Από τους 149,1 τόνους το 2017, σήμερα πέσαμε στους 114,5. Τι ισχύει για τις υπόλοιπες χώρες
Οι πρώτες συζητήσεις για τα αποθέματα της Ελλάδας είχαν ξεκινήσει επί… Λαφαζάνη, πριν από 10 χρόνια, όταν εφαρμόστηκαν τα capital controls κι έγινε το δημοψήφισμα. Τότε ήταν το δίλημμα «ευρώ ή δραχμή;» που δίχαζε την ελληνική κοινωνία. Μαζί με την κουβέντα για το… νομισματοκοπείο, υπήρχε και αυτή για τον χρυσό.
- Από τον Βασίλη Γαλούπη
Τώρα, το ίδιο ερώτημα επέστρεψε μέσω Ιταλίας. Πριν από λίγες ημέρες άρχισε να προκύπτει το ερώτημα αν ο χρυσός κάθε χώρας-μέλους της ευρωζώνης ανήκει στον λαό ή στην κεντρική τράπεζα, άρα στην ΕΚΤ κατ’ επέκταση.
Η διαχείριση των αποθεμάτων χρυσού αποτελεί αποκλειστική ευθύνη της Τράπεζας της Ιταλίας, απάντησε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, με την πρόεδρό της Κριστίν Λαγκάρντ να δηλώνει πως «αυτό δεν είναι ένα ασήμαντο θέμα». Το θέμα προέκυψε από τροπολογία που παρουσιάστηκε στο ιταλικό Κοινοβούλιο και υποστήριζε ότι «τα αποθέματα χρυσού της εθνικής κεντρικής τράπεζας ανήκουν στον ιταλικό λαό», σύμφωνα με έγγραφο που δημοσιεύθηκε.
Η αναφορά κατατέθηκε ως τροπολογία στον ιταλικό Προϋπολογισμό του 2026. Αρχικά έλεγε ότι τα αποθέματα χρυσού «ανήκουν στο ιταλικό κράτος», αλλά οι γερουσιαστές του κόμματος «Αδελφοί της Ιταλίας» της πρωθυπουργού Τζόρτζια Μελόνι αναθεώρησαν την τροπολογία, με τη διευκρίνιση ότι ο χρυσός που κατέχει η Τράπεζα της Ιταλίας «ανήκει στον ιταλικό λαό». Στόχος ήταν να αποφύγουν την αντίδραση της ΕΚΤ. Οπως αναφέρθηκε στα διεθνή ΜΜΕ, οι προηγούμενες προσπάθειες Ιταλών πολιτικών να διευκρινίσουν την ιδιοκτησία των αποθεμάτων -που θεωρείται πιθανός τρόπος πώλησης χρυσού κυρίως για τη μείωση του δημόσιου χρέους- έχουν αντιμετωπίσει αντίσταση από τις Αρχές της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Οταν ρωτήθηκε από τον ευρωβουλευτή Πασκουάλε Τρίντικο, η Λαγκάρντ διευκρίνισε ότι, σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές συνθήκες, η κατοχή και η διαχείριση των αποθεμάτων είναι αποκλειστική αρμοδιότητα της εθνικής κεντρικής τράπεζας κάθε κράτους-μέλους. Αυτό μεταφράζεται με σαφήνεια ότι ο «ιταλικός» χρυσός δεν ανήκει στον, π.χ., ιταλικό λαό. «Η Κεντρική Τράπεζα της Ιταλίας δεν διαφέρει σε τίποτα από οποιαδήποτε άλλη κεντρική τράπεζα» τόνισε η Λαγκάρντ, κόβοντας τα σενάρια για πώληση του μετάλλου ώστε να χρηματοδοτηθεί το δημόσιο χρέος.
Συστημικός κίνδυνος
Η Ιταλία είναι ο τρίτος μεγαλύτερος κάτοχος χρυσού στον κόσμο μεταξύ των κεντρικών τραπεζών και το περιουσιακό αυτό στοιχείο αποτελεί κρίσιμη «περιουσία» των εθνικών και ευρωπαϊκών αποθεμάτων. Οπως επισημαίνουν διεθνείς αναλυτές, αν ανοίξει αυτή η συζήτηση σε βάθος, τότε «η «πολιτική» χρήση του χρυσού θα δημιουργήσει ένα επικίνδυνο προηγούμενο σε ολόκληρη την ευρωζώνη, δηλαδή για το κοινό νόμισμα που επηρεάζεται άμεσα από τα αποθεματικά της ΕΚΤ.
Η ιταλική πρόταση δεν αποσαφηνίζει τον σκοπό της και μπορεί να τεθεί υπό αμφισβήτηση η αξιοπιστία του ευρώ και η χρηματοπιστωτική σταθερότητα της ευρωζώνης. Σύμφωνα με το Euronews, «τα αποθέματα χρυσού αντιπροσωπεύουν ένα είδος άγκυρας διεθνούς εμπιστοσύνης: είναι ένα περιουσιακό στοιχείο που οι επενδυτές παρατηρούν προσεκτικά για να αξιολογήσουν την ευρωστία μιας χώρας. Οποιαδήποτε ξαφνική αλλαγή στους κανόνες για τη διαχείρισή τους θα μπορούσε να υπονομεύσει την εικόνα σταθερότητας της Ιταλίας και, κατ’ επέκταση, ολόκληρου του ευρωπαϊκού συστήματος».
Το 2017, κάτω υπό την πίεση της τρέχουσας επικαιρότητας, ήταν η πρώτη φορά που η Κεντρική Τράπεζα της Ελλάδας (ΤτΕ) είχε δώσει πλήρη στοιχεία για τα αποθέματα χρυσού κι άλλες σημαντικές λεπτομέρειες, όπως η αποθήκευσή τους. Οπως ανακοινωνόταν τότε επίσημα, «τα ελληνικά κρατικά αποθέματα χρυσού ανέρχονται σε 149,1 τόνους και αποθηκεύονται στην Ελλάδα, στη Βρετανία, στις ΗΠΑ και στην Ελβετία», σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδος.
Η ΤτΕ διαβεβαίωνε τους Ελληνες πολίτες ότι «οι 149,1 τόνοι των αποθεμάτων χρυσού της χώρας, αξίας 5,3 δισεκατομμυρίων ευρώ, είναι ασφαλείς, καθώς σχεδόν οι μισοί φυλάσσονται στο θησαυροφυλάκιο της ΤτΕ και το υπόλοιπο 50% παραμένει για δεκαετίες στην Τράπεζα της Αγγλίας, στην Ομοσπονδιακή Τράπεζα της Νέας Υόρκης και στην ελβετική UBS».
Μεταφορά
Η συζήτηση είχε ανοίξει τότε ύστερα από δημοσιεύματα ότι ένα ποσοστό του ελληνικού χρυσού είχε μεταφερθεί στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Η Τράπεζα της Ελλάδος διευκρίνιζε -όπως σημείωνε και το greekreporter- πως η πρακτική αποθήκευσης μέρους των αποθεμάτων χρυσού μιας χώρας ακολουθείται απ’ όλα τα έθνη. Συγκεκριμένα, το 47% του αποθέματος χρυσού της Ελλάδας βρίσκεται στη χώρα, το 29% στις Ηνωμένες Πολιτείες, το 20% στο Ηνωμένο Βασίλειο και το 4% στην Ελβετία.
Με αυτόν τον τρόπο, η χώρα μπορεί να καλύψει τις ανάγκες της ακόμη και υπό εξαιρετικές περιστάσεις, σημείωνε καθησυχαστικά η ΤτΕ: «Το ποσοστό του χρυσού που μεταφέρθηκε στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ως υποχρέωση της συμμετοχής της χώρας στη ζώνη του ευρώ και της συμμετοχής της Τράπεζας της Ελλάδος στο ευρωσύστημα είναι πολύ μικρό σε σύγκριση με το συνολικό απόθεμα χρυσού. Παρόμοια μεταφορά έγινε απ’ όλες τις χώρες που συμμετέχουν στη ζώνη του ευρώ». Το 2000, η ΤτΕ προχώρησε στη μετατροπή του χρυσού κάθε χώρας σε ράβδους χρυσού διεθνούς προτύπου, προκειμένου να καταστήσει το απόθεμα χρυσού ευκολότερο στη διαχείριση.
Οι υπερδυνάμεις
Η Ιταλία είναι από τις πιο ισχυρές δυνάμεις στα αποθεματικά χρυσού. Τον Σεπτέμβριο 2025 είχε 2.452 μετρικούς τόνους, που αντιστοιχούσαν σε περίπου 13% της εθνικής παραγωγής της χώρας, όπως διευκρινίζει το Reuters. Η Ιταλία είναι 3η πίσω από τις ΗΠΑ (8,1 τόνους) και 4η η Γερμανία (3,3). Ακολουθούν, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, οι Γαλλία (2,4), Ρωσία (2,3), Κίνα (2,2), Ελβετία (1) και Ινδία (0,9). Στη λίστα υπάρχει και το ΔΝΤ, με τα αποθέματα χρυσού που έχει να είναι 2,8 τόνοι.
Η Ελλάδα βρίσκεται στην 35η θέση με 114,5 τόνους χρυσού, δηλαδή 34,6 τόνους λιγότερους σε σχέση με το 2017, που η χώρα σύμφωνα με την ΤτΕ είχε 149,1 τόνους. Τα στοιχεία του Σεπτεμβρίου 2025 προέρχονται από τα επίσημα διεθνή αποθέματα του Παγκόσμιου Συμβουλίου Χρυσού. Από τα στοιχεία προκύπτει μια σημαντική διαφορά. Το 2022, σύμφωνα με την ΤτΕ, ο χρυσός της χώρας μας ήταν συνολικής αξίας 8,315 δισ. ευρώ και βάρους 151 τόνων, έναντι 7,828 δισ. ευρώ το 2021. Η αξία του, δηλαδή, αυξήθηκε από το 2017, που ήταν στα 5,3 δισ., λόγω των διακυμάνσεων των διεθνών τιμών.
Ομως, από τα επίσημα αποθέματα χρυσού του Παγκόσμιου Συμβουλίου Χρυσού του 2025 υπάρχει σημαντική απόκλιση. Η Ελλάδα φαίνεται να κατέχει πλέον 114,5 τόνους, κάτι που, αν για φέτος επαληθευτεί και από τα επικείμενα στοιχεία της ΤτΕ, θα αποτελεί σημαντική απόκλιση. Οπως ανέφερε σε δημοσίευμά του το διαδικτυακό «Βήμα» μέσα στο έτος, επικαλούμενο τα ίδια διεθνή επίσημα στοιχεία, «η Ελλάδα έχει αποθέματα 114,55 τόνων χρυσού, ενώ η Τουρκία 615 τόνων».
Η απειλή της Ιταλίας που κάνει την ΕΚΤ να αγωνιά
Η αγωνία της ΕΚΤ είναι μήπως δημιουργηθεί προηγούμενο λόγω Ιταλίας και θέλει να ξεκόψει ότι μια χώρα μπορεί να αλλάξει μονομερώς το πλαίσιο για τα αποθεματικά της. Γι’ αυτό η Λαγκάρντ επανέλαβε ότι, από το 2019 έως σήμερα, η άποψη της ΕΚΤ δεν έχει αλλάξει: η επιχειρησιακή διαχείριση του χρυσού πρέπει να παραμείνει στα χέρια της κεντρικής τράπεζας, και κάθε προσπάθεια επαναπροσδιορισμού αυτής της αρχής πρέπει να αντιμετωπίζεται με εξαιρετική προσοχή.
Η αρχική εκδοχή της τροπολογίας του κόμματος της Μελόνι ανέφερε ότι «τα αποθέματα χρυσού που διαχειρίζεται και κατέχει η Τράπεζα της Ιταλίας ανήκουν στο κράτος, στο όνομα του ιταλικού λαού». Στη συνέχεια, η τροπολογία επαναδιατυπώθηκε: «Τα αποθέματα χρυσού που διαχειρίζεται και κατέχει η Τράπεζα της Ιταλίας ανήκουν στον ιταλικό λαό».
Μεγάλο μέρος του ιταλικού χρυσού φυλάσσεται στη Ρώμη, ενώ το υπόλοιπο βρίσκεται στο Φορτ Νоξ στις Ηνωμένες Πολιτείες, στο Λονδίνο και στη Βέρνη. Παρότι ανέκαθεν θεωρείται ότι τα αποθέματα υπάρχουν τελικά προς όφελος του έθνους, καταχωρίζονται εν τέλει στον ισολογισμό της Τράπεζας της Ιταλίας. Σύμφωνα με το ισχύον νομικό πλαίσιο, ο χρυσός δεν μπορεί να μεταφερθεί στον κρατικό Προϋπολογισμό ή να χρησιμοποιηθεί για τη χρηματοδότηση δημόσιων δαπανών, χωρίς παραβίαση των ευρωπαϊκών κανόνων για την ανεξαρτησία των κεντρικών τραπεζών και την απαγόρευση της νομισματικής χρηματοδότησης.
Εάν, υποθετικά, όπως αναφέρουν τα διεθνή ΜΜΕ, η Ιταλική Κεντρική Τράπεζα ενεργούσε κατόπιν οδηγιών της ιταλικής κυβέρνησης και ρευστοποιούσε τα αποθέματα χρυσού της, αυτό θα θεωρούνταν απειλή για τη σταθερότητα του κοινού νομίσματος. Το αποθεματικό χρυσού είναι ο χρυσός που κατέχεται από μια εθνική κεντρική τράπεζα, προοριζόμενος κυρίως ως εγγύηση για την εξόφληση υποσχέσεων πληρωμής σε καταθέτες, κατόχους χαρτονομισμάτων ή εμπορικούς εταίρους, στις εποχές του κανόνα του χρυσού, και επίσης ως αποθήκη αξίας ή για την υποστήριξη της αξίας του εθνικού νομίσματος.
Το Παγκόσμιο Συμβούλιο Χρυσού εκτιμά ότι όλος ο χρυσός που εξορύχτηκε και είναι καταγεγραμμένος ανήλθε σε 190.040 μετρικούς τόνους το 2019, αλλά άλλες ανεξάρτητες εκτιμήσεις διαφέρουν έως και κατά 20%. Στην τιμή των 40 δολαρίων ανά γραμμάριο, που επιτεύχθηκε στις 16 Αυγούστου 2017, ένας μετρικός τόνος χρυσού είχε αξία περίπου 40,2 εκατομμύρια δολάρια. Η συνολική αξία όλου του χρυσού που έχει εξορυχθεί ποτέ και είναι καταγεγραμμένος θα υπερέβαινε τα 7,5 τρισεκατομμύρια δολάρια σε αυτή την αποτίμηση και χρησιμοποιώντας τις εκτιμήσεις του Παγκόσμιου Συμβουλίου του 2017.
Η διάσωσή του στα χρόνια της γερμανικής Κατοχής
Οπως έχει αναφέρει σε παλαιότερο θέμα της η «δημοκρατία», σύμφωνα με το επίσημο βιβλίο της ΤτΕ του 1955, η Ελλάδα ήταν η μόνη από αυτές που κατέλαβαν οι ναζί, της οποίας ο χρυσός μεταφέρθηκε εξ ολοκλήρου στο εξωτερικό και διέφυγε τη γερμανική αρπαγή. Ο χρυσός αυτός σε ράβδους μεταφέρθηκε με δραματικό τρόπο στην Πραιτόρια, όπου εναποτέθηκε για φύλαξη στα θησαυροφυλάκια της South African Reserve Bank.
Τα έξοδα της μεταφοράς και της ανατήξεως του χρυσού ήταν ελάχιστα, γιατί λόγω των ειδικών μέτρων ασφαλείας που είχαν ληφθεί η Ελλάδα απέφυγε να πληρώσει ασφάλιστρα τα οποία θα ανέρχονταν, σύμφωνα με τους μετριότερους υπολογισμούς, σε 500.000 λίρες. Υστερα απ’ όλη αυτή τη διάσωση-θρίλερ του χρυσού, όλη η ελληνική αντιπροσωπία αναχώρησε για την προσωρινή έδρα στο Λονδίνο, που είχε ορισθεί ως έδρα και των λοιπών εν εξορία ευρωπαϊκών κυβερνήσεων.
Εφτασε, μάλιστα, μέσω… Τρίνινταντ έπειτα από περιπετειώδες κι επικίνδυνο για τη ζωή των επιβατών ταξίδι 28 ημερών, στις 22 Σεπτεμβρίου 1941. Εκεί εγκαταστάθηκε και το κεντρικό κατάστημα του ιδρύματος, που ήταν η έκτη κατά σειρά προσωρινή έδρα της Τράπεζας της Ελλάδος εκτός των Αθηνών. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι, ενώ η διοίκηση του ιδρύματος ήταν πλέον εγκατεστημένη στο εξωτερικό για να διασώσει το αποθέματα του χρυσού «ελπίδας των Ελλήνων για τη μεταπολεμική ανασυγκρότηση της χώρας», όλο το άλλο Σώμα της τράπεζας παρέμεινε στην Ελλάδα «διά να μαρτυρήσει, καθώς εμαρτύρησε όλον το έθνος τους χρόνους που διήρκεσε η δουλεία του».
