«Η γιαγιά μου μάζεψε όλα τα πράγματά της και τα έβαλε σε ένα τραπεζομάντιλο. Ολα τα πολύτιμά της και έκρυψε μια λίρα μέσα στον κότσο της.
Οταν βρέθηκε στο λιμάνι, αναγκάστηκε να τα πετάξει όλα στη θάλασσα, γιατί δεν υπήρχε χώρος. Κατά τη διάρκεια της επιβίβασης και μέσα στον πανικό, έχασε ένα από τα παπούτσια της. Εφτασε στην Ελλάδα φορώντας μόνο το ένα». Αυτή ήταν μόνο μια από τις πολλές ιστορίες ξεριζωμού του 1922, που ζωντανεύουν την περίοδο αυτή μέσα από το ντοκιμαντέρ της σκηνοθέτιδας Μαρίας Ηλιού, το οποίο προβάλλεται στο Μουσείο Μπενάκη. Επειτα από το πρόσφατο έργο της «Σμύρνη. Η καταστροφή μιας κοσμοπολίτικης πόλης 1900-1922», η Μαρία Ηλιού παρουσιάζει τη νέα της δουλειά, που έχει ως θέμα τον διωγμό και την ανταλλαγή πληθυσμών σε Τουρκία και Ελλάδα την περίοδο 1922-1924.
«Μεγάλωσα με την εικόνα του θετού μου πατέρα να μου διηγείται ιστορίες από τη Σμύρνη. Εκείνος ήταν επτά ετών όταν αντίκρισε τον πατέρα του να αιωρείται κρεμασμένος. Φεύγοντας για σπουδές στο εξωτερικό, του είχα δώσει την υπόσχεση ότι κάποια στιγμή θα γυρίσω ένα φιλμάκι για τον διωγμό. Και την κράτησα» είπε η κυρία Ηλιού κατά τη χθεσινή συνέντευξη Τύπου.
Αξιοποιώντας υλικό από τα ευρωπαϊκά και αμερικανικά αρχεία, σπάνιες φωτογραφίες δηλαδή αλλά και μικρού μήκους φιλμάκια από όλον τον κόσμο, τα οποία εντοπίστηκαν ύστερα από ενδελεχή έρευνα -και παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό-, η κινηματογραφίστρια δημιούργησε ένα ντοκιμαντέρ χωρίς εθνικιστικές κορόνες.
«Η ταινία μιλάει τόσο για τον βίαιο διωγμό των Ελλήνων όσο και για τις αναχωρήσεις των Τούρκων από τη Θεσσαλονίκη, την Κρήτη αλλά και τη Μυτιλήνη. Δεν υπάρχει προνόμιο στον πόνο. Με την εν λόγω ταινία θέλουμε να τιμήσουμε τον κόσμο που χάθηκε και αναγκάστηκε να αφήσει τα σπίτια του. Ισως έφτασε η στιγμή να διηγηθούμε ολόκληρη την ιστορία και από τις δύο πλευρές του Αιγαίου» ανέφερε χαρακτηριστικά η κυρία Ηλιού.
Χαρακτηριστικό είναι ότι όλες οι συνεντεύξεις των προσφύγων πρώτης, δεύτερης και τρίτης γενιάς Ελλήνων και Τούρκων έγιναν στο νησί της Χάλκης. Από τις πιο ενδιαφέρουσες μαρτυρίες, εκείνη της Ελληνίδας Σάνο Χάλο, της Πόντιας που κατάφερε να διασωθεί από τη Γενοκτονία των Ποντίων καταφεύγοντας στην Αμερική, καθώς και Τουρκοκρητικών (όπως του Husnu Karaman, ο οποίος μίλησε στην κάμερα στην κρητική διάλεκτο), οι οποίοι άφησαν τα σπίτια τους στην Κρήτη και γύρισαν στη Μικρά Ασία.
Καθοριστική για την υλοποίηση του ντοκιμαντέρ ήταν η συμβολή των ιστορικών Μπρους Κλαρκ, Θάνου Βερέμη, Αλέξανδρου Κιτροέφ, καθώς και άλλων διακεκριμένων πανεπιστημιακών. Μεταξύ αυτών και ο ποντιακής καταγωγής Χάρης Ψωμιάδης, ιδρυτής του Κέντρου Νεολληνικών Σπουδών στο Queens College της Αμερικής, ο οποίος πέθανε τον περασμένο Αύγουστο.
Οπως ειπώθηκε, το φιλμάκι θα προβληθεί από το Κανάλι της Βουλής, ενώ στα επόμενα σχέδιά τους είναι η δημιουργία ενός ακόμη ντοκιμαντέρ με θέμα την πόλη της Αθήνας. Τέλος, οι προβολές του ντοκιμαντέρ πλαισιώνονται από την ομώνυμη φωτογραφική έκθεση. Μοναδικές φωτογραφίες από τα αρχεία της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου, του Ερυθρού Σταυρού, καθώς και άλλων ιδρυμάτων του εξωτερικού, μέσα από τις οποίες έχουν απαθανατιστεί σπουδαία ιστορικά γεγονότα (βαλκανικοί πόλεμοι) αλλά και όψεις της καθημερινότητας των προσφύγων στη νέα πατρίδα.
Info: Οι προβολές του ντοκιμαντέρ, αλλά και η φωτογραφική έκθεση με τίτλο «Διωγμός και ανταλλαγή πληθυσμών (Τουρκία – Ελλάδα: 1922-1924) ξεκινούν σήμερα. Θα διαρκέσουν έως τις 29 Απριλίου του 2012 στο Κεντρικό Κτίριο του Μουσείου Μπενάκη.
Γιώτα Βαζούρα
Μ.Η.Τ. 232120