Πλούταρχος: O πατέρας της βιογραφίας φώτισε πολύπλευρα τη ζωή στην Ελλάδα του 1ου αιώνα μ.Χ.
Ο Πλούταρχος, εκτός από τα ρωμαϊκά ιστορικά πρόσωπα, χρησιμοποιεί και Ελληνες συγγραφείς, όπως τον Ποσειδώνιο, τον Διονύσιο τον Αλικαρνασσέα, αλλά και τον βασιλιά της Νουμιδίας, Ιόβα, που τον θεωρούσε από τους καλύτερους ιστοριογράφους της εποχής του. Από τους Λατίνους αναφέρει τον Τίτο Λίβιο, τον Σαλλούστιο, τον Κορνήλιο Νέπωτα, τον Καίσαρα, καθώς και μερικούς δευτερεύοντες συγγραφείς.
- Γράφει ο Χρήστος Η. Χαλαζιάς
Φαίνεται πως χρησιμοποίησε και απομνημονεύματα διάσημων ανδρών, όπως του Σύλλα, του Αράτου, που ελάχιστα αποσπάσματά τους σώζονται σήμερα. Για τους ρωμαϊκούς βίους δυσκολεύτηκε εξαιτίας της ατελούς γνώσης της λατινικής γλώσσας, που την είχε μάθει αργά στη ζωή του, διότι, όπως εξηγεί ο ίδιος στον Δημοσθένη, οι πολιτικές εργασίες του και η διδασκαλία της φιλοσοφίας τον απασχολούσαν ολοκληρωτικά κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Ρώμη και την Ιταλία.
Η μορφή των βίων αντιπροσωπεύει ένα νέο επίτευγμα, που δεν σχετίζεται ούτε με την προηγούμενη βιογραφία ούτε με την ελληνιστική Ιστορία. Το γενικό του σχέδιο είναι να δώσει τη γέννηση, τη νεότητα και τον χαρακτήρα των σπουδαίων ανθρώπων, τα επιτεύγματα και τα περιστατικά του θανάτου τους, διανθισμένα συχνά με ηθικούς στοχασμούς. Αλλά οι λεπτομέρειες ποικίλλουν, τόσο σχετικά με το θέμα όσο και με τις υπάρχουσες πηγές, που περιλαμβάνουν ανέκδοτους λόγους, απομνημονεύματα κ.ά. Ο Πλούταρχος δεν ισχυρίστηκε πότε ότι γράφει Ιστορία, την οποία διαχωρίζει σαφώς από τη βιογραφία.
Στόχος του είναι να διασκεδάσει αλλά και να διδάξει, τρόπον τινά, τον αναγνώστη. Δεν κρύβει τις δικές του συμπάθειες, που είναι ιδιαίτερα φανερές από τον θερμό θαυμασμό του για τα λόγια και τις πράξεις των Σπαρτιατών βασιλέων και στρατηγών. Στη σύγκριση Ελλήνων και Ρωμαίων είναι δίκαιος – δεν κολακεύει την επικρατούσα φυλή, δεν δείχνει τη ματαιοδοξία των συμπατριωτών του. Οι «Παράλληλοι Βίοι» περιέχουν, εκτός από παράξενα ανέκδοτα, πολλά αξιομνημόνευτα ιστορικά γεγονότα, όπως την καταστροφή της εκστρατείας των Συρακουσών (Νικίας), την ήττα και τη δολοφονία του Πομπήιου, τον θάνατο του Κάτωνος του Νεότερου και την αυτοκτονία του Οθωνα. Υπάρχουν επίσης μεγάλες περιγραφές μαχών, η νίκη του Μαρίου κατά των Κίμβρων, η πολιορκία των Συρακουσών από τον Μάρκελλο κ.ά. Εκανε εκπληκτικές περιγραφές που δεν έχουν σχέση με τα παραπάνω: του ευτυχισμένου κράτους της Ιταλίας υπό τον Νουμά, της ειρήνης που έφερε στη Σικελία ο Τιμολέων και την περιγραφή του ταξιδιού της Κλεοπάτρας στην Κύδνο για να συναντήσει τον Αντώνιο.
Οσον αφορά τα «Ηθικά», τα θέματα αυτών των πραγματειών είναι εξαιρετικά ποικίλα (οι πραγματείες είναι συνήθως γνωστές με τους λατινικούς τίτλους τους). Υπάρχει μια «ηθική ομάδα» που πραγματεύεται θέματα συμπεριφοράς, όπως η συμβουλή σε παντρεμένα ζευγάρια, πώς να διακρίνει κανείς ανάμεσα σε έναν κόλακα και σ’ έναν φίλο, περί φλυαρίας, περί συγκράτησης του θυμού κ.ά. Υπάρχει μια «θρησκευτική ομάδα», όπου ο Πλούταρχος εμφανίζεται ως ερμηνευτής και υπερασπιστής της παλιάς θεολογίας. Αυτή η ομάδα περιλαμβάνει μια πραγματεία περί δεισιδαιμονίας, που τη θεωρεί το αντίθετο του αθεϊσμού. Οι δεισιδαίμονες θεωρούν τους θεούς σκληρούς, εκδικητικούς και ιδιότροπους.
Ο Πλούταρχος ήταν πλατωνιστής και ερχόταν σε αντίθεση με μερικά από τα δόγματα των στωικών, καθώς και με την επικούρειο σχολή και τις προτροπές της να απομακρύνεται κανείς από τα καθήκοντα της κοινωνικής ζωής. Υπάρχει μια ενδιαφέρουσα πραγματεία, «Περί των καθυστερήσεων της θείας δικαιοσύνης», όπου εξηγεί το αίνιγμα της φαινομενικής επικράτησης του κακού. Επίσης, πραγματείες στο Ε των Δελφών, δηλαδή στην εξήγηση του γράμματος Ε, που είναι γραμμένο στον ναό του Απόλλωνος, και «Περί σφαλμάτων των χρησμών», που περιέχει μια συζήτηση δαιμόνιων πλασμάτων που είναι κοντά στους θεούς και τους ανθρώπους. Στα «Ηθικά» περιλαμβάνονται επίσης τα «Συμποσιακά» του Πλούταρχου, διάλογοι σοφών (ρητόρων, φυσικών κ.ά.), μερικοί από τους οποίους είναι ιστορικοί χαρακτήρες, αναφερόμενοι σε πληθώρα θεμάτων.
Είναι αξιοσημείωτο ότι ο Πλούταρχος, παρά την οικειότητά του με τη ρωμαϊκή κοινωνία και τη ρωμαϊκή Ιστορία και αρχαιολογία, αγνοεί εντελώς τη ρωμαϊκή φιλολογία (αφού, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, ήταν περιορισμένες οι γνώσεις του στη λατινική). Και, πραγματικά, δίνει στον βίο του Λούκουλλου την ελληνική εκδοχή ενός μέρους από τον Οράτιο, αλλά δεν αναφέρει ποτέ τον Βιργίλιο ή τον Οβίδιο. Εγραψε μερικές φιλολογικές κριτικές, ανάμεσα σ’ αυτές και μια σύγκριση του Αριστοφάνη με τον Μένανδρο, και ένα δοκίμιο, το «Περί κακεντρέχειας του Ηροδότου», που δείχνει τον τοπικισμό του ως Βοιωτού. Τα δύο εκπαιδευτικά του έργα, πώς ένας νέος θα πρέπει να ακούει ποίηση και πώς να ακούς προσεκτικά, μαζί με την ψευδοπλουταρχική πραγματεία περί της εκπαιδεύσεως των παιδιών, ήταν πολύ δημοφιλή και είχαν επιρροή στους χρόνους της Αναγέννησης.
Η συνεχής γοητεία και η δημοτικότητα του Πλούταρχου οφείλονται κατά μεγάλο μέρος στο γεγονός ότι πραγματεύεται ειδικά ανθρώπινα προβλήματα, χωρίς να προβάλλει ανησυχητικές λύσεις. Γράφει εύκολα, και ίσως επιπόλαια, με πλούτο ανεκδότων. Το ύφος του είναι κυρίως αττικό, αν και επηρεασμένο από τη σύγχρονή του ελληνική, την οποία ομιλούσε. Ακολουθεί τη ρητορική θεωρία, αποφεύγει χασμωδίες ανάμεσα στις λέξεις και είναι προσεκτικός στη χρήση ρυθμών πρόζας Είναι σαφής, αλλά μακρολογεί περισσότερο από όσο θα επέτρεπε ο αυστηρός αττικός κανόνας. Ο Πλούταρχος προτιμούσε να ζει τη ζωή ενός απλού πολίτη σε μια μικρή βοιωτική πόλη και τα γραπτά του και η διδασκαλία του βοήθησαν πολύ να φωτιστεί το σκοτάδι της επαρχιακής ζωής στην Ελλάδα του 1ου αιώνα μ.Χ.
Ειδικό ενδιαφέρον για τα ζώα της ξηράς και της θάλασσας
Το ενδιαφέρον του Πλούταρχου για τα ζώα προβάλλει σε δύο βιβλία, στο «Τρώγοντας κρέας», που αναφέρεται στο αν είναι πιο έξυπνα τα ζώα της ξηράς ή της θάλασσας (ένα ζήτημα που δεν παίρνει σαφή απάντηση), και στο «Εχουν τα ζώα λογική;», έναν διασκεδαστικό διάλογο που γίνεται στο νησί της Κίρκης, όπου ένας χοίρος, από τους μεταμορφωμένους συντρόφους του Οδυσσέα, επιτίθεται εναντίον του επιχειρήματος των στωικών που αρνούνται τη λογική στα ζώα και πείθει τον Οδυσσέα για την ηθική ανωτερότητα πολλών ζώων απέναντι στον άνθρωπο. Ανάμεσα στα πιο σημαντικά έργα που δεν είναι πια αποδεκτά ως αυθεντικά του Πλούταρχου είναι τα «Consotatio στον Απόλλωνα για τον γιο του», «Βίοι των Δέκα Ρητόρων», «Περί Μοίρας», «Παροιμίες των Αλεξανδρινών» κ.ά.
Μ.Η.Τ. 232120