Το σημείωμα αυτό έρχεται ως ερέθισμα από το πρώτο κεφάλαιο του πρόσφατου έργου του Παύλου Ν. Τζερμιά από τις εκδόσεις Ι. Σιδέρη «Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολυτάραχη εποχή του: Διαλογισμοί με πυξίδα τη νηφαλιότητα». Τα συμπυκνωμένα νοήματα ενός διανοητή μιας τέτοιας ποιότητας όπως ο Παύλος Τζερμιάς παράγουν μια εμφατική δυναμική τέτοια, που οδηγούν τον μελετητή στην ενδογενή ανάγκη αποτύπωσης των σκέψεων που η κάθε σελίδα του έργου γεννά.
Σήμερα το σημείωμα αφορά το αν και κατά πόσο ο πολιτικός άνδρας έχει τη δυνατότητα να υπερβαίνει το κανονιστικό πλαίσιο που ορίζει το συστημικό περιβάλλον, ώστε να αφήνει ανεξίτηλο το πέρασμά του στο ιστορικό γίγνεσθαι ή απλώς οφείλει να αποδέχεται τον ρόλο μιας άχαρης διαχείρισης, ελπίζοντας στην καλοσύνη ή στην αβλεψία των ιστορικών του μέλλοντος. Οπως το θέτει ο Παύλος Τζερμιάς με μια ευφυέστατη δωρική αποτύπωση, «…πως δεν διαμορφώθηκε μόνο ο ίδιος από το ιστορικό υλικό, αλλά σε μεγάλο μέτρο και το διαμόρφωσε» (σ. 21).
Ξεκινώντας, θα ήθελα να επισημάνω ότι οι κίνδυνοι που έχει να αντιμετωπίσει κάθε πολιτικός, ίσως από τα πρώτα ακόμα βήματά του στην πολιτική κονίστρα, είναι, από τη μια, να μην αντιληφθεί το πνεύμα των καιρών και, από την άλλη, να καταστεί δέσμιος των συνθηκών που φέρει μαζί της κάθε χρονική περίοδος ως σημείο αναγνώρισης και ως φάσμα διακριτής αποτύπωσης. Με άλλα λόγια, ο πολιτικός κινδυνεύει είτε να προπορευθεί της εποχής του, εμφανίζοντας στοιχεία αδυναμίας κατανόησης των κομβικών συνθηκών που διαμορφώνουν το διεθνές και ιστορικοκοινωνικό γίγνεσθαι, είτε να εγκλωβιστεί στην εποχή του, καθορίζοντας την παρουσία του από τις υφιστάμενες συνθήκες, μη έχοντας ουσιαστικά άλλο ρόλο παρά μόνο τη διαχείριση της καθημερινότητας.
Είναι μήπως εύκολο να διαχειριστεί κάποιος την καθημερινότητα ενός κράτους; Σε καμία των περιπτώσεων. Είναι δεδομένο όμως ότι ο διαχειριστής δεν θα επιτύχει ποτέ να καταστεί σηματοδότης των καιρών. Δεν διαθέτει το χάρισμα ή την ανάγκη να σταθεί εμπρός από τον λαό του και να τον οδηγήσει στην επόμενη μέρα. Ο πολιτικός οφείλει να είναι μπροστάρης. Να είναι μπροστά από τον λαό του, ώστε να βλέπει πρώτος τον κίνδυνο ή την ευκαιρία και ανάλογα να καθοδηγεί. Να είναι όμως ταυτόχρονα και κοντά στην κοινωνία, ώστε να μπορεί να ακούει τον πόνο, το λαχάνιασμα, την κούραση που προκαλεί «η πορεία».
Μπορεί ο πολιτικός να υπερβεί το φάσμα του χρονικού πλαισίου και να παράξει εξέλιξη δίχως να υποπέσει στη λαθερότητα της αναμονής, μέχρι η κοινωνία να κατανοήσει έναν στόχο που χάνεται στη μετάφραση ενός ανενδοίαστου ιδεαλισμού; Μπορεί ο πολιτικός ηγέτης να εφαρμόσει τις οδηγίες του Σουν Τσου αναφορικά με τις αρετές που οφείλει πρώτος αυτός να έχει ώστε να τις μεταδώσει διά του παραδείγματος στους άλλους; Μπορεί, τέλος, ο πολιτικός να οραματίζεται δίχως να πελαγοδρομεί και να αισθάνεται ότι πατά γερά στα πόδια του δίχως να χάνεται στο παραμορφωτικό κάτοπτρο ενός ναρκισσισμού που παράγεται από τη μονοδιάστατη τριβή με αυλοκόλακες και «διασκεδαστές της αυλής», που δεν προσφέρουν την παραμικρή πνευματική πρόκληση παρά μόνο τελμάτωση και μετριότητα;
Ασφαλώς και μπορεί. Ο Αβραάμ Λίνκολν, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο Φραγκλίνος Ρούζβελτ, ο Ουίνστον Τσόρτσιλ, ο Μπεν Γκουριόν, ο Τζον Κένεντι, η Γκόλντα Μέιρ, o μετά το 1974 Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο Χέλμουντ Κολ, ο Μπαράκ Ομπάμα είναι τέτοια παραδείγματα. Ο νέος πολιτικός οφείλει να βάλει σημάδι αυτούς γα να πετύχει την αναγκαία υπέρβαση, πρώτα εντός του και μετά γύρω του, ή να κρυφτεί πίσω από τους «περιορισμούς» του κανονιστικού πλαισίου της εφαρμοσμένης πολιτικής και του χρονικού υλισμού. Οποια απόφαση όμως και να λάβει θα πρέπει να γνωρίζει ότι η τυχόν αποτυχία δεν θα του προσφέρει τη λήθη αλλά τον ιστορικό ψόγο. Κι αυτή είναι η πλέον σκληρή τιμωρία, γιατί είναι διαρκής.
Σπύρος Λίτσας
Επίκουρος καθηγητής Διεθνών Σχέσεων Πανεπιστημίου Μακεδονίας / Tweeter: @Spyros_Litsas
