Ένας από τους κορυφαίους ποιητές της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς. Ποιητής με πολιτική συνείδηση, φυλακίστηκε και καταδικάσθηκε σε θάνατο για τις ιδέες του και χαρακτηρίστηκε ως ο «ποιητής της ήττας», καθώς με τους στίχους του εξέφρασε τη διάψευση των οραμάτων της Αριστεράς. Το ποιητικό του έργο καθόρισε την ομάδα των στρατευμένων ποιητών της μεταπολεμικής ποίησης.
Ο Μανόλης Αναγνωστάκης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 9 Μαρτίου του 1925. Σπούδασε Ιατρική και ειδικεύτηκε ως ακτινολόγος στη Βιέννη (1955-1956). Άσκησε το επάγγελμα του ακτινολόγου στη Θεσσαλονίκη και το 1978 μετεγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Πήρε μέρος στην Αντίσταση ως στέλεχος της ΕΠΟΝ στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Για την πολιτική του δράση στο φοιτητικό κίνημα φυλακίστηκε στο διάστημα 1948-1951, ενώ το 1949 καταδικάστηκε σε θάνατο από έκτακτο στρατοδικείο.
Εμφανίστηκε στη λογοτεχνία το 1942 από το περιοδικό «Πειραϊκά Γράμματα». Εκτελώντας χρέη και αρχισυντάκτη, το 1944 συνεργάστηκε με το φοιτητικό περιοδικό «Ξεκίνημα» (1944), πόλο συσπείρωσης των προοδευτικών νέων λογοτεχνών της πόλης, και το 1945 εξέδωσε με δικά του έξοδα την πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο «Εποχές». Αν και προχώρησε στην έκδοση μιας σειράς ποιητικών συλλογών τις επόμενες δεκαετίες, θα έπρεπε να περιμένει ως το 1979, σχεδόν 35 χρόνια μετά την πρώτη έκδοση του βιβλίου του, ώστε να δει να τυπώνεται η συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του χωρίς δικά του έξοδα.
Δημοσίευσε ποιήματα και κριτικά σημειώματα σε πολλά περιοδικά, ενώ είχε και πυκνή παρουσία στην εφημερίδα «Αυγή», με κείμενα για θέματα λογοτεχνικά και πολιτικά. Εξέδωσε το περιοδικό «Κριτική» (Θεσσαλονίκη, 1959-1961), υπήρξε μέλος της εκδοτικής ομάδας των «Δεκαοκτώ κειμένων» (1970), των «Νέων Κειμένων» και του περιοδικού «Η Συνέχεια» (1973).
Τα ποιήματα που ο Μανόλης Αναγνωστάκης άφησε πίσω του δημοσιευμένα είναι 88 και γράφτηκαν από το 1941 έως το 1971. Από το 1979 που κυκλοφόρησε ο συγκεντρωτικός τόμος των ποιημάτων του, και από το 1983 που κυκλοφόρησε ιδιωτικά το αυτοβιογραφικό σχόλιο «Y.Γ.» δεν υπήρξε καμία δημόσια παρέμβασή του.
«Στο αλλοιωμένο τοπίο της εποχής μας δεν θα ξαναγράψω», είχε ξεκαθαρίσει, γιατί «το έργο μου το ολοκλήρωσα. Επιλέγω τη σιωπή». Ίσως επειδή, όπως είχε πει σε μία από τις σπάνιες συνεντεύξεις του, «η ποίηση είναι έργο της νεότητας. Χρειάζεται ενθουσιασμό, αυταπάτες, ψευδαισθήσεις. Αυτά τα έχουν οι νέοι. Όσο μεγαλώνεις, κατέχεις καλύτερα τα μέσα σου. Γίνεσαι τεχνίτης, αλλά ένα ποίημα δεν χρειάζεται να είναι τέλειο για να είναι καλό».
Ο Αναγνωστάκης είχε προαναγγείλει τη σιωπή του με τους στίχους:
Το θέμα είναι τώρα τι λες.
Καλά φάγαμε, καλά ήπιαμε.
Καλά τη φέραμε τη ζωή μας ως εδώ.
Μικροζημίες και μικροκέρδη συμψηφίζοντας.
Το θέμα είναι τώρα τι λες. (Στόχος, 1970)
Ποιήματά του μεταφράστηκαν στα αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά, ενώ μελοποιήθηκαν από συνθέτες, όπως ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Θάνος Μικρούτσικος, ο Μιχάλης Γρηγορίου, ο Γιάννης Μαρκόπουλος και ο Δημήτρης Παπαδημητρίου. Τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1986) και το Μεγάλο Βραβείο Λογοτεχνίας (2002), ενώ αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτορας του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Το πιο γνωστό του ποίημα ήταν το Μιλώ, που μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης.
Η ποίηση του Μανόλη Αναγνωστάκη δεν είναι απαισιόδοξη. Όσο κι αν οι στίχοι του φτάνουν κάποτε στην απελπισία, στο βάθος του ορίζοντα διακρίνεται ένα φως που μοιάζει περισσότερο με την αναλαμπή της αυγής και λιγότερο με το λυκόφως. Η δύναμη του ποιητικού του έργου, υπερβαίνοντα τις κομματικές ταμπέλες, κατάφερε να εκφράσει την αβεβαιότητα, την αποξένωση, αλλά και τις ελπίδες μιας ολόκληρης εποχής.
Έφυγε από τη ζωή τα ξημερώματα της 23ης Ιουνίου 2005, καταβεβλημένος από χρόνια αναπνευστικά και καρδιαγγειακά προβλήματα.
“ΟΙ ΔΕΚΑ ΕΝΤΟΛΕΣ”
(Tελευταίαι υποθήκαι μελλοθανάτου)
Τεκμήριο -ενδεικτικό του ήθους, του σθένους, των “αρχών” που διατηρούσε ο ποιητής , οχι μονο για τις πολιτικές -ιδεολογικές του απόψεις αλλα και τη για τη λογοτεχνία και τη “διαχείριση” της απο τους “ειδικούς” ειναι το παρακάτω κείμενο – χειρόγραφο του με τον τίτλο:
“ΟΙ ΔΕΚΑ ΕΝΤΟΛΕΣ”
(Tελευταίαι υποθήκαι μελλοθανάτου)
1) Μη συνεργάζεστε με έντυπα υπόπτου προελεύσεως, ανυπάρκτου σοβαρότητος και αμφιβόλου αισθητικής προγράμματος…
9) Μη καλλιεργείτε σχέσεις –ιδίως εξ αποστάσεως – με δήθεν πνευματικούς παράγοντες και κομματαρχίσκους της διανοήσεως που επισκέπτονται κατά καιρούς τη Θεσσαλονίκη., αποφύγετε κάθε εκδήλωση απέναντι τους, μη συναγελάζεστε με το πλήθος των ανιούντων ακροατών των bon pour l’ orient διαλέξεων των.
10. Στην σύγχρονη έκλυση των πνευματικών ηθών, στην ανεξερεύνητη βραζιλιάνικη ζούγκλα που λέγεται «νεοελληνική διανόηση» μέσα στο πλήθος των πάσης φύσεως μαστρωπών, εκπορνευτών και χαμερπών διανοουμένων που απεγνωσμένα συναγωνίζονται για την κατάκτηση του αριστείου της κακοήθειας και της ανηθικότητας, διατηρήστε πάση θυσία τον πυρήνα της ατομικής σας οντότητας , της συνέπειας των αρχών σας και της πνευματικής σας αξιοπρέπειας. Loin du foule litteraire (μακριά απ το λογοτεχνικό πλήθος) το σύνθημα σας μέχρι της παρελεύσεως της πικρής αυτής περιόδου. Η τέχνη δεν βιάζεται. Το μέλλον είναι δικό σας»
Το κείμενο (το χειρόγραφο του ποιητή σε τρείς σελίδες χαρτιού) δόθηκε απ τον Μανόλη Αναγνωστάκη που… περίμενε την εκτέλεση του, στον παιδικό του φίλο Κλείτο Κύρου σε μια απ τις επισκέψεις που του εκανε, στις φυλακές του Γεντί Κουλε..
«…Και σε μια από τις επισκέψεις που έκανα για να σε δώ, μου έδωσες με τρόπο δυο διπλωμένα φύλλα χαρτιού, Καθώς απομακρυνόμουν από τις φυλακές , ξεδίπλωσα ανυπόμονα τα χαρτιά και διάβασα τον τίτλο :ΟΙ ΔΕΚΑ ΕΝΤΟΛΕΣ . Δεν μπορώ να αντισταθώ στον πειρασμό και παραθέτω τις δύο τελευταίες εντολές. Που εξακολουθούν, νομίζω, να έχουν μια διαχρονικότητα . Και μ΄αυτές να κλείσω την επιστολή μου…” γράφει ο ποιητής Κλείτος Κύρου (Θεσσαλονίκη 1921-3 Απριλίου 2006) σε μακροσκελές κείμενο του με τίτλο “Επιστολή στον Μανόλη Αναγνωστάκη” – συμβολή στο αφιερωματικό τεύχος για τον Μανόλη Αναγνωστάκη στο λογοτεχνικό και καλλιτεχνικό περιοδικό «Εντευκτήριο» (τεύχος 71) που εκδόθηκε το Δεκέμβριο του 2005. (εξι μήνες μετα το θάνατο του Αναγνωστάκη και μόλις τέσσερις πριν το θάνατο του Κλείτου Κύρου).
www.sansimera.gr, ΑΠΕ ΜΠΕ
