Η μελέτη της Ιστορίας και οι επετειακές εκδηλώσεις, πέραν της διατήρησης της εθνικής και της ιστορικής μνήμης, πρέπει να έχουν και έναν εμπροσθοβαρή χαρακτήρα, για να φωτίζουν το μέλλον του έθνους και του Ελληνισμού.
Χθες ήταν η επέτειος της Αλωσης της Πόλης, το 1453, όταν η πόλη των πόλεων, η Βασιλεύουσα, 2.211 χρόνια μετά την ίδρυσή της από τους Μεγαρείς ως Βυζάντιο και 1.123 χρόνια από τη μετονομασία της σε Κωνσταντινούπολη από τον πρώτο αυτοκράτορα Μέγα Κωνσταντίνο, έπεφτε στα χέρια των Οθωμανών, αφού προηγουμένως, το 1204, είχε καταληφθεί και λεηλατηθεί από τους Σταυροφόρους.
Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία ήταν μία από τις μακροβιότερες αυτοκρατορίες στην ιστορία της ανθρωπότητας, γεγονός που από μόνο του αποδεικνύει ότι είχε ένα διοικητικό και πολιτικό σύστημα που άντεχε στον χρόνο και στις δοκιμασίες, καταφέρνοντας να προσαρμόζεται σε διαφορετικές ιστορικές εποχές και περιόδους και να αντιμετωπίζει μείζονες απειλές, κυρίως εξ Ανατολών.
Παρότι το καίριο και ορατό πλήγμα το δέχτηκε το 1204 η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία με την πρώτη άλωση από τους Σταυροφόρους, ο καθοριστικός παράγοντας που οδήγησε στην απώλεια εδαφών και στρατηγικού βάθους ήταν η εμφάνιση του Ισλάμ, που στην αρχή ένωσε τους Αραβες και στη συνέχεια τους λοιπούς ανατολικούς λαούς, στρέφοντάς τους εναντίον της αυτοκρατορίας και της ίδιας της Κωνσταντινούπολης.
Ομως αυτό που θα μπορούσε να παρατηρήσει κανείς την τελευταία περίοδο της ζωής της είναι το γεγονός ότι η Βυζαντινή Αυτοκρατορία, ως σύστημα διοίκησης και ως κοσμοσύστημα, έπαψε να είναι ελκυστική για τους λαούς και εθνότητες που άλλοτε συμμετείχαν σ’ αυτή με τη θέλησή τους.
Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η υπερβολική φορολόγηση στην οποία είχε καταφύγει η βυζαντινή διοίκηση τις τελευταίες δεκαετίες πριν από την Αλωση, με σκοπό να αντιμετωπιστούν τα έξοδα λειτουργίας της κρατικής μηχανής αλλά και οι ανάγκες εξοπλισμού του στρατού, ο οποίος καλούνταν πλέον να αντιμετωπίσει την οθωμανική λαίλαπα, που ήταν ήδη προ των τειχών της Κωνσταντινούπολης.
Αναδιφώντας, μάλιστα, κανείς στις τουρκικές πηγές, συναντά αναφορές που λένε ότι λαοί, φυλές και εθνότητες της Ανατολής υποδέχονταν τους Οθωμανούς κατακτητές, οι οποίοι τότε, σημειωτέον, δεν είχαν καν δική τους γραφή, περίπου ως λυτρωτές, που θα τους απελευθέρωναν από τα ασφυκτικά φορολογικά δεσμά της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Δηλαδή, είχαν φτάσει σε σημείο να υποδέχονται ως λυτρωτές τους απολίτιστους και τους βαρβάρους, που θα τους απελευθέρωναν από τους πολιτισμένους Βυζαντινούς. Μ’ αυτόν τον τρόπο η αυτοκρατορία άρχισε να χάνει σταδιακά εδάφη από τις περιφέρειές της, για να φτάσει σε σημείο να περικυκλωθεί από τον στρατό του Μωάμεθ του Πορθητή, αφού προηγουμένως είχε συμπληρώσει με περισσή στρατηγική τέχνη τον μηχανισμό της πολιορκίας της, που είχε στήσει ο Γιλντιρίμ Μπαγιαζίτ.
Αλλο ένα στοιχείο που οδήγησε στην Αλωση είναι το γεγονός ότι η Κωνσταντινούπολη αποστερήθηκε σταδιακά των διεθνών συμμαχιών της. Αξιοσημείωτο είναι ότι στρατεύματα ορθόδοξων λαών συμμετείχαν με την πλευρά των επιτιθέμενων Οθωμανών εναντίον της επίσης ορθόδοξης Κωνσταντινούπολης, την οποία όμως υπερασπίστηκαν με γενναιότητα και αυτοθυσία, μέχρι θανάτου, 700 καθολικοί Γενοβέζοι.
Εν κατακλείδι, η Πόλη έπεσε επειδή δεν έκανε τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις στο κράτος και στους μηχανισμούς διοίκησης που επέβαλλε η γεωιστορική συγκυρία, επειδή έχασε την ελκυστικότητά της ως κοσμοσύστημα, έναντι άλλων ανταγωνιστικών παραγόντων που εμφανίστηκαν στην περιοχή, επειδή αποστερήθηκε των παραδοσιακών συμμάχων της, λόγω λανθασμένων επιλογών της ηγεσίας, και διότι από ένα σημείο και μετά φέρθηκε με πρωτοφανή σκληρότητα στους υπηκόους της. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, οι πολιτικές σκληρής φορολόγησης που ακολούθησε για να καλύψει λάθος πολιτικές, παραλείψεις και κενά που έχουν προαναφερθεί.
Ολα αυτά οδήγησαν ορισμένους από τους υπηκόους της αυτοκρατορίας ακόμα και να στραφούν προς τους βάρβαρους Οθωμανούς, γυρίζοντας την πλάτη στην πολιτισμένη Κωνσταντινούπολη, που όμως είχε χάσει την επαφή με τον απλό λαό.
Θεωρούμε ότι είναι σχετικά εύκολο να αναζητήσει και να βρει κανείς ομοιότητες του τότε με το τώρα και να εξηγήσει γιατί οι μέχρι χθες νομιμόφρονες ψηφοφόροι εστράφησαν εκεί όπου εστράφησαν στις τελευταίες εκλογές.
Σάββας Καλεντερίδης
