Η ελληνική πολιτική ορολογία κυριαρχείται, την τελευταία πενταετία, από τη λέξη Μνημόνιο και από τη συμπληρωματική έννοια περί «σκισίματος» ή «κατάργησής του με έναν νόμο και ένα άρθρο», αλλά τίποτα από αυτά δεν συνέβη και ούτε πρόκειται να συμβεί στο ορατό μέλλον.
Αντίθετα, στο διπλωματικό πεδίο, ένα άλλο μνημόνιο όχι μόνον δεν εφαρμόζεται, αλλά πραγματικά έχει σκιστεί, κουρελιαστεί και ντε φάκτο καταργηθεί: Το μνημόνιο Παπούλια – Γιλμάζ, που αποτελούσε μια ελάχιστη εγγύηση ηρεμίας με την αναστολή των διμερών στρατιωτικών ασκήσεων και δραστηριοτήτων κατά τη θερινή τουριστική περίοδο και τις ημέρες των μεγάλων θρησκευτικών εορτών, έχει απολεσθεί κάπου μεταξύ ελληνικών χωρικών υδάτων και διεθνών υδάτων και κάπου μεταξύ εθνικού και διεθνούς εναερίου χώρου.
Το κείμενο, που υπέγραψαν το Μάιο 1988 οι τότε υπουργοί Εξωτερικών των δύο χωρών κι έκτοτε συμπληρώθηκε τρεις φορές, περιείχε και πολλά ετεροβαρή στοιχεία σε βάρος της Ελλάδας (ως συνέπεια λανθασμένων χειρισμών του Ανδρέα Παπανδρέου στην κρίση του Μαρτίου 1987 και τη συνάντηση του Νταβός με τον ομόλογό του Τουργκούτ Οζάλ, τον Ιανουάριο 1988), αλλά σίγουρα αποδείχθηκε χρήσιμο στα χρόνια που ακολούθησαν με τη δραματική αλλαγή ισορροπίας αεροναυτικών δυνάμεων υπέρ της Τουρκίας.
Το μνημόνιο Παπούλια – Γιλμάζ αποτελούσε ένα από τα διπλωματικά ερείσματα της Αθήνας μετά την κρίση των Ιμίων (Ιανουάριος 1996), μετά τα λάθη του Πάγκαλου, που δεν αντελήφθη το στήσιμο της θεωρίας των γκρίζων ζωνών (Απρίλιος 1996), και μετά την έναρξη υπερπτήσεων κατοικημένων ελληνικών νησιών και δήθεν αβλαβών ναυτικών διελεύσεων ως τα ανοιχτά του Σουνίου επί υπουργού Εξωτερικών Ντόρας Μπακογιάννη (2006-9). Τουλάχιστον η τελευταία (για να μη διαμαρτύρεται ότι πάντα αδικείται από τη «δημοκρατία») είναι αληθές ότι είχε την υπευθυνότητα να δεχθεί τις εισηγήσεις της διπλωματικής υπηρεσίας μας, οι οποίες εκπονήθηκαν επί του προκατόχου της Π. Μολυβιάτη, περί υιοθέτησης πρόσθετων μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης (ΜΟΕ), που περιόριζαν την ένταση κατά τις καθημερινές δραστηριότητες των ενόπλων δυνάμεων των δύο χωρών.
Σήμερα, το μείγμα των -σχεδόν καθημερινών- τουρκικών προκλήσεων (από απλές παραβάσεις κανόνων εναέριας κυκλοφορίας που θέτουν σε κίνδυνο τη δραστηριότητα της πολιτικής αεροπορίας έως τις επικίνδυνες εμπλοκές με οπλισμένα αεροσκάφη) έχει αδρανοποιήσει το μνημόνιο Παπούλια – Γιλμάζ και καθιστά αμφίβολη την εφαρμογή των ΜΟΕ σε συνθήκες εν δυνάμει θερμού επεισοδίου. Από την άλλη πλευρά, η «θετική» πτυχή της οικονομικής κρίσης είναι ότι η Αγκυρα, πέραν της συστηματικής προώθησης των μακροπρόθεσμων συμφερόντων της, δεν αποτολμά άμεσα κι ένα θερμό επεισόδιο, επειδή μια τέτοια κίνηση εναντίον της Ελλάδας θα ισοδυναμούσε με περαιτέρω πλήγμα κατά του ευρώ.
Ωστόσο το πραγματικό ερώτημα είναι για πόσο ακόμα θα ισχύσει η τουρκική συμμόρφωση στο άτυπο δόγμα «μην αγγίζετε την Ελλάδα και το ευρώ». Ενδεχόμενη ρήξη Αθήνας – δανειστών και (προσωρινό ή οριστικό Grexit) θα σηματοδοτούσε το χαμηλότερο σημείο ελληνικής ισχύος, διευκολύνοντας την επιθετικότητα της γειτονικής χώρας και δικαιώνοντας το αξίωμα ότι μια οικονομική καταστροφή ακολουθείται πάντοτε και από εθνική καταστροφή.
Δυστυχώς τα πράγματα δεν θα είναι πολύ καλύτερα ούτε με την ομαλοποίηση της ελληνικής οικονομίας. Γιατί -και πάλι- η Αγκυρα θα ασφυκτιά να κάνει το επόμενο βήμα στο Αιγαίο και, λόγω υδρογονανθράκων, σε όλη τη ΝΑ Μεσόγειο. Γι’ αυτό και η κυβέρνηση και όλα τα πολιτικά κόμματα θα βρεθούν, αργά ή γρήγορα, ενώπιον αποφάσεων και στα κρίσιμα θέματα εθνικής ασφάλειας.
Αλέξανδρος Τάρκας
* Εκδότης του περιοδικού «Αμυνα & Διπλωματία» και σύμβουλος ξένων εταιριών μελέτης επιχειρηματικού ρίσκου για τη ΝΑ Ευρώπη.
