιοχές. Πολλοί περιγράφουν ομηρικές μάχες στους Στύλους του Ολυμπίου Διός αλλά και στην πλατεία Κουμουνδούρου, πριν ακόμη κατοικηθεί η περιοχή. Ο αθηναιογράφος Κώστας Δημητριάδης σημειώνει πως το φαινόμενο άκμασε στα Πετράλωνα και διήρκεσε περίπου μία πεντηκονταετία.

«Συρράξεις» με ακραίο τοπικιστικό πνεύμα

Μπορεί γύρω στο 1910 οι πετροπόλεμοι να έχασαν την αίγλη τους και το κυνηγητό της Αστυνομίας να απέδωσε καρπούς, ωστόσο καταγράφονται πετροπόλεμοι και μετέπειτα. Με αφορμή κάποιον ποδοσφαιρικό αγώνα, στο πείραγμα της κοπέλας μιας γειτονιάς αναφέρονται συρράξεις ως εκφράσεις ακραίου τοπικιστικού πνεύματος. Τις Κυριακές στις παρυφές του Φιλοπάππου γίνονταν «μάχες» όπου επικρατούσαν πάντα οι εκπρόσωποι του προσφυγικού συνοικισμού του Ασυρμάτου. Επίσης, αρκετοί αγώνες ποδοσφαίρου που διεξάγονταν μεταξύ τοπικών ομάδων στο γήπεδο του Φωστήρα κατέληγαν σε σφοδρούς πετροπόλεμους, με θύματα ακόμα και αστυνομικούς. Αλλά μαζί με τους χωματόδρομους εξαφανίστηκαν οριστικά και οι «μάχες» από τους δρόμους της πρωτεύουσας.