Το διεθνές ενδιαφέρον για τις ανεξέλεγκτες μεταναστευτικές ροές μέσω των ελληνοτουρκικών συνόρων είναι δυνατό να αποτελέσει, ανάλογα με τους προσεχείς κυβερνητικούς χειρισμούς, μεγάλη ευκαιρία ή θανάσιμο κίνδυνο για τις διμερείς σχέσεις Αθήνας – Αγκυρας.
Η υπόμνηση της Γερμανίδας καγκελαρίου Μέρκελ ότι «στο κάτω κάτω μιλάμε για δύο μέλη του ΝΑΤΟ» αποτελεί την αρχή μιας μακράς διαδικασίας διαβουλεύσεων με πολλούς πρωταγωνιστές. Στο Βερολίνο κι άλλες πρωτεύουσες ισχυρών μελών της Ατλαντικής Συμμαχίας και της Ευρωπαϊκής Ενωσης διατυπώνεται (αλλού ειλικρινά κι αλλού προσχηματικά) η άποψη ότι, εφόσον η κρίση εξελίσσεται σε στενά θαλάσσια περάσματα, είναι αδιανόητο να μην υπάρχει η δυνατότητα εφαρμογής κατασταλτικών μέτρων ή πλήρους αποκλεισμού της περιοχής. Στο διπλωματικό παρασκήνιο έχουν αρχίσει μάλιστα να ακούγονται προβοκατόρικα σχόλια (προς το παρόν ως ψίθυροι, αλλά ενδεικτικά όσων θα ακολουθήσουν επίσημα) ότι το ελληνικό κράτος καταντά «διακινητής» των μεταναστών προς την κεντρική Ευρώπη μέσω των πλοίων και τρένων που διευκολύνουν την έξοδό τους από την επικράτειά μας.
Ανεξάρτητα από τις εύκολες κατηγορίες κατά της κυβέρνησης Τσίπρα (που πάντως έχει τεράστιες ευθύνες για την αύξηση των παράνομων μεταναστών σε περίπου 300.000 ως τα τέλη Σεπτεμβρίου 2015 έναντι περίπου 77.000 ολόκληρο το 2014 και 43.000 ολόκληρο το 2013), μιλάμε για την αρχή ενός νέου ιστορικού κύκλου· και για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις αλλά και για τις ισορροπίες Ε.Ε. – Αγκυρας. Ανάλογα με τις κινήσεις της Ελλάδας και την πολιτική της Δύσης έναντι του διδύμου Τ. Ερντογάν – Α. Νταβούτογλου η νέα αυτή περίοδος μπορεί είτε να κατοχυρώσει τα εθνικά συμφέροντα (εύρος χωρικών υδάτων και εναέριου χώρου, εφαρμογή του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας, συμμαχική επιχειρησιακή ευθύνη) είτε να εκτραπεί σε φινλανδοποίηση, δηλαδή σε στρατιωτική και πολιτική ουδετεροποίηση ορισμένων περιοχών του Αιγαίου.
Σε αυτό το πλαίσιο η ελληνική πλευρά οφείλει να αναπροσαρμόσει την πολιτική της, υπενθυμίζοντας στους εταίρους της Ε.Ε. ότι η βάσει του διεθνούς δικαίου υποχρέωση υποδοχής προσφύγων είναι ευθέως ανάλογη της δυνατότητας ενός κράτους να τους εντάξει στην κοινωνία του. Η υποχρέωση προϋποθέτει δυνατότητα υποδοχής που, εμφανώς, δεν υπάρχει στην Ελλάδα και ούτε είναι δυνατό να υπάρξει, όσες «διευκολύνσεις», πιθανώς, εφευρεθούν λόγω της μεταναστευτικής κρίσης στο θέμα του δημόσιου χρέους. Αντίθετα, δυνατότητες υποδοχής υφίστανται στην Τουρκία και σε μέλη της Ε.Ε.
Κατά ανάλογο τρόπο η Αθήνα είναι απαραίτητο να δράσει και στο επίπεδο του ΝΑΤΟ, όπου εδώ και πολλά χρόνια δεν εισακούεται λόγω, μεταξύ άλλων, και της τακτικής διαδοχικών ελληνικών κυβερνήσεων (ακόμα και της Ν.Δ.) να παραμελούν αρκετές από τις συμμαχικές δράσεις και διαβουλεύσεις. Ασφαλώς, όσο κι αν στην έδρα του ΝΑΤΟ υπάρχει οργή για το ιδιότυπο «καθεστώς Ερντογάν», θα ήταν αφέλεια να προσδοκά κανείς ότι η Ελλάδα θα επιτύχει κάποια περιφανή διπλωματική νίκη κατά της Τουρκίας στο επίπεδο της Ατλαντικής Συμμαχίας. Δεν είναι ωστόσο εξωπραγματικό να επιτευχθούν άλλες ρυθμίσεις (και στο ΝΑΤΟ και στην Ε.Ε.) που θα κατοχυρώσουν ζωτικά ελληνικά συμφέροντα.
Μεταξύ των ρυθμίσεων αυτών δεν είναι δυνατόν να περιλαμβάνονται, σε καμία περίπτωση, οι «κοινές περιπολίες» ελληνικών και τουρκικών αεροναυτικών δυνάμεων που θα κατέληγαν σε ντε φάκτο διαγραφή της θαλάσσιας συνοριακής γραμμής. Ορθώς ο υπουργός Εξωτερικών Ν. Κοτζιάς απέρριψε παρόμοιες ιδέες, προλαμβάνοντας εκτροπές άλλων κυβερνητικών στελεχών. Αντίθετα, θα ήταν χρήσιμο να υπάρχουν παράλληλες επιχειρήσεις Ελλάδας και Τουρκίας (η καθεμιά στα δικά της εδάφη και χωρικά ύδατα) με τη βοήθεια της κοινοτικής Frontex· όπως, επίσης, με την τεχνολογική συνδρομή του ΝΑΤΟ και των ισχυρότερων μελών του χρήσιμη θα ήταν η στενή παρακολούθηση των θαλάσσιων περασμάτων και η συγκρότηση τριμερούς συντονιστικού κέντρου Ελλάδας – Βουλγαρίας – Τουρκίας για τις μεταναστευτικές πιέσεις στη Θράκη. Γιατί η μακροπρόθεσμη κατοχύρωση ζωτικών εθνικών συμφερόντων μπορεί, τελικά, να κριθεί από τέτοιου χαρακτήρα βραχυπρόθεσμα μέτρα.
Αλέξανδρος Τάρκας
* Εκδότης του περιοδικού «Αμυνα & Διπλωματία» και σύμβουλος ξένων εταιριών μελέτης επιχειρηματικού ρίσκου για τη ΝΑ Ευρώπη.
Μ.Η.Τ. 232120