Σήμερα, Πέμπτη 9 Οκτωβρίου, η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη δύο από τις σπουδαιότερες μορφές της Παλαιάς Διαθήκης: του Αβραάμ του Πατριάρχου, προπάτορα της πίστεως, και του Λωτ, του ανιψιού και συνοδοιπόρου του.
Η ζωή τους, όπως καταγράφεται στο βιβλίο της Γενέσεως, αποτελεί υπόδειγμα υπακοής στο θέλημα του Θεού, δικαιοσύνης και φιλοξενίας, αρετές που οδήγησαν τον Αβραάμ να ονομαστεί «πατήρ πάντων των πιστευόντων».
Ο Αβραάμ: από την Ουρ των Χαλδαίων στο κάλεσμα του Θεού
Ο Αβραάμ (αρχικά Άβραμ), γιος του Θάρα, γεννήθηκε στην Ουρ των Χαλδαίων, πόλη της Μεσοποταμίας. Σε μια εποχή όπου κυριαρχούσε η πολυθεΐα, ο Αβραάμ αναζήτησε τον αληθινό Θεό και, σύμφωνα με τη Γένεση, άκουσε τη θεία φωνή που του είπε:
«Έξελθε εκ της γης σου και εκ της συγγενείας σου και εκ του οίκου του πατρός σου, εις την γην ην αν σοι δείξω» (Γεν. 12,1).
Με απόλυτη εμπιστοσύνη, ο Αβραάμ εγκατέλειψε την πατρίδα του και ξεκίνησε, μαζί με τη σύζυγό του Σάρρα και τον ανιψιό του Λωτ, προς τη γη της επαγγελίας. Αυτή η πορεία υπήρξε το πρώτο μεγάλο δείγμα πίστεως στην ιστορία της σωτηρίας. Ο Θεός υποσχέθηκε στον Αβραάμ ότι θα γίνει «πατήρ πλήθους εθνών» και ότι μέσω του απογόνου του θα ευλογηθούν όλα τα έθνη της γης.
Η δοκιμασία της πίστεως και η υπακοή στον Θεό
Η ζωή του Πατριάρχη δεν ήταν χωρίς δοκιμασίες. Η μεγαλύτερη από αυτές υπήρξε η θεία εντολή να θυσιάσει τον υιό του, τον Ισαάκ, τον οποίο απέκτησε σε βαθιά γεράματα. Ο Αβραάμ, αν και βαθιά συγκλονισμένος, δεν αμφισβήτησε τον Θεό. Έλαβε το παιδί του, ανέβηκε στο όρος Μοριά και ετοιμάστηκε να εκτελέσει το θέλημα του Θεού. Την τελευταία στιγμή, Άγγελος Κυρίου τον σταμάτησε, λέγοντάς του: «Μη επιβάλῃς την χείρα σου επί το παιδάριον» (Γεν. 22,12).
Αυτό το γεγονός, που προεικονίζει τη θυσία του Χριστού, καθιέρωσε τον Αβραάμ ως παράδειγμα τέλειας πίστης και υπακοής. Στην Καινή Διαθήκη, ο Απόστολος Παύλος αναφέρεται επανειλημμένα στον Αβραάμ ως πρότυπο δικαίωσης «εκ πίστεως», λέγοντας: «Επίστευσε δε Αβραάμ τω Θεώ, και ελογίσθη αυτώ εις δικαιοσύνην» (Ρωμ. 4,3).
Ο Λωτ: ο δίκαιος της Σοδόμων
Ο Λωτ, ανιψιός του Αβραάμ, τον συνόδευσε στην έξοδο από τη Χαλδαία και στη μετέπειτα εγκατάσταση στη γη της Χαναάν. Οι δύο άνδρες ευλογήθηκαν πλούσια από τον Θεό, ώστε τα κοπάδια και οι υπηρέτες τους να αυξηθούν σε τέτοιο βαθμό που δεν μπορούσαν να συγκατοικήσουν στον ίδιο τόπο. Έτσι, ο Αβραάμ, με πνεύμα ειρήνης και ταπεινότητας, πρότεινε στον Λωτ να διαλέξει πρώτος τη γη όπου θα κατοικήσει. Ο Λωτ επέλεξε την εύφορη κοιλάδα του Ιορδάνη, κοντά στα Σόδομα.
Η επιλογή αυτή, αν και φαινομενικά συμφέρουσα, έμελλε να φέρει δοκιμασίες. Τα Σόδομα και τα Γόμορρα ήταν πόλεις αμαρτωλές, και όταν η κακία των κατοίκων τους έφτασε στο αποκορύφωμα, ο Θεός αποφάσισε να τις καταστρέψει. Ο Αβραάμ προσευχήθηκε θερμά για τη σωτηρία των δίκαιων κατοίκων, ικετεύοντας τον Θεό να μην καταστρέψει την πόλη εάν βρεθούν μέσα σε αυτήν δίκαιοι άνθρωποι. Όμως, δεν βρέθηκαν ούτε δέκα δίκαιοι.
Οι άγγελοι του Θεού επισκέφθηκαν τον Λωτ και τον προειδοποίησαν να φύγει. Μαζί του σώθηκαν η γυναίκα και οι δύο κόρες του, αλλά η σύζυγός του, παραβαίνοντας την εντολή να μη στραφεί πίσω, μεταβλήθηκε σε στήλη άλατος. Ο Λωτ έζησε έκτοτε σε απομόνωση, φυλάσσοντας τη δικαιοσύνη του και ευχαριστώντας τον Θεό για τη σωτηρία του.
Η φιλοξενία του Αβραάμ και η εμφάνιση της Αγίας Τριάδος
Ένα από τα πιο εμβληματικά επεισόδια της ζωής του Αβραάμ είναι η φιλοξενία των τριών Αγγέλων στη δρυ Μαμβρή. Ο Πατριάρχης, βλέποντας τρεις οδοιπόρους να πλησιάζουν, έσπευσε να τους υποδεχθεί με ταπεινοφροσύνη, προσφέροντάς τους νερό, άρτο και τροφή. Κατά τη διάρκεια του δείπνου, οι Άγγελοι προανήγγειλαν τη γέννηση του Ισαάκ.
Η σκηνή αυτή θεωρείται θεοφάνεια της Αγίας Τριάδος και αποτέλεσε έμπνευση για την περίφημη εικόνα της «Φιλοξενίας του Αβραάμ» του Αντρέι Ρουμπλιόφ, ένα από τα σημαντικότερα έργα ιεράς τέχνης. Η φιλοξενία του Πατριάρχη έγινε σύμβολο χριστιανικής αγάπης και ανοιχτής καρδιάς προς τον πλησίον.
Το πνευματικό μήνυμα και η τιμή της Εκκλησίας
Η Εκκλησία τιμά τον Αβραάμ και τον Λωτ ως δικαίους και θεοσεβείς άνδρες, που έζησαν προ της ενσαρκώσεως του Χριστού, αλλά προεικόνισαν με τη ζωή τους την πίστη και την υπακοή των Αγίων της Καινής Διαθήκης. Ο Αβραάμ θεωρείται «πατέρας της πίστεως» και, όπως ψάλλει το απολυτίκιό του, «φίλος Θεού» και «πρότυπο των δικαίων».
Η Ορθόδοξη παράδοση τον μνημονεύει και στη Θεία Λειτουργία, στην ευχή των νεκρών, όπου ο ιερέας εύχεται: «Ανάπαυσον αυτόν εν τόπω φωτεινώ, εν τόπω χλοερώ, εν τόπω αναψύξεως, ένθα απέδρα πάσα οδύνη, λύπη και στεναγμός, εν σκηναίς δικαίων, εν κόλποις Αβραάμ». Το «κόλπος Αβραάμ» αποτελεί σύμβολο της αιώνιας ανάπαυσης των δικαίων.
Οι εορτασμοί και η επικαιρότητα της πίστεως
Σε πολλούς ναούς ανά την Ελλάδα και τον ορθόδοξο κόσμο τελέστηκαν σήμερα Θείες Λειτουργίες και αρτοκλασίες προς τιμήν των Αγίων. Οι πιστοί θυμήθηκαν μέσα από τα αναγνώσματα της ημέρας το μήνυμα της υπακοής στον Θεό, της φιλοξενίας και της εμπιστοσύνης στις υποσχέσεις Του.
Σε εποχές ανασφάλειας και κρίσης, το παράδειγμα του Αβραάμ και του Λωτ παραμένει επίκαιρο: πίστη χωρίς όρους, προσφορά χωρίς υπολογισμό, και ελπίδα πέρα από τις ανθρώπινες βεβαιότητες. Όπως σημειώνουν θεολόγοι, «ο Αβραάμ έφυγε χωρίς να γνωρίζει πού πηγαίνει, αλλά γνώριζε σε Ποιον πηγαίνει» — μια φράση που συνοψίζει τη διαχρονική ουσία της πίστεως.
Απολυτίκιο του Πατριάρχου Αβραάμ
«Πίστεως την δικαιοσύνην επλήρωσας,
νόμον εν παρακοή ανθρώπων κατήργησας,
θυσίαν, ως φίλος Θεού, προθύμως προσήνεγκας,
διὸ παρὰ Θεοῦ εδοξάσθης,
μακάριε Αβραάμ,
καὶ πρεσβεύεις υπὲρ των ψυχών ημών.»
