Τα συνέδριά της δεν είναι απλώς «συναθροίσεις» αιρετών, αποτελούν κρίκους στη διαχρονική εξέλιξη, ενσωματώνουν τις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές της Ελλάδας, και αντανακλούν τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι δήμοι
Η Τοπική Αυτοδιοίκηση στην Ελλάδα αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες της δημοκρατικής λειτουργίας της χώρας. Οι δήμοι και οι κοινότητες, μέσω των αιρετών τους οργάνων, διαχειρίζονται πληθώρα θεμάτων καθημερινότητας – από τη συλλογή απορριμμάτων και το οδικό δίκτυο μέχρι την κοινωνική πολιτική και το περιβάλλον.
- Γράφει ο Βαγγέλης Φανίδης
Σε αυτό το πλαίσιο, η Κεντρική Ενωση Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ) αναδύθηκε ως ο θεσμικός φορέας που εκπροσωπεί τους δήμους της χώρας, οργανώνει και συντονίζει δράσεις – και ιδιαίτερα μέσα από τα συνέδριά της λειτουργεί ως βήμα προβληματισμού, διαβούλευσης και διεκδίκησης.
Αλλά τα συνέδρια της ΚΕΔΕ δεν είναι απλώς «συναθροίσεις» αιρετών, αποτελούν κρίκους στη διαχρονική εξέλιξη της Αυτοδιοίκησης, ενσωματώνουν τις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές της Ελλάδας και αντανακλούν τις προκλήσεις και τις δυνατότητες που αντιμετωπίζουν οι δήμοι.
Ιστορικό πλαίσιο
Η αρχική ένωση των δήμων στη χώρα μας ιδρύθηκε με το ψήφισμα της 3ης Νοεμβρίου 1927, στο Α’ Συνέδριο Δημάρχων της Ελλάδας. Το πρώτο συνέδριο πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα από τις 30 Οκτωβρίου έως τις 5 Νοεμβρίου 1927, υπό την προεδρία του τότε δημάρχου Αθηνών Σπυρίδωνα Πάτση.
Ο σκοπός της ένωσης, όπως καθορίστηκε στο καταστατικό της, περιλάμβανε: την προαγωγή της δημοτικής και κοινοτικής διοίκησης, την παροχή τεχνικών, οικονομικών και διοικητικών στοιχείων προς τους ΟΤΑ, τη διαμόρφωση συνεργασίας μεταξύ δήμων/κοινοτήτων και την παροχή κάθε δυνατότητας προς τη βελτίωση της τοπικής ευημερίας. Ωστόσο, η ένωση, όπως αρχικά είχε συσταθεί, δεν λειτούργησε αδιάκοπα. Σύμφωνα με ιστορικές διατάξεις, τελικά καταργήθηκε με το Ν.Δ. 71/41.
Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο όμως επανεμφανίστηκε η ανάγκη για έναν ενιαίο φορέα των ΟΤΑ και τότε αναδύθηκε η Κεντρική Ενωση των Δήμων και Κοινοτήτων (ΚΕΔΚΕ). Η εξέλιξη των καταστατικών διατάξεων μέσω του Π.Δ. 197/78 έθεσε νομικά το πλαίσιο για τις Τοπικές Ενώσεις και την ΚΕΔΚΕ.
Ο «Καλλικράτης»
Η χρεοκοπία της χώρας μας και οι μνημονιακές δεσμεύσεις έφεραν την συρρίκνωση των δήμων σε 325 δήμους από 1.034 (900 δήμοι συν 134 κοινότητες). Ηταν μια σκοτεινή περίοδος για την Τοπική Αυτοδιοίκηση, καθώς ο σχεδιασμός που έγινε από τους τεχνοκράτες του υπουργείου Εσωτερικών υπό την καθοδήγηση και εποπτεία του τότε υπουργού Εσωτερικών Γιάννη Ραγκούση, ο οποίος μάλιστα εκείνη την περίοδο «δεν έβαζε νερό στο κρασί του», ήταν… καταστροφικός όσον αφορά τις συνενώσεις που πραγματοποιήθηκαν, καθώς ποτέ δεν δόθηκαν στους δήμους οι αναγκαίοι και νομοθετημένοι πόροι που προέβλεπε αρχικά ο «Καλλικράτης».
Πάντως η μεταρρύθμιση του θεσμού της Τοπικής Αυτοδιοίκησης με τον νόμο 3852/2010 («Καλλικράτης») έφερε ριζικές αλλαγές στον τρόπο οργάνωσης των δήμων, την έδρα των Περιφερειακών Ενώσεων και των Κεντρικών Ενώσεων. Ο νέος ρόλος της ένωσης των δήμων, που πλέον καλύπτει τους δήμους του πρώτου βαθμού αυτοδιοίκησης, ενισχύθηκε με την εκλογή οργάνων και την ευθύνη εκπροσώπησης.
Η ΚΕΔΚΕ μετεξελίχθηκε σε ΚΕΔΕ, ενώ παράλληλα αναδιοργανώθηκαν και οι εσωτερικές δομές της. Στο πλαίσιο αυτό, η «λογική» των συνεδρίων άλλαξε και από τακτικές συναντήσεις των αιρετών πέρασε σε πιο εξειδικευμένα θεματικά συνέδρια, προσυνεδριακούς διαλόγους, ψηφίσματα, αλλά και δραστηριότητες σε επίπεδο εκπαίδευσης, έρευνας και τεχνογνωσίας.
Ετήσια τακτικά συνέδρια
Η ιστοσελίδα της ΚΕΔΕ καταγράφει σειρά τακτικών ετήσιων συνεδρίων, από το συνέδριο της ΚΕΔΚΕ το 1997 στη Θεσσαλονίκη έως και το αντίστοιχο της ΚΕΔΕ στη Ρόδο το 2024. Τα συνέδρια αυτά συγκεντρώνουν τους δημάρχους, τα μέλη των δημοτικών συμβουλίων, υπηρεσιακά στελέχη, ενώ σε κάποια στάδια και εξειδικευμένες εισηγήσεις από εκπροσώπους της ακαδημαϊκής κοινότητας, καθώς και φορείς.
Για παράδειγμα, το ετήσιο τακτικό συνέδριο της ΚΕΔΕ, που έγινε πέρσι στη Ρόδο με θέμα «Επανεκκίνηση. Ισχυροί Δήμοι. Κάθε μέρα, δίπλα στον πολίτη», από τις 7-9 Νοεμβρίου 2024, και του οποίου κήρυξε την έναρξη η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, περιλάμβανε επτά προσυνεδριακές συναντήσεις σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας και ηλεκτρονική πλατφόρμα διαβούλευσης ανά επιτροπή. Με την πάροδο των ετών τα συνέδρια της ΚΕΔΕ εμπλουτίστηκαν με προσυνεδριακούς διαλόγους, θεματικές ενότητες, πλατφόρμες συμμετοχής και παρουσίαση καλών πρακτικών.
Ο ρόλος
Τα συνέδρια της ΚΕΔΕ δεν έχουν απλώς εθιμοτυπικό χαρακτήρα. Αποτελούν πεδίο διαμόρφωσης θέσεων της Αυτοδιοίκησης και διαλόγου με την Κεντρική Διοίκηση, την κοινωνία και τους φορείς. Στα χρόνια που πέρασαν τα βασικά θέματα που αναδείχθηκαν και αποτελούν μέχρι σήμερα σημεία διαλόγου και μόνιμης αντιπαράθεσης της ΚΕΔΕ με την εκάστοτε κυβέρνηση περιλαμβάνουν:
■ Οικονομική αυτοτέλεια των δήμων, πόρους και αποκέντρωση
■ Θεσμικές αλλαγές στην αυτοδιοίκηση, όπως η μεταρρύθμιση «Καλλικράτης»
■ Ψηφιακή διακυβέρνηση, μετασχηματισμό των ΟΤΑ στην εποχή των νέων τεχνολογιών
■ Περιβάλλον, ενεργειακή απόδοση, διαχείριση αποβλήτων
■ Δημογραφικό ζήτημα, οικογένεια, γήρανση, μετανάστες και πρόσφυγες. Μάλιστα στο πλαίσιο μελέτης του Ινστιτούτου Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΙΤΑ) προτάθηκε η «καθιέρωση μόνιμης συνεδρίας δημογραφικής και οικογενειακής πολιτικής στα ετήσια συνέδρια της ΚΕΔΕ».
Συνεργασία με τις Περιφερειακές Ενώσεις Δήμων (ΠΕΔ) και συζήτηση θεμάτων που αφορούν τόσο τους αιρετούς όσο και τα υπηρεσιακά στελέχη. Παράλληλα, οι διαδικασίες έχουν αποκτήσει πιο συμμετοχικό χαρακτήρα, μέσα από προσυνεδριακές συναντήσεις, τη χρήση ψηφιακών πλατφορμών και την ενσωμάτωση ζητημάτων, που αντανακλούν τις κοινωνικές συνθήκες κάθε εποχής, όπως για παράδειγμα συνέβη κατά την περίοδο της πανδημίας.
Το 2020, λόγω των περιορισμών του Covid, η ΚΕΔΕ πραγματοποίησε διαδικτυακές συνεδριακές διασκέψεις με τις ΠΕΔ, οι οποίες ουσιαστικά αντικατέστησαν το ετήσιο τακτικό συνέδριο.
Κάθε συνέδριο λειτουργεί ως σημαντικό φόρουμ για:
■ την ανταλλαγή εμπειριών μεταξύ δήμων (καλές πρακτικές, καινοτομίες),
■ τη διαμόρφωση πολιτικής ατζέντας για την αυτοδιοίκηση – προτάσεις προς την κεντρική κυβέρνηση και τα υπουργεία, και
■ την ενίσχυση του ρόλου της ΚΕΔΕ ως θεσμικού εκπροσώπου των δήμων, τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Ωστόσο, δεν λείπουν και οι δικαιολογημένες κριτικές, διότι ύστερα από πολλά χρόνια οικονομικής κρίσης οι δημοτικές αρχές βρίσκονται χρόνο με τον χρόνο σε δυσμενέστερη θέση, ενώ η κεντρική εξουσία εξακολουθεί να μη δεσμεύεται απέναντί τους προκειμένου να τους έχει σε καθεστώς ομηρίας.
Η Αυτοδιοίκηση ζητά πράξεις, όχι διακηρύξεις
Τα συνέδρια της ΚΕΔΕ φιλοδοξούν να αποτελέσουν σημείο εκκίνησης για νέες πολιτικές, πρωτοβουλίες και μεταρρυθμίσεις στην Τοπική Αυτοδιοίκηση. Ωστόσο, η απόσταση ανάμεσα στις αποφάσεις των συνεδρίων και στην εφαρμογή τους στους δήμους παραμένει σημαντική. Η έλλειψη συνέχειας, οι θεσμικές ασάφειες και η περιορισμένη χρηματοδότηση μετατρέπουν συχνά τις εξαγγελίες σε απλές διακηρύξεις. Πόσο αποτελεσματικά, λοιπόν, μπορούν τα συνέδρια της ΚΕΔΕ να επηρεάσουν την καθημερινότητα των τοπικών κοινωνιών;
Τα βασικά προβλήματα
■ Η αποτελεσματικότητα: Η μετάβαση από το συνέδριο στις πράξεις στον δήμο δεν είναι πάντα άμεση. Οι προτάσεις πολλές φορές παραμένουν διακηρύξεις.
■ Η σύνδεση με την καθημερινότητα των δήμων: Ορισμένες θεματικές είναι θεωρητικές και δεν αποτυπώνονται επαρκώς στα δημοτικά συμβούλια ή στις υπηρεσίες των ΟΤΑ.
■ Η οικονομική και θεσμική πίεση: Οι δήμοι καλούνται να ανταποκριθούν σε όλο και περισσότερες απαιτήσεις, αλλά με περιορισμένους πόρους.
■ Οι αλλαγές θεσμικού πλαισίου: Η συνεχής αλλαγή νομοθεσίας και το πλαίσιο της αυτοδιοίκησης δημιουργεί ανάγκες για σταθερότητα.
■ Η εκπροσώπηση και συμμετοχή: Αν και τα συνέδρια είναι πανελλαδικά, η ενεργός συμμετοχή όλων των δήμων, κυρίως των μικρών και απομακρυσμένων, δεν είναι πάντα εφικτή.
Η επόμενη μέρα της ΚΕΔΕ
Με το πέρασμα των δεκαετιών τα συνέδρια της ΚΕΔΕ έχουν μετατραπεί σε κρίσιμα εργαλεία για την Τοπική Αυτοδιοίκηση, όχι μόνο για τους δήμους αλλά για το σύνολο της δημόσιας διοίκησης. Πρέπει να αποτελέσουν μια γέφυρα, μεταφέροντας εξελίξεις από την κεντρική πολιτική σκηνή στην τοπική και αντίστροφα.
Εντούτοις, για να επιτελούν πλήρως τον ρόλο τους απαιτούνται ορισμένες προϋποθέσεις:
■ Συνεχής παρακολούθηση των αποφάσεων του συνεδρίου και μέριμνα, ώστε οι εισηγήσεις να μη μένουν στα λόγια.
■ Σύνδεση με την τοπική κοινωνία: Οι πολίτες και οι τοπικοί φορείς πρέπει να γνωρίζουν τι αποφασίζεται και να συμμετέχουν.
■ Ισόρροπη εκπροσώπηση και συμμετοχή όλων των δήμων, ώστε τα μικρά και απομακρυσμένα «χωριουδάκια» να μην μένουν στο περιθώριο.
■ Απόδοση πόρων και αρμοδιοτήτων στους δήμους για να μπορούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις.
■ Ευελιξία και καινοτομία: Πρέπει να είναι πρότυπα για την αυτοδιοίκηση της επόμενης μέρας, π.χ. ενσωματώνοντας καινοτόμα τεχνολογικά εργαλεία, αλλά και επιδιώκοντας τη διεθνή σύνδεση.
Τα συνέδρια της ΚΕΔΕ –και της προγενέστερης ΚΕΔΚΕ– αποτελούν διαχρονικά μια σημαντική παράμετρο στη δομή και εξέλιξη της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην Ελλάδα. Από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσης της ένωσης των δήμων, μέχρι τα σύγχρονα, ψηφιακά πλέον, ετήσια συνέδρια με π.χ. θεματικές πλατφόρμες συμμετοχής, παρακολουθούν όχι μόνο τις αλλαγές του θεσμικού πλαισίου, αλλά και τις μεταβολές της κοινωνίας, της οικονομίας και της διοίκησης.
Παρά τη θεσμική τους σημασία, η μεγαλύτερη πρόκληση για τα συνέδρια της ΚΕΔΕ παραμένει η υλοποίηση των αποφάσεών τους στην πράξη. Η μετατροπή των «ψηφισμάτων» σε συγκεκριμένες πολιτικές, που θα αντικατοπτρίζονται στους δημοτικούς προϋπολογισμούς, στη λειτουργία των υπηρεσιών και, τελικά, στην καθημερινότητα των πολιτών.
