Θυμάμαι παιδί στα Χανιά, στις αρχές της δεκαετίας του ’80, δεν είχες να κάνεις και πολλά πράγματα, εκτός ασφαλώς από το να είσαι γνήσια ευτυχισμένος σε μια από τις πιο όμορφες πόλεις της Μεσογείου, με ένα καλοκαίρι που διαρκεί από τις αρχές του Απριλίου έως τα μέσα Οκτωβρίου. Οι λίγες συστημικές ευκαιρίες σε αυτή την προνομιακή «ζωή στην επαρχία» υπό την ευεργετική σκιά του Ελευθερίου Βενιζέλου γίνονταν άμεσα αντιληπτές από τον πατέρα μου, που επέμενε να με στέλνει σε οτιδήποτε η πόλη είχε να προσφέρει, από τον Ναυτικό Ομιλο ως το Ωδείο. Ο Ομιλος Αντισφαίρισης Χανίων είχε ξεκινήσει τότε μαθήματα σκακιού για μικρές ηλικίες, τα οποία ξεκίνησα να παρακολουθώ. Δεν έγινα ποτέ ένας νέος Μπόμπι Φίσερ ή ένας άλλος Γκάρι Κασπάροφ, που ίσως ο πατέρας μου να ευχόταν ενδόμυχα, αλλά πήρα τα πρώτα μου μαθήματα στρατηγικής, τα οποία στη συνέχεια με βοήθησαν να κατανοήσω καλύτερα τη διεθνή πολιτική. Ποιο είναι το πρώτο πράγμα που μαθαίνει κάποιος στο σκάκι; Τη σημασία της ανάληψης πρωτοβουλίας ή, αλλιώς, το πώς θα καταφέρεις να επιβάλεις τον ρυθμό σου στην παρτίδα.
Γιατί γράφω όλα αυτά σήμερα; Επιδιώκω να προσεγγίσω μέσα από το πλαίσιο της στρατηγικής ανάλυσης το κομβικής σημασίας τηλεφώνημα του Αμερικανού προέδρου Μπαράκ Ομπάμα στον πρόεδρο του Ιράν Χασάν Ροχανί. Από το 1979 οι σχέσεις μεταξύ ΗΠΑ και Ιράν έχουν διακοπεί, έπειτα από την εισβολή ισλαμιστών φοιτητών στην Αμερικανική πρεσβεία της Τεχεράνης και την κράτηση 52 Αμερικανών διπλωματών για 444 ημέρες, ενώ κατά τη διάρκεια του ιρανοϊρακινού πολέμου οι ΗΠΑ υποστήριξαν ανοιχτά το μπααθικό ιρακινό καθεστώς και η ΕΣΣΔ το θεοκρατικό ιρανικό αντιστοίχως. Το ιστορικό άθροισμα έχει σίγουρα αρνητικό πρόσημο και, αν εξαιρεθούν οι εκσυγχρονιστικές προσπάθειες του Μοχάμαντ Χαταμί για επαναπροσέγγιση με τις ΗΠΑ, δεν υφίστανται έως σήμερα προοπτικές επαναφοράς σε status quo ante της Ισλαμικής Επανάστασης.
Ποια η κατάσταση στο Ιράν σήμερα; Παρά τις εσωτερικές συγκρούσεις μεταξύ του συντηρητικού θεοκρατικού κατεστημένου και των εκσυγχρονιστικών δυνάμεων, η ανάπτυξη μιας Περσικής Ανοιξης είναι απίθανο να συμβεί, τα συμβατικά φορτία σκληρής ισχύος που διαθέτει το κράτος είναι σίγουρα όχι αμελητέα, ενώ το επίπεδο ήπιας ισχύος του είναι εξαιρετικά υψηλό, αφού αποτελεί τον κεντρικό δογματικό-πολιτικό πυλώνα του σιιτικού Ισλάμ σε παγκόσμιο επίπεδο. Τέλος, το Ιράν διαθέτει «στρατηγικό βάθος του τρόμου» ελέγχοντας πλήρως τη Χεζμπολάχ και στηρίζοντας ανοιχτά το καθεστώς Ασαντ στη Συρία.
Τι σηματοδοτεί λοιπόν το τηλεφώνημα του Αμερικανού προέδρου στον Ιρανό ομόλογό του, ο οποίος, όπως δείχνει μέχρι στιγμής, διαφέρει ποιοτικά από τον ζηλωτή Μαχμούτ Αχμετινετζάντ; Ασφαλώς όχι τη μέσα σε λίγα λεπτά μετατροπή του Ιράν σε αστικό φιλελεύθερο δυτικό κράτος δικαίου. Ούτε βέβαια το τηλεφώνημα αυτό μπορεί να λειτουργήσει καταλυτικά ως προς το να επιστρέψει το ημερολόγιο στο 1979, πριν από την κατάληψη της αμερικανικής πρεσβείας στην Τεχεράνη, ούτε να διαγράψει δεκαετίες εμπρηστικών αντισημιτικών δηλώσεων από την Τεχεράνη, που αποτελούν ευθείες απειλές προς την ύπαρξη του κράτους του Ισραήλ και την ασφάλεια των πολιτών του. Το τηλεφώνημα αυτό έχει μια διακριτή σημειολογική αξία και αποδεικνύει ότι ο ικανός πολιτικός δεν αναμένει απλώς τις εξελίξεις για να παρέμβει, αλλά τις δημιουργεί με προσωπική παρέμβαση, σε μια παρτίδα που είναι διαρκής και όπου το κομβικό διακύβευμα αφορά την πυρηνική ατζέντα της Τεχεράνης.
Η ανάληψη της πρωτοβουλίας από τον Μπαράκ Ομπάμα, σε μια στιγμή που το Συριακό προσφέρει πολύτιμο χρόνο στην Τεχεράνη για τους δικούς της σκοπούς, δείχνει βαθιά γνώση της στρατηγικής διαδικασίας αλλά και πολιτικό ένστικτο. Κι αυτό γιατί η παρτίδα ανοίγει με πρωτοβουλία του Αμερικανού προέδρου με ένα τηλεφώνημα διπλωματικής αβροφροσύνης. Στο τέλος της ημέρας κανείς δεν έχασε από το να είναι ειλικρινά ευγενής. Αυτό βέβαια δεν είναι κάτι που σ’ το μαθαίνει το σκάκι, αλλά η μητέρα σου στα πρώτα χρόνια της ζωής σου· ποιος είπε όμως ότι η πολιτική είναι μια διαδικασία ξεκομμένη από την κανονική ζωή;
Σπύρος Ν. Λίτσας
