Η ηπατολόγος – παθολόγος Μαρία Σχινά εξηγεί πώς η κατανάλωση του αλκοόλ μπορεί να οδηγήσει σε ηπατική νόσο και αν και πότε η κατάσταση είναι αναστρέψιμη.
- Από τη Φλώρα Κασσαβέτη – Φωτό: Μαρία Σαββάκη
Η συσχέτιση της υπερβολικής χρήσης αλκοόλ με την πρόκληση ηπατικής νόσου, και μάλιστα σοβαρής, είναι γενικά γνωστή από πολλών ετών. Για τους περισσότερους ανθρώπους η μικρή έως μέτρια κατανάλωση δεν θα οδηγήσει σε κάποια σοβαρή νόσο του ήπατος. Οι διαταραχές αφορούν περιπτώσεις σοβαρής χρήσης αλκοόλ που περιγράφονται με τον όρο «διαταραχή χρήσης αλκοόλ». Συγκεκριμένα, η «διαταραχή χρήσης αλκοόλ» ορίζεται ως μία χρόνια, υποτροπιάζουσα εγκεφαλική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από επηρεασμένη ικανότητα διακοπής ή ελέγχου της χρήσης αλκοόλ, παρά τις δυσμενείς συνέπειες στην υγεία ή στην κοινωνική και οικογενειακή ζωή.
Πόσο συχνή είναι η «διαταραχή χρήσης αλκοόλ» διεθνώς αλλά και στην Ελλάδα;
Είναι, νομίζω, πλέον σαφές ότι η «διαταραχή χρήσης αλκοόλ» είναι ένα σοβαρό πρόβλημα δημόσιας υγείας παγκοσμίως, με σοβαρές συνέπειες στην υγεία, στην κοινωνία και την οικονομία. Το 7% του παγκόσμιου πληθυσμού κάνει βαριά χρήση αλκοόλ και το 3,7% πληροί κριτήρια διαταραχής χρήσης αλκοόλ. Στην Ελλάδα, το 70% του γενικού πληθυσμού καταναλώνει αλκοόλ, συχνά με έναρξη χρήσης από την εφηβεία. Το 2019 παγκοσμίως 2,6 εκατομμύρια άνθρωποι πέθαναν από αλκοόλ, ποσοστό που αντιστοιχεί στο 4,7% του συνόλου των θανάτων.
Πώς θα μπορούσε κάποιος να προσδιορίσει ποσοτικά τη σοβαρή χρήση αλκοόλ;
Ο ποσοτικός προσδιορισμός της κατανάλωσης αλκοόλ δεν είναι εύκολος στην κλινική πρακτική. Συνήθως η ποσοτικοποίηση γίνεται σε γραμμάρια αλκοόλ ανά ημέρα ή εβδομάδα. Μια άλλη προσέγγιση είναι να ποσοτικοποιηθεί με τον αριθμό των «ποτών». Ωστόσο, υπάρχει μεγάλη απόκλιση στον ορισμό ενός «ποτού» όσον αφορά τα γραμμάρια αλκοόλ, που ποικίλλουν από 8 έως 16 γρ. Στην Ευρώπη και σύμφωνα με τον WHO τα 10 γραμμάρια καθαρού αλκοόλ ισοδυναμούν με μία μονάδα.
Σύμφωνα με τα ανωτέρω ως επικίνδυνη κατανάλωση ορίζεται η κατανάλωση αλκοόλ σε ποσότητα ή με πρότυπο που θέτει το άτομο σε κίνδυνο για δυσμενή συμβάντα υγείας. Για την Ελλάδα αυτό προσδιορίζεται για τις γυναίκες στα 20-40 γραμμάρια την ημέρα και για τους άνδρες στα 40-60 γραμμάρια την ημέρα. Ως επιβλαβής κατανάλωση ορίζεται η πρόκληση βλάβης στην υγεία, είτε οργανική είτε ψυχική συνδεόμενη με τη χρήση αλκοόλ, και είναι για τις γυναίκες ποσότητα μεγαλύτερη από 40 γραμμάρια την ημέρα και για τους άνδρες μεγαλύτερη από 60 γραμμάρια την ημέρα. Τέλος, σημασία έχει και το πρότυπο κατανάλωσης και κυρίως η βαριά επεισοδιακή χρήση αλκοόλ που περιγράφεται ως ? 4 ποτά για τις γυναίκες και ? 5 ποτά για τους άνδρες σε μια περίσταση ή εντός 2 ωρών.
Η διαταραχή χρήσης αλκοόλ σχετίζεται μόνο με ηπατικά νοσήματα;
Το αλκοόλ συσχετίζεται με περισσότερες από 200 ασθένειες και είδη τραυματισμών. Πιο αναλυτικά, με σκόπιμους τραυματισμούς όπως αυτοκτονία, ανθρωποκτονία και ατυχήματα αλλά και με πλήθος άλλων νοσημάτων όπως κακοήθειες στοματοφάρυγγα, οισοφάγου, παχέος εντέρου, ηπατοκυτταρικό καρκίνο, μαστού, καρδιαγγειακά νοσήματα όπως υπέρταση, αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, αλκοολική μυοκαρδιοπάθεια, παθήσεις πεπτικού όπως παγκρεατίτιδα και νοσήματα ήπατος. Από αυτά η ισχυρότερη συσχέτιση αφορά το ήπαρ και κυρίως τη σοβαρότερη μορφή ηπατικής βλάβης που είναι η κίρρωση του ήπατος.
Όταν λέμε αλκοολική νόσος του ήπατος, εννοούμε τη λεγόμενη κίρρωση του ήπατος;
Ο όρος «αλκοολικός» στιγματίζει και υπονομεύει την αξιοπρέπεια και την αυτοεκτίμηση των ασθενών. Για τον λόγο αυτό προτείνονται και χρησιμοποιούνται όροι όπως ηπατική νόσος σχετιζόμενη με το αλκοόλ (Alcohol Related Liver Disease), κίρρωση λόγω ηπατικής νόσου σχετιζόμενης με το αλκοόλ, στεατοηπατίτιδα λόγω ηπατικής νόσου σχετιζόμενης με το αλκοόλ και, τέλος, ο όρος «αλκοολική ηπατίτιδα» παραμένει για να περιγράψει μία οξεία και ιδιαίτερα σοβαρή μορφή ηπατοπάθειας σε έδαφος διαταραχής χρήσης αλκοόλ.
Συνήθως η ηπατική νόσος σχετιζόμενη με το αλκοόλ διακρίνεται σε λιπώδες ήπαρ, αλκοολική ηπατίτιδα και, τέλος, κίρρωση ήπατος. Η κίρρωση είναι η σοβαρότερη μορφή ηπατικής νόσου που σχετίζεται με το αλκοόλ. Ένα πρώιμο στάδιο της αλκοολικής νόσου είναι το λιπώδες ήπαρ. Είναι η πιο συνηθισμένη διαταραχή ηπατικής νόσου που σχετίζεται με το αλκοόλ και χαρακτηρίζεται από υπερβολική συσσώρευση λίπους στο εσωτερικό των ηπατικών κυττάρων, δυσκολεύοντας τη λειτουργία του ήπατος. Συνήθως δεν υπάρχουν συμπτώματα και αυτό που δεν γνωρίζουν είναι ότι μπορεί να παρουσιαστεί πολύ γρήγορα σε κάθε άνθρωπο που πίνει συχνά πολύ αλκοόλ. Δεν χρειάζεται δηλαδή χρόνια κατανάλωσης αλκοόλ για να φτάσει κανείς να έχει λιπώδες ήπαρ.
Είναι αναστρέψιμο το λιπώδες ήπαρ;
Είναι αν σταματήσει η κατανάλωση αλκοόλ. Η διακοπή του αλκοόλ όμως, όταν υπάρχει εθισμός, δεν είναι πάντα εύκολη. Ένα επόμενο στάδιο της ηπατικής νόσου είναι η αλκοολική ηπατίτιδα για την οποία επίσης δεν είναι καλά ενημερωμένο το κοινό.
Θέλετε να μας πείτε περισσότερα για την αλκοολική ηπατίτιδα κι αν υπάρχει θεραπεία;
Η αλκοολική ηπατίτιδα είναι ένα διακριτό κλινικό σύνδρομο που χαρακτηρίζεται από την πρόσφατη εμφάνιση ίκτερου με ή χωρίς άλλα σημεία σοβαρής ηπατικής βλάβης, όπως ασκίτη και/ή εγκεφαλοπάθεια σε ασθενείς με συνεχιζόμενη κατάχρηση αλκοόλ. Δεν είναι ωστόσο ασυνήθιστο για τους ασθενείς να έχουν σταματήσει την κατανάλωση αλκοόλ ημέρες ή εβδομάδες πριν από την έναρξη των συμπτωμάτων. Η υποκείμενη διαταραχή είναι η στεατοηπατίτιδα, δηλαδή βαριά άθροιση λίπους στα ηπατοκύτταρα και φλεγμονή. Κλινικά σημεία σχετιζόμενα με την αλκοολική ηπατίτιδα είναι προοδευτικός ίκτερος, πυρετός, κακουχία, απώλεια βάρους και υποσιτισμός. Η αλκοολική ηπατίτιδα ανάλογα με το αν είναι ήπια ή σοβαρή με τη διακοπή του αλκοόλ μπορεί με την πάροδο του χρόνου να είναι αναστρέψιμη. Αυτό όμως που χρειάζεται να γνωρίζουν όσοι καταναλώνουν αλκοόλ είναι ότι μπορεί να εμφανιστεί και σε οξεία μορφή μετά από υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ με επιπλοκές απειλητικές για τη ζωή. Υπάρχουν θεραπείες για τη μείωση της φλεγμονής που προκαλεί η νόσος όμως η αποχή από το αλκοόλ είναι ο μόνος τρόπος για την αντιστροφή της ηπατικής βλάβης ή την επιβράδυνση της επιδείνωσης.
Τι ακριβώς είναι η κίρρωση του ήπατος;
Η κίρρωση είναι η σοβαρότερη μορφή ηπατικής νόσου που σχετίζεται με το αλκοόλ. Σε αυτήν το ήπαρ εμφανίζει διάχυτη ίνωση, δηλαδή πολλαπλές σκληρύνσεις που εμποδίζουν την ομαλή λειτουργία του ήπατος και οδηγούν σε ηπατική ανεπάρκεια. Οι ασθενείς με κίρρωση μπορεί να είναι ασυμπτωματικοί ή να παρουσιάζουν ίκτερο, ασκίτη, αιμορραγία, λοιμώξεις, επιβάρυνση νεφρικής λειτουργίας- ηπατονεφρικό σύνδρομο, ηπατική εγκεφαλοπάθεια και καχεξία. Επιπλέον οι ασθενείς με κίρρωση λόγω ηπατικής νόσου σχετιζόμενης με χρήση αλκοόλ διατρέχουν επίσης αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης ηπατοκυτταρικού καρκίνου. Η υπερβολική χρήση αλκοόλ είναι καρκινογόνος και σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης κακοηθειών σε άλλα όργανα. Οι ασθενείς με κίρρωση που σχετίζεται με το αλκοόλ θα πρέπει να ενημερώνονται και να ενθαρρύνονται να επιτύχουν πλήρη αποχή από το αλκοόλ για τη μείωση του κινδύνου επιπλοκών που σχετίζονται με το ήπαρ. Πρέπει ακόμα να εντοπίζονται και να αντιμετωπίζονται παράγοντες που επιβαρύνουν την κατάσταση, όπως παχυσαρκία, αντίσταση στην ινσουλίνη, υποσιτισμός, κάπνισμα, η υπερφόρτωση σιδήρου και η ιογενής ηπατίτιδα.
Για να φτάσουμε στο τελευταίο στάδιο αλκοολικής νόσου που είναι η κίρρωση του ήπατος πόσα χρόνια κατανάλωσης αλκοόλ χρειάζονται;
Συνήθως κίρρωση εμφανίζεται έπειτα από 10 χρόνια ή περισσότερα κατανάλωσης αλκοόλ. Η κίρρωση του ήπατος στην οποία το ήπαρ παρουσιάζει ινώσεις -δηλαδή σκληρύνσεις- σε κάποιους ασθενείς μπορεί να αντιστραφεί και σε άλλους, όμως σε κάθε περίπτωση είναι μια σοβαρή κατάσταση απειλητική για τη ζωή και απαιτείται πλήρη αποχή από το αλκοόλ.
Σε περίπτωση εθισμού χρειάζεται ο ασθενής να ενταχθεί σε πρόγραμμα αποτοξίνωσης γιατί δεν μπορεί το άτομο να κόψει από μόνο του το αλκοόλ χωρίς να έρθει αντιμέτωπο με στερητικό σύνδρομο, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις κίρρωσης μπορεί να χρειάζεται μεταμόσχευση ήπατος.
Απ’ ό,τι κατάλαβα απ’ όσα αναφέρατε πιο πάνω, η αποχή από το αλκοόλ είναι απαραίτητη σε οποιοδήποτε στάδιο ηπατικής νόσου;
Ναι, γιατί ακόμα και μικρές ποσότητες αλκοόλ μπορεί να επιδεινώσουν την κατάσταση σε οποιοδήποτε στάδιο της νόσου.
Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν μεγαλύτερη προδιάθεση να αναπτύξουν εθισμό στο αλκοόλ;
Σήμερα πλέον γνωρίζουμε ότι κάποια γονίδια παίζουν ρόλο και για προδιάθεση για εθισμό στο αλκοόλ και για το πώς θα μεταβολίσει το αλκοόλ ο οργανισμός και τι βλάβες θα προκαλέσει. Η διαταραχή χρήσης αλκοόλ δεν έχει ξεκάθαρο μοτίβο κληρονομικότητας, αν και πολλά προσβεβλημένα άτομα έχουν οικογενειακό ιστορικό προβλημάτων με αλκοόλ ή άλλες ουσίες. Τα παιδιά των ατόμων με διαταραχή χρήσης αλκοόλ έχουν δύο έως έξι φορές περισσότερες πιθανότητες από τον γενικό πληθυσμό να αναπτύξουν προβλήματα χρήσης αλκοόλ. Αυτός ο αυξημένος κίνδυνος πιθανότατα οφείλεται εν μέρει σε κοινούς γενετικούς παράγοντες, αλλά μπορεί επίσης να σχετίζεται με το περιβάλλον, τον τρόπο ζωής και άλλες μη γενετικές επιδράσεις του κοινού οικογενειακού περιβάλλοντος.
Να κλείσουμε υπενθυμίζοντας ποια ποσότητα αλκοόλ θεωρείται ασφαλής;
Το όριο ασφαλούς κατανάλωσης αλκοόλ σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας είναι μηδέν, καθώς και κάποια ήπια οφέλη όπως η μείωση των καρδιαγγειακών συμβάντων και του διαβήτη στις γυναίκες αντιρροπίζεται από την αύξηση των καρκίνων. Η κατανάλωση ακόμα και ενός ποτού ημερησίως οδηγεί σε αύξηση της νοσηρότητας μακροχρονίως.
