Υπέρ πάντων, η ευδαιμονία του ανθρώπου

Σόλων ο Αθηναίος: Μέγας νομοθέτης και μεταρρυθμιστής, έθεσε στο επίκεντρο της φιλοσοφίας και της πολιτικής του τις ανάγκες της κοινωνίας

Οι Αθηναίοι τον έθαψαν τον Σόλωνα με δημόσια δαπάνη εκεί όπου έπεσε με μεγάλες τιμές. Οταν ο Κροίσος τον ρώτησε ποιον θεωρεί πιο ευτυχισμένο μετά τον Τέλλο, ο οποίος έζησε μια ευτυχισμένη ζωή, έχοντας κοντά του όλα τα παιδιά του, παντρεμένα και ευτυχισμένα, και απεβίωσε στο «πεδίο της τιμής» μαχόμενος εναντίον των εχθρών της πατρίδας του, νομίζοντας πως θα έπαιρνε τη δεύτερη τουλάχιστον θέση, ο Σόλων αποκρίθηκε: «Τον Κλέοβη και τον Βίτωνα. Αυτοί ήταν Αργείοι, εύποροι, και με τόσο μεγάλη σωματική δύναμη, ώστε είχαν νικήσει και οι δύο στους αγώνες.

• Γράφει ο Χρήστος Η. Χαλαζιάς

Οι Αργείοι πανηγύριζαν τη γιορτή της Ηρας και έπρεπε να φέρουν τη μητέρα τους στο Ιερό με μια βοϊδάμαξα (γιατί ήταν ιέρεια της θεάς). Τα βόδια, όμως, δεν έρχονταν εγκαίρως από τους αγρούς, και επειδή περνούσε η ώρα δέθηκαν αυτοί στον ζυγό και έσυραν την άμαξα όπου καθόταν η μητέρα τους. Διένυσαν έτσι σαράντα πέντε στάδια και έφτασαν στο Ιερό, μπροστά στα μάτια όλης της σύναξης. Το τέλος της ζωής τους ήταν άριστο. Πράγματι, η θεά τους έδειξε ότι είναι προτιμότερο για τον άνθρωπο να πεθαίνει παρά να ζει.

Ο θάνατος

Γιατί ενώ οι Αργείοι περιστοίχισαν τους νέους και τους μακάριζαν για τη σωματική τους δύναμη, οι γυναίκες των Αργείων μακάριζαν τη μητέρα τους επειδή απέκτησε τέτοια παιδιά. Τότε εκείνη, γεμάτη χαρά για την πράξη τους, στάθηκε μπροστά στο άγαλμα και παρακάλεσε τη θεά να δώσει στους γιους της ό,τι μπορούσε να συμβεί ευτυχέστερο στον άνθρωπο. Και οι νέοι, αφού θυσίασαν και έφαγαν, κοιμήθηκαν μέσα στο Ιερό και δεν ξύπνησαν πια, κι αυτό ήταν το τέλος της ζωής τους. Τότε ο Κροίσος, οργισμένος, του είπε: «Ωστε τη δική μου ευδαιμονία απορρίπτεις σαν μηδαμινό πράγμα και δεν με θεωρείς άξιο να συγκριθώ ούτε με ιδιώτες;» Ο Σόλων τού απάντησε: «Ο άνθρωπος είναι γεμάτος αβεβαιότητα και αστάθεια.

Μου φαίνεται πως έχεις μεγάλα πλούτη και είσαι βασιλιάς πολλών ανθρώπων. Εκείνο, ωστόσο, που δεν με ρώτησες, αν έχεις καλό τέλος στη ζωή σου. Γιατί όποιος έχει πολλά πλούτη δεν είναι ευτυχέστερος από εκείνον που έχει ό,τι του χρειάζεται καθημερινά, εκτός αν η τύχη του μένει πιστή και τελειώσει τη ζωή με ευημερία και ευτυχία. Πρέπει, λοιπόν, σε κάθε πράγμα να παρατηρούμε ποιο θα είναι το τέλος. Γιατί σε πολλούς αρχικά ο Θεός έδωσε την ευδαιμονία, αλλά κατόπιν τους κατέστρεψε απότομα». Στην υπεροπτική επιμονή του Κροίσου, ο Σόλων αντέταξε δύο σκέψεις: α) Την αστάθεια του ανθρώπινου βίου. Τη σημερινή ευτυχία μπορεί να ακολουθήσουν αύριο συμφορές. Πρέπει να τελειώσει η ζωή του ανθρώπου για να κρίνουμε αν υπήρξε ευτυχής. β) Την ευτυχία δεν την κάνει ο πλούτος. Οταν αργότερα τον Κροίσο τον έπληξαν αλλεπάλληλες συμφορές -η χειρότερη ήταν ο θάνατος του μονάκριβου γιου του- θυμήθηκε τα λόγια του Σόλωνος και τον δικαίωσε.

Ο ευγενής πατριωτισμός και η σοφία που χαρακτήρισαν ολόκληρη τη ζωή του Σόλωνος βρήκαν έκφραση στα ποιήματά του, που συχνά συνδέονταν με την πολιτική κατάσταση της πόλης του και είχαν στόχο να διδάξουν παγκόσμιες ανθρωπιστικές αρχές στην κατάλληλη ποιητική μορφή. Λέγεται πως οι ελεγείες του έφθαναν τους 5.000 στίχους συνολικά. Από τους ιάμβους και τις πολιτικές του δεν έχουν σωθεί παρά μόνο μερικά αποσπάσματα. Κάποια από αυτά είναι προτροπές προς τους Αθηναίους, αλλά και στοχασμοί για την ηθική, την πολιτική ή για κοινωνικά θέματα, ενώ σε άλλα ασχολείται με την αγάπη ή και με ελαφρότερα θέματα. Στον Σόλωνα αποδίδεται και η περίφημη φράση «Γηράσκω δ’ αιεί πολλά διδασκόμενος». Ο Σόλων έζησε αρκετά ώστε να δει το σύνταγμά του να ανατρέπεται και τον Πεισίστρατο να αρπάζει την εξουσία (560 – 559 π.Χ), κυβερνώντας, όμως, σύμφωνα με τους σολώνειους νόμους. Επειτα από έναν χρόνο ο Σόλων πέθανε έχοντας ασκήσει ισχυρή πολιτική και πνευματική επίδραση στους μεταγενεστέρους του.

Δημοκρατία

Ο Σόλων υπήρξε ένας σπουδαίος φιλόσοφος και νομοθέτης και ένας από τους 7 σοφούς της αρχαίας Ελλάδος. Πολλά από τα λόγια του, όπως είναι φυσικό, έχουν μείνει διδάγματα ως σήμερα. Ενώ οι μεταρρυθμίσεις του Σόλωνα έθεσαν τα θεμέλια για τη δημοκρατική διακυβέρνηση, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι τα μέτρα του δεν δημιούργησαν μια πλήρη δημοκρατία. Αντίθετα, έθεσαν τις βάσεις για τις μετέπειτα εξελίξεις στην πολιτική εξέλιξη της Αθήνας. Ο ίδιος ο Σόλων αναγνώρισε τις ατέλειες των μεταρρυθμίσεών του, δηλώνοντας, ως γνωστόν, ότι άφησε την πόρτα ανοιχτή για περαιτέρω βελτιώσεις και προβλέποντας την ανάγκη για συνεχείς προσαρμογές ως απάντηση στις μεταβαλλόμενες ανάγκες της κοινωνίας.

Επιπλέον, ο Σόλων ίδρυσε το Συμβούλιο των Τετρακοσίων, ένα αντιπροσωπευτικό όργανο που περιελάμβανε μέλη από τις τρεις ανώτερες τάξεις. Αυτό το συμβούλιο χρησίμευσε ως μεταβατικό μέτρο μεταξύ ολιγαρχίας και δημοκρατίας, παρέχοντας στους πολίτες μια πλατφόρμα για να εκφράζουν τις ανησυχίες τους και να συμβάλλουν στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων.