Από τη χολιγουντιανή φαντασία και το «Αρμαγεδδών», στο Chalyabinsk και στον κρατήρα της Αριζόνας, οι αστεροειδείς αποδεικνύουν ότι η απειλή τους είναι υπαρκτή και όχι θεωρητική
Ενας τεράστιος αστεροειδής, στο μέγεθος της Γαλλίας και της Ιταλίας, διαπιστώνεται ότι κατευθύνεται προς τη Γη. Σε διάστημα λιγότερο από 20 μέρες θα χτυπήσει τον πλανήτη και θα αφανίσει κάθε μορφή ζωής… Η NASA στέλνει μία ομάδα αστροναυτών, με αποστολή να προσεδαφιστεί στον αστεροειδή, να τοποθετήσει πυρηνικές βόμβες για να τον ανατινάξει και να αποτραπεί η πρόσκρουση. Αυτό είναι λίγο πολύ το σενάριο της πολύ γνωστής χολιγουντιανής ταινίας «Αρμαγεδδών» (1998), με πρωταγωνιστή τον Μπρους Γουίλις.
Πρόκειται δίχως άλλο για ένα ευφάνταστο σενάριο, αλλά, σύμφωνα με τους επιστήμονες, δεν απέχει από μία πραγματικότητα που μπορεί ανά πάσα στιγμή να συμβεί. Στην Ιστορία της Γης έχουν καταγραφεί πολλές προσκρούσεις αστεροειδών, αλλά κυρίως κομητών που έχουν πλήξει τη Γη, με το μέγεθός τους ωστόσο να είναι πολύ μικρότερο από εκείνο που θα οδηγούσε στον αφανισμό κάθε μορφής ζωής. Υπάρχουν αμέτρητοι κρατήρες που επιβεβαιώνουν αυτό και δεν πρόκειται απλώς για έναν… μύθο.
Δεν πάνε άλλωστε πολλά χρόνια (2013), όταν στην περιοχή Chalyabinsk της Ρωσίας ένας αστεροειδής που κατευθυνόταν προς τη Γη διαλύθηκε στην ατμόσφαιρα, δίχως όμως αυτό ν’ αποτρέψει πολλές σοβαρές ζημιές σε κτίρια της πόλης. Το ωστικό κύμα που προκλήθηκε ήταν τέτοιο, που έσπασαν παράθυρα και το κυριότερο τραυματίστηκαν περισσότεροι από χίλιους ανθρώπους. Πολύ πιο παλιά, το 1908, ένας αστεροειδής 40 μέτρων εξερράγη στην ατμόσφαιρα πάνω από τη Σιβηρία, ισοπεδώνοντας μέρος ενός δάσους, ενώ ένας άλλος 50 μέτρων δημιούργησε τον κρατήρα της Αριζόνας, πλάτους ενός χιλιομέτρου.
Φυσικά υπάρχει και το «χτύπημα» στη Γη πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια, όταν ένας αστεροειδής στο μέγεθος μιας πόλης χτύπησε αυτό που είναι τώρα το Μεξικό. Η πρόσκρουση αυτή οδήγησε στην εξαφάνιση του 70% όλων των ειδών στη Γη, συμπεριλαμβανομένων των δεινοσαύρων.
Η στρατηγική της Κίνας
Η άμυνα, λοιπόν, απέναντι σε αστεροειδείς που κινούνται κοντά στον πλανήτη μας δεν ανήκει πλέον μόνο στη σφαίρα της χολιγουντιανής φαντασίας, αλλά είναι μέρος της επιστημονικής πραγματικότητας. Η Κίνα και η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος (ESA) ήδη έχουν αρχίσει να κινούνται στρατηγικά προς αυτόν τον τομέα, αν και ακολουθούν διαφορετικές προσεγγίσεις. Πρόσφατα μάλιστα η Κίνα παρουσίασε την πρώτη ολοκληρωμένη στρατηγική της για την άμυνα απέναντι σε αστεροειδείς, στο πλαίσιο του 3ου Διεθνούς Συνεδρίου Εξερεύνησης του Βαθέος Διαστήματος, που πραγματοποιήθηκε στη Χεφέι της επαρχίας Ανχουέι.
Η κινεζική πρόταση καλύπτει τρεις βασικούς άξονες:
■ παρακολούθηση και έγκαιρη προειδοποίηση
■ διαχείριση αντικειμένων σε τροχιά
■ συστηματική ανταπόκριση σε ενδεχόμενη απειλή.
Ο επικεφαλής σχεδιαστής του κινεζικού προγράμματος σεληνιακής εξερεύνησης Wu Weiren ανέφερε ότι η Κίνα επιδιώκει την ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου συστήματος ανίχνευσης αστεροειδών κοντά στη Γη, που θα συνδυάζει παρατηρήσεις από το Διάστημα και από τη Γη. Το σύστημα θα είναι ικανό για ακριβείς ειδοποιήσεις και καθημερινή λειτουργία, ενσωματώνοντας παρατηρητήρια σε διάφορα μέρη της χώρας, όπως το τηλεσκόπιο 1 μέτρου στο Παρατηρητήριο Purple Mountain, το 2,5 μέτρων στο Lenghu και άλλα στο Xinglong και το Lijiang.
Η Κίνα δεν περιορίζεται απλώς στη συλλογή δεδομένων, αλλά ήδη προχωρεί και σε αποστολές εξερεύνησης και δειγματοληψίας. Η εκτόξευση της αποστολής Tianwen-2 στις 29 Μαΐου 2025 στοχεύει στη συλλογή δειγμάτων από τον αστεροειδή 2016HO3. Αυτή είναι μόνο μία από τις αποστολές, καθώς θα υπάρξουν περαιτέρω αποστολές σε κομήτες της κύριας ζώνης.
Οι Κινέζοι αναπτύσσουν παράλληλα πολλές δυνατότητες παρατήρησης του ουρανού και συμμετέχουν ενεργά σε διεθνείς οργανισμούς, όπως το IAWN (International Asteroid Warning Network) και το SMPAG (Space Mission Planning Advisory Group), εξασφαλίζοντας τη συνεργασία με επιστήμονες σε παγκόσμιο επίπεδο. Η κινεζική στρατηγική συνδέει την αστεροειδική άμυνα με την αξιοποίηση διαστημικών πόρων, αναγνωρίζοντας ότι οι αστεροειδείς είναι πλούσιοι σε σίδηρο, νικέλιο, μέταλλα της ομάδας πλατίνας, σπάνιες γαίες και νερό.
Ο Wu Weiren επανέλαβε ότι η εξερεύνηση και χρήση αυτών των πόρων πρέπει να υπηρετεί την ευημερία της ανθρωπότητας, ενώ ταυτόχρονα οι τεχνολογίες αυτές μπορούν να μειώσουν τα κόστη αποστολών βαθέος Διαστήματος. Η Κίνα έχει μάλιστα δημιουργήσει την International Deep Space Exploration Association (IDSEA) για να προωθήσει την ακαδημαϊκή συνεργασία και την εκπαίδευση ταλέντων στην αεροδιαστημική, ενώ όπως επισημαίνουν οι Κινέζοι αξιωματούχοι, η προσέγγισή τους είναι να συνδυάσουν την ασφάλεια της Γης, την εκμετάλλευση διαστημικών υλικών και τη διεθνή συνεργασία, δημιουργώντας ένα ολοκληρωμένο και μεσοπρόθεσμα βιώσιμο σύστημα.
Ο Apophis 2029 θα περάσει δίπλα μας
Σε αντίθεση με την ολιστική κινεζική προσέγγιση, η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος (ESA) ακολουθεί μια περισσότερο τεχνολογικά εξειδικευμένη και δομημένη προσέγγιση, εστιάζοντας στην ανάπτυξη καινοτόμων οργάνων παρατήρησης, διαστημικών αποστολών και συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης. Το παράδειγμα της μελέτης του αστεροειδούς Apophis, που θα πλησιάσει πολύ κοντά στη Γη τον Απρίλιο του 2029, αναδεικνύει τη φιλοσοφία αυτή.
Ο συγκεκριμένος αστεροειδής θα περάσει σε απόσταση 32.000 χιλιομέτρων από τη Γη και θα βρεθεί για λίγο πιο κοντά στη Γη από τους τηλεπικοινωνιακούς δορυφόρους σε γεωστατική τροχιά, ενώ θα είναι ορατός με γυμνό μάτι στην Ευρώπη, στην Ασία και την Αφρική. Οταν ανακαλύφθηκε το 2004, οι αρχικές παρατηρήσεις έδειξαν μικρή πιθανότητα πρόσκρουσης με τη Γη το 2029 (το ποσοστό που δόθηκε έφτανε το 2,7% και ο αστεροειδής έλαβε θέση 4 στην κλίμακα Τορίνο, η οποία είναι η κλίμακα επικινδυνότητας πιθανής πρόσπτωσης ή σύγκρουσης ουράνιου σώματος με τη Γη), αλλά στην πορεία αυτό το ενδεχόμενο αποκλείστηκε, τουλάχιστον για τα επόμενα 100 χρόνια!
Κι αν… γλιτώσαμε (έστω και προσωρινά) από τον Apophis, υπάρχει ο 2024 YR4, με ποσοστό 1,2% να συγκρουστεί με τη Γη το 2032… Η ESA θα εκτοξεύσει το 2028 την αποστολή Satis, η οποία θα φτάσει σε τροχιά τον Φεβρουάριο του 2029 για να μελετήσει τον αστεροειδή Apophis από κοντά, προκειμένου να συλλέξει κρίσιμα δεδομένα για την πλανητική άμυνα αλλά και για μελλοντική αξιοποίηση πόρων. Παράλληλα, η ESA αναπτύσσει το Near-Earth Object Survey System, που προσθέτει δύο νέες μονάδες στο υπάρχον παγκόσμιο δίκτυο παρατήρησης. Η πρώτη είναι το δεύτερο τηλεσκόπιο Flyeye, με καινοτομίες όπως οπτικές ίνες και ελεύθερες φόρμες οπτικών, τοποθετημένο στο νότιο ημισφαίριο για συμπλήρωση των παρατηρήσεων του Flyeye #1 στο βόρειο.
Η δεύτερη είναι η συστοιχία τηλεσκοπίων, που επιτρέπει ευέλικτες και κλιμακούμενες παρατηρήσεις με τηλεσκόπια ~1 μέτρου, χρησιμοποιώντας εμπορικά διαθέσιμα εξαρτήματα και τεχνολογίες. Ενα άλλο βασικό στοιχείο είναι το NEOMIR (Near-Earth Object Mission in the Infra-Red), που θα τοποθετηθεί στο σημείο Λαγκράνζ L1. Θα λειτουργεί ως σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης για αστεροειδείς που προέρχονται από την κατεύθυνση του Ηλιου και δεν μπορούν να παρατηρηθούν από τη Γη. Ο εξοπλισμός περιλαμβάνει τηλεσκόπιο 0,5 μέτρων και υπέρυθρους ανιχνευτές για την παρακολούθηση αντικειμένων ≥20 μ., με δυνατότητα ανανέωσης δεδομένων κάθε λίγες ώρες.
Οπως και η Κίνα, έτσι και η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος έχει δημιουργήσει τον Πυρήνα Πλανητικής Αμυνας, που καλύπτει τρεις τομείς: παρατηρήσεις, αξιολόγηση δεδομένων, δραστηριότητες μετριασμού. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει αναβάθμιση λογισμικού/υλικού τηλεσκοπίων, χρήση Τεχνητής Νοημοσύνης για σύνδεση παρατηρήσεων με υπάρχοντα αντικείμενα, εκπαίδευση προσωπικού μέσω εικονικής πραγματικότητας και διερεύνηση συμβολής στην παρακολούθηση με ραντάρ.
DART: το πρώτο βήμα στην πλανητική άμυνα
Στις 26 Σεπτεμβρίου 2022 η NASA πέτυχε ένα ιστορικό ορόσημο: το διαστημόπλοιο DART (Double Asteroid Redirection Test), ύστερα από δέκα μήνες πορείας στο Διάστημα, προσέκρουσε εσκεμμένα στον μικρό αστεροειδή Δίμορφο, πραγματοποιώντας την πρώτη δοκιμή τεχνολογίας πλανητικής άμυνας. Για πρώτη φορά η ανθρωπότητα απέδειξε ότι είναι σε θέση όχι μόνο να μελετά τα ουράνια σώματα, αλλά και να τα εκτρέπει, εφόσον αυτά αποτελέσουν απειλή για τη Γη.
Η στιγμή της πρόσκρουσης επιβεβαιώθηκε από το κέντρο ελέγχου του Εργαστηρίου Εφαρμοσμένης Φυσικής (APL) του πανεπιστημίου Johns Hopkins, στο Μέριλαντ των Ηνωμένων Πολιτειών. Με αυτή την επιχείρηση η NASA έκανε το πρώτο χειροπιαστό βήμα σε μια στρατηγική που έχει ως σκοπό την προστασία του πλανήτη μας από πιθανούς μελλοντικούς κινδύνους. Αναφερόμενη στη συγκεκριμένη αποστολή, η NASA τόνισε ότι δεν είναι απλώς ένα τεχνικό κατόρθωμα, αλλά ένα επίτευγμα που αφορά όλη την ανθρωπότητα.
Το DART απέδειξε ότι η επιστημονική φαντασία μπορεί να μετατραπεί σε πραγματικότητα: η Γη πλέον διαθέτει ένα μέσο προστασίας απέναντι σε φυσικές απειλές που μέχρι πριν από λίγα χρόνια θεωρούνταν αναπόφευκτες. Το DART είχε ως στόχο τον Δίμορφο, έναν βραχώδη σχηματισμό με διάμετρο περίπου 160 μέτρα, ο οποίος κινείται σε τροχιά γύρω από τον μεγαλύτερο «αδελφό» του, τον Δίδυμο, με διάμετρο περίπου 780 μέτρα. Κανένα από τα δύο σώματα δεν αποτελεί απειλή για τον πλανήτη μας, αλλά επελέγησαν ως ιδανικοί «υποψήφιοι» για την πειραματική πρόσκρουση, καθώς βρίσκονται αρκετά κοντά ώστε να παρατηρούνται από τη Γη και συγχρόνως αρκετά μακριά ώστε να μην υπάρχει κανένας κίνδυνος.
Ελεγχόμενη σύγκρουση
Η αποστολή βασίστηκε σε μια τεχνική που ονομάζεται κινητική πρόσκρουση. Στην πράξη, πρόκειται για μια ελεγχόμενη σύγκρουση: ένα διαστημόπλοιο κατευθύνεται με μεγάλη ταχύτητα προς τον αστεροειδή, με σκοπό να του αλλάξει ελαφρά την τροχιά. Το DART, ένα σκάφος βάρους περίπου 570 κιλών και διαστάσεων όσο ένα μικρό αυτοκίνητο, συγκρούστηκε με τον Δίμορφο με ταχύτητα περίπου 22.530 χιλιομέτρων την ώρα.
Για να επιτευχθεί η ακριβής στόχευση, χρησιμοποιήθηκε η κάμερα DRACO σε συνδυασμό με το σύστημα SMART Nav, που επέτρεψε στο διαστημόπλοιο να αναγνωρίζει σε πραγματικό χρόνο τη θέση των δύο αστεροειδών και να κατευθύνεται προς τον μικρότερο. Τα τελευταία δευτερόλεπτα πριν από την πρόσκρουση η κάμερα κατέγραψε εικόνες που αποκάλυψαν λεπτομέρειες της επιφάνειας του Δίμορφου, μέχρι που το σήμα χάθηκε καθώς το σκάφος διαλύθηκε.
Οι πρώτες παρατηρήσεις
Ο βασικός στόχος της δοκιμής ήταν να διαπιστωθεί κατά πόσο η σύγκρουση θα επηρέαζε την τροχιά του Δίμορφου γύρω από τον Δίδυμο. Τις εβδομάδες που ακολούθησαν την πρόσκρουση του DART, μια παγκόσμια ομάδα αστρονόμων χρησιμοποίησε δεκάδες τηλεσκόπια που ήταν σταθμευμένα σε όλο τον κόσμο και στο Διάστημα για να μελετήσει το σύστημα αστεροειδών του Διδύμου.
Επειτα από περαιτέρω ανάλυση, η NASA επιβεβαίωσε ότι η υπερταχύτητα πρόσκρουσης του DART με τον Δίμορφο άλλαξε με επιτυχία την τροχιά του Δίμορφου γύρω από τον Δίδυμο, σηματοδοτώντας έτσι την πρώτη φορά που η ανθρωπότητα άλλαξε σκόπιμα την κίνηση ενός ουράνιου αντικειμένου και την πρώτη επίδειξη τεχνολογίας εκτροπής αστεροειδών. Πριν από την πρόσκρουση του DART, ο Δίμορφος περιφερόταν γύρω από τον Δίδυμο μία φορά κάθε 11 ώρες και 55 λεπτά, και η υπερταχύτητα πρόσκρουσης του DART μείωσε αυτόν τον χρόνο σε 11 ώρες και 23 λεπτά – μια διαφορά 32 λεπτών.
Διεθνής συνεργασία
Η αποστολή δεν ήταν αποκλειστικά αμερικανική. Σημαντικό ρόλο έπαιξε ο μικρός δορυφόρος LICIACube, τον οποίο παρείχε η Ιταλική Διαστημική Υπηρεσία. Ο κύβος αυτός, που αποδεσμεύτηκε από το DART δύο εβδομάδες πριν από την πρόσκρουση, κατέγραψε εικόνες της σύγκρουσης και του υλικού που εκτινάχθηκε από τον αστεροειδή. Αν και δεν διαθέτει μεγάλη κεραία για ταχύτατη μετάδοση δεδομένων, οι εικόνες του θα φτάσουν σταδιακά στη Γη τις επόμενες εβδομάδες, προσφέροντας ανεκτίμητο υλικό για την ανάλυση των συνεπειών.
Η διεθνής συνεργασία είναι κεντρικό στοιχείο της πλανητικής άμυνας, με τη NASA να επισημαίνει ότι η άμυνα απέναντι στους αστεροειδείς δεν αφορά μία χώρα, αλλά όλους τους κατοίκους της Γης. Μια μικρή αλλαγή στην τροχιά ενός ουράνιου σώματος μπορεί να καθορίσει αν αυτό θα περάσει ακίνδυνα ή θα συγκρουστεί με τον πλανήτη μας. Η επιτυχία του DART θεωρείται από πολλούς ειδικούς η απαρχή μιας νέας εποχής, ενώ οι ειδικοί που ασχολούνται με την αστεροειδική άμυνα, υπογραμμίζουν ότι πλέον η ανθρωπότητα δεν είναι ανίσχυρη απέναντι στο ενδεχόμενο μιας καταστροφικής πρόσκρουσης.
