Ο Σταμάτης Σπανουδάκης μιλά για τον νέο δίσκο του, εκφράζει τον θυμό και την αηδία του για ό,τι συμβαίνει, λέει ότι δεν έχουμε δημοκρατία και απέχει από το σύστημα της διαπλοκής
Από την
Τάνια Χαροκόπου*
«Αχ, Ελλάδα, όμορφη ψυχή, ηλιοποτισμένη…» Αυτή η γλυκιά, παραμυθένια, ιδιάζουσα λέξη, «ηλιοποτισμένη», μου έδωσε την ιδέα να γράψω για τον Σταμάτη Σπανουδάκη, αυτή την τόσο σημαντική μορφή της ελληνικής μουσικής σκηνής. Δεν είναι εύκολο να βιογραφείς σε λίγες αράδες ανθρώπους με εγνωσμένη υπόσταση, ανθρώπους καθιερωμένους, αξιοσημείωτους. Θα προσπαθήσω να «αγγίξω» την προσωπικότητά του με δέος, σεβασμό στην πορεία του, ειλικρίνεια, αγάπη. Να γράψω για τον Σταμάτη όπως ακριβώς είναι, όπως τον αγαπάει κανείς μέσα από τα έργα του, όπως δείχνει το υπέροχο ανθρώπινο χαμόγελό του.
Οσους μεγάλους δημιουργούς έχω πλησιάσει είτε για συνεργασία με την ιδιότητά μου ως στιχουργού είτε για να συνομιλήσω μαζί τους είναι απρόσιτοι, με το ύφος του «σπουδαίου» να κυριαρχεί σε κάθε σκέψη τους. Ή, πάλι, σιωπούν, δεν σου δίνουν καμία σημασία, δείχνοντας πως η σιωπή είναι η έλλειψη επικοινωνίας. Ισως δικαιολογημένα, ίσως όμως και λανθασμένα. Η περίπτωση όμως του Σταμάτη Σπανουδάκη είναι διαφορετική. Η ανταπόκρισή του στην επιθυμία μου να ασχοληθώ λίγο μαζί του ήταν άμεση και πολύ ευγενική.
Ο Σταμάτης Σπανουδάκης γεννήθηκε στην Αθήνα. Από πολύ μικρή ηλικία ένιωσε την ανάγκη να εξωτερικεύσει τις σκέψεις του με νότες. Εκανε σπουδές και μελέτησε πολύ κλασική μουσική, εναρμονίστηκε με τον ήχο της κιθάρας και έφηβος -τη δεκαετία του ’60-’70- έπαιζε μπάσο και πλήκτρα σε συγκροτήματα. Γρήγορα όμως γοητεύτηκε από τη βυζαντινή μουσική και από το 1971 ξεκινάει η δυναμική παρουσία του στην ελληνική μουσική σκηνή. Προσπαθεί να συνταιριάξει στη μουσική του τις τρεις επιρροές του: το ροκ, την κλασική και τη βυζαντινή μουσική.
Παίζει ακουστική και ηλεκτρική κιθάρα, μπάσο, μπουζούκι, πιάνο, πλήκτρα και κρουστά. Από πολύ νέος προχωράει με βήματα που αφήνουν τα αποτυπώματα της επιτυχίας. Ο χαρακτήρας των μελωδιών του ποικίλλει. Η πλούσια ηχητική φαντασία του αναδεικνύει το τεράστιο ταλέντο του, τη μουσική παιδεία του. Το «σχεδόν» και το «περίπου» δεν υπάρχουν για τον ίδιο όταν πρόκειται για τη δουλειά του.
Συνθέτει ορχηστρική, θρησκευτική μουσική καθώς και μουσική για τον κινηματογράφο και το θέατρο. Εχει γράψει μεγάλο αριθμό τραγουδιών, όχι μόνο τη μουσική αλλά και τον στίχο, για τους περισσότερους σύγχρονους μεγάλους ερμηνευτές. Τα λόγια που καταθέτει στις μελωδίες του είναι μεστά, γεμάτα έντονο συναισθηματισμό, φρεσκάδα και με μια ανατριχιαστική αμεσότητα.
Εχει ηχογραφήσει περισσότερα από 50 άλμπουμ. Τα τελευταία χρόνια έχει επικεντρωθεί σχεδόν αποκλειστικά στην οργανική μουσική. Θέματα που τον εμπνέουν είναι αυτά της ιστορίας της Ελλάδας αλλά και του χριστιανισμού.
Η δουλειά του έχει αγαπηθεί όσο ελάχιστες, έχει γνωρίσει τεράστια εμπορική επιτυχία και οι δίσκοι του όλοι έχουν γίνει πλατινένιοι, με ελάχιστη διαφήμιση και πολύ σπάνιες εμφανίσεις του ιδίου. Απλώς αγαπήθηκαν πολύ.
Ο Σταμάτης Σπανουδάκης έχει καθιερώσει τη δική του σχολή σύνθεσης, το δικό του στίγμα στις μελωδίες του, στα τραγούδια του. «Η μουσική απαιτεί ολοκληρωτική αφοσίωση» λέει και πάντα χαμογελά, με τον αυθορμητισμό που τον διακατέχει. Μπορεί να μιλάει με τις ώρες για τη μουσική, όχι μόνο τη δική του αλλά γενικότερα, ωστόσο δεν του αρέσει να μιλάει για τον εαυτό του. Ισως γιατί ξέρει πως τα έργα του μιλούν εύλογα για τον ίδιο και τον χαρακτήρα του.
Αφήνει τα πάντα στον Θεό, με υπερβατικό και λυτρωτικό τρόπο. «Αυτός είναι το κλειδί για κάθε πρόβλημα, το φως για κάθε σκιά, η λύση για κάθε αύριο» μου λέει και εννοεί κάθε λέξη από αυτή τη φράση.
Δέχεται με ηρεμία και ακλόνητη πεποίθηση πως τίποτα δεν συμβαίνει χωρίς να το επιτρέπει ο Κύριος. Νιώθει θλίψη, θυμό, απογοήτευση και πολλές φορές αηδία για ό,τι συμβαίνει στη χώρα μας, δεν θεωρεί πως έχουμε πια πραγματική δημοκρατία και απέχει από το σύστημα που βασίζεται σε χορηγίες, διαπλοκές, φακελάκια. Απεχθάνεται τη διαφθορά. Μιλάει πάντα καθαρά, ειλικρινά, με ευθύτητα και δεν διστάζει να εκτίθεται εκφράζοντας την άποψή του.
Την πολυδιάστατη προσωπικότητα του Σταμάτη Σπανουδάκη χαρακτηρίζουν το ήθος, η καλοσύνη, η σεμνότητα και η ευαισθησία. Αρετές σπάνιες σήμερα! Η καλοσύνη είναι γι’ αυτόν η δύναμη που του έδωσε ο Θεός ώστε να ξεκλειδώνει τις καρδιές των ανθρώπων.
Πείτε μου λίγα λόγια για το βιβλίο «Ζωή που δεν μοιράζεται είναι ζωή κλεμμένη». Τι περιέχει, πώς δημιουργήθηκε η ιδέα έκδοσής του;
Οι «ένοχοι» είναι ο Γιώργος Μπιλάλης και ο Αλέξανδρος Καραβάνης του Μελωδικού Καραβιού, οι οποίοι ήθελαν να συγκεντρώσουμε σε ένα βιβλιαράκι κουβέντες που κατά καιρούς είπα, στίχους που έχω γράψει για τα τραγούδια μου και κάποιες ασπρόμαυρες, παλιές κυρίως, φωτογραφίες. Συμφώνησα κι έτσι δημιουργήθηκε αυτό το βιβλίο. Βοήθησε στην επιλογή των κειμένων και ο Μαρίνος Τριανταφυλλίδης, γιατί τελικά ήταν πολλά όσα έχω πει αλλά και πολλοί οι στίχοι. Ετσι, εδώ έχουμε την «άλλη πλευρά» μου, αυτήν του στιχουργού και του ανθρώπου που λέει όσα πιστεύει. Καλύπτει μια μεγάλη περίοδο, από το 1980 έως και σήμερα.
«Ηλιοποτισμένη», μια ποιητική λέξη… Η έμπνευση και της λέξης αλλά και του περιεχομένου της, που, οφείλω να ομολογήσω, είναι συγκλονιστικό;
Πάλι ο στίχος, τον οποίο συνήθως γράφω στα διαλείμματα της μουσικής, ήταν η αφορμή. «Αχ, Ελλάδα, ελεύθερη ψυχή, ηλιοποτισμένη, αγγέλων δάκρυ που ‘σταξε στη γη, χώρα ευλογημένη». Αυτός μου «ζήτησε» τη μελωδία του, αλλά και «πότισε» όλη τη μουσική που έγραψα γι’ αυτόν τον δίσκο. Αλλοτε σαν τίτλος κομματιού, άλλοτε σαν γενικό συναίσθημα. Είναι αδύνατον πια να ξεφύγω είτε μουσικά είτε στιχουργικά από τις αγάπες μου: Ελλάδα, Χριστό και μουσική. Οπως ο ερωτευμένος που μιλάει μόνο για τον έρωτά του, έτσι κι εγώ, ερήμην των παντοειδών σειρήνων, ευκολότερων και ασφαλέστερων δρόμων, ακολουθώ τη γλυκιά εσωτερική φωνή των απανταχού ερωτευμένων. Οχι γιατί πρέπει, μόνο γιατί θέλω. Ή γιατί δεν μπορώ να κάνω αλλιώς, αν προτιμάτε.
Μας δίνετε συνεχώς καινούργιες, δημιουργικές εκπλήξεις. Είστε ικανοποιημένος από την αποδοχή του κόσμου; Διακρίνω μια ιδιαίτερη και σπάνια αγάπη προς το πρόσωπό σας. Εσείς πώς το εκλαμβάνετε;
Οι άνθρωποι που αγαπάνε τη μουσική μου αλλά και τη στάση μου σ’ αυτή τη χώρα είναι πολλοί και αφοσιωμένοι. Τους ευχαριστώ και θέλω να γνωρίζουν ότι είναι μεγάλη η στήριξή τους στις ατέλειωτες ώρες μοναξιάς ή και απογοήτευσης. Τα κύματα της αγάπης τους με αγγίζουν, με ανακουφίζουν και με κρατάνε στον αφρό, κολυμπώντας προς την ακτή της χαράς, της δικαίωσης και της δικής Του αλήθειας.
Οταν μιλάει κανείς μαζί σας, νιώθει ότι σας γνωρίζει χρόνια. Σας νιώθει δικό του άνθρωπο. Δεν υπάρχει σε εσάς το ύφος του σπουδαίου. Εχετε συνειδητοποιήσει το μεγαλείο της συνεισφοράς σας στον πολιτισμό μας;
Σπουδαίος γιατί; Τι έχω που δεν μου δόθηκε; Ευγνώμων και αιωνίως χρεωμένος, ναι. Αν κάποιοι αισθάνονται σπουδαίοι, μια αρρώστια ή ένας θάνατος φτάνουν για να γκρεμίσουν και τη «σπουδαιότητα» και τη μεγάλη ιδέα για τον εαυτό τους. Οσο για τα «μεγαλεία», σε άλλον ανήκουν. Εγώ απλώς ρίχνω κλεφτές ματιές όσο και όποτε με αφήνει. Και τότε το δάκρυ, η ευγνωμοσύνη και η χαρά μου μού δείχνουν το μικρό και ατελές μέγεθος της συνεισφοράς μου.
Αν ξεκινούσατε από την αρχή, θα αλλάζατε κάτι;
Απολύτως τίποτε. Θα ‘ταν σαν να αρνούμαι τον εαυτό μου. Τα λάθη, οι αστοχίες, οι ατεχνίες, οι κακές παρέες, οι καλές παρέες, οι αποτυχίες, οι επιτυχίες και γενικά όσα πέρασα, έκανα ή έπαθα με έκαναν αυτό που είμαι. «Γιατί ποτέ δεν γίνεσαι άλλο απ’ αυτό που είσαι».
Τι σας αποσυντονίζει;
Ο κόσμος.
Την «πατήσατε» ποτέ καλλιτεχνικά;
Πολλάκις και την πατάω συνέχεια. Το λάθος στην τέχνη είναι το καλύτερο μάθημα, αν κρατάς πάντα το μυαλό σου σε εγρήγορση και δεν εφησυχάζεις ποτέ με ό,τι ήδη έχεις πετύχει.
Η εμφάνιση των σημερινών δημιουργών είναι, κατά την άποψή σας, υπολογίσιμη;
Δεν καταλαβαίνω τη λέξη «δημιουργός» στη σημερινή ελληνική πραγματικότητα. Για μένα αυτή η λέξη/έννοια φυλάσσεται για ελαχίστους, που κατά κανόνα πολλοί λίγοι ξέρουν και σαφώς είναι εκτός της τρέχουσας μουσικής «πραγματικότητας». Να δώσει ο Θεός να φανούν μουσικά παλικάρια. Και πολιτικά, παρεμπιπτόντως!
«Αυτή η δουλειά μου, η “Ηλιοποτισμένη”, είναι αφιέρωμα στην ευλογημένη χώρα μας»
Μια και η λέξη «Ηλιοποτισμένη» ήταν εκείνη που με έκανε να ασχοληθώ με τον άνθρωπο Σταμάτη Σπανουδάκη, θα αναφερθώ στο τελευταίο άλμπουμ του. Η λέξη ή, μάλλον, το κοσμητικό επίθετο «ηλιοποτισμένη» δεν υπάρχει στα ελληνικά λεξικά. Είναι μια λέξη δικής του επινόησης, που εκφράζει αυτό που θέλει να πει. «Βγήκε από έναν στίχο μου που ηλιοπότισε μουσικά όλο τον δίσκο: “Αχ, Ελλάδα, όμορφη ψυχή, ηλιοποτισμένη, αγγέλων δάκρυ που ‘σταξε στη γη, χώρα ευλογημένη…”» τονίζει ο ίδιος.
«Ο δίσκος αυτός μού πήρε πολύ χρόνο, για τα δικά μου μέτρα» προσθέτει. «Ηθελα στίχους, δεν ήθελα στίχους, ήθελα φωνές, δεν ήθελα φωνές, έγραφα μελωδίες, ενθουσιαζόμουν τη μια στιγμή, απογοητευόμουν την άλλη. Πορεύτηκα δύο χρόνια έτσι. Σας αφήνω να τον ακούσετε και να κρίνετε άλλη μια προσπάθειά μου στον “ηλιοποτισμένο” χώρο της μουσικής».
«Ολόκληρη αυτή η δουλειά μου είναι αφιέρωμα στην ευλογημένη χώρα» λέει ο ίδιος και συγκινείται. Με δυναμική και μελωδικότητα, με την αυτοπεποίθηση ενός αληθινού δημιουργού, μιλάει κατευθείαν στην καρδιά.
Το έργο αποτελείται από 13 κομμάτια. Δύο από αυτά έχουν λόγια, τα υπόλοιπα είναι ορχηστρικά. Δεκατρείς υπέροχες μελωδίες, αέρινος ψίθυρος στην πέτρινη σιωπή των σημερινών μουσικών δεδομένων. Δεκατρείς μελωδίες που σε γεμίζουν ανόθευτα συναισθήματα, ανεξάντλητη έκσταση, ηρεμία. Μελωδίες που σε ταξιδεύουν. Μελωδίες που σου προκαλούν δέος, απερίγραπτη ψυχική αγαλλίαση, ανατρίχιασμα. Ο ήχος είναι επεξεργασμένος από τον ίδιο. Οι τίτλοι: «Ζωή που φεύγει», «Ηχος γαλάζιος», «Αγγέλων δάκρυ», «Ηλιοποτισμένη», «Χώμα ευλογημένο», «Ταμαλένα», «Βαλς στον ήλιο», «Πάλι θυμάμαι», «Ελεύθερη ψυχή», «Ωρες μυστικές», «Κρυφή λαλιά», «Ηχος διάφανος», «Γίνεται ζωή».
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφερθώ και στους συντελεστές του δίσκου, που με απολυτότητα συνέβαλαν σε αυτό το εκπληκτικό αποτέλεσμα: Κατερίνα Νιτσοπούλου (Ανεμος): τραγούδι, σόλο πιάνο: Γιώργος Κοντοβάς, σόλο βιολί: Κυριάκος Γκουβέντας, σόλο βιολί στο κομμάτι «Βαλς στον ήλιο»: Εφη Χριστοπούλου.
Σας τον συνιστώ ανεπιφύλακτα. Είναι μια ενδοφλέβια τονωτική ένεση κόντρα στην αδιαφορία και τη διαβρωτική πραγματικότητα.
*Συγγραφέας
Από την Εφημερίδα Ορθόδοξη Αλήθεια
Μ.Η.Τ. 232120