Η σύγκρουση ανάμεσα στο Ισραήλ και τη Χαμάς εισέρχεται σε νέα φάση, έπειτα από την ανακοίνωση του Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών Ντόναλντ Τραμπ ότι οι δύο πλευρές κατέληξαν σε συμφωνία για την «πρώτη φάση» ενός ειρηνευτικού σχεδίου.
Πρόκειται για την πιο ουσιαστική εξέλιξη στους 24 μήνες πολέμου, μια σύγκρουση που έχει προκαλέσει ανυπολόγιστες απώλειες σε ανθρώπινες ζωές, τεράστια ανθρωπιστική καταστροφή στη Γάζα και πολιτική κρίση στο Ισραήλ.
Σύμφωνα με τον Αμερικανό πρόεδρο, η συμφωνία προβλέπει την απελευθέρωση «όλων των ομήρων πολύ σύντομα» και την απόσυρση των ισραηλινών στρατευμάτων «σε μια συμφωνημένη γραμμή ασφαλείας», αποτελώντας τα πρώτα βήματα προς αυτό που ο Τραμπ χαρακτήρισε «ισχυρή, διαρκή και μόνιμη ειρήνη».
Όμως τα δεδομένα της συμφωνίας που έχουν γίνει μέχρι στιγμής γνωστά είναι λιγότερο οριστικά.
Το περιεχόμενο της συμφωνίας
Η πρώτη φάση του σχεδίου προβλέπει:
Την απελευθέρωση 20 Ισραηλινών ομήρων που εξακολουθούν να κρατούνται στη Γάζα.
Ανταλλαγή τους με Παλαιστίνιους κρατουμένους που βρίσκονται σε ισραηλινές φυλακές.
Σταδιακή αποχώρηση του ισραηλινού στρατού από μεγάλο μέρος της Λωρίδας της Γάζας.
Εντατική είσοδο ανθρωπιστικής βοήθειας προς τον άμαχο πληθυσμό.
Εγγυήσεις για τη συνέχιση των διαπραγματεύσεων με στόχο μια επόμενη φάση εκεχειρίας.
Η Χαμάς, σε ανακοίνωσή της, επιβεβαίωσε τη συμφωνία, υπογραμμίζοντας ότι αποτελεί αποτέλεσμα «υπεύθυνων και σοβαρών διαπραγματεύσεων».
Κάλεσε ωστόσο τον Αμερικανό πρόεδρο και τους μεσολαβητές του Κατάρ και της Αιγύπτου να διασφαλίσουν ότι «το Ισραήλ θα υλοποιήσει χωρίς καθυστερήσεις και χωρίς τροποποιήσεις όλες τις συμφωνημένες ρυθμίσεις».
Από την πλευρά του Ισραήλ, ο πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου δήλωσε ότι θα φέρει τη συμφωνία προς έγκριση στο υπουργικό συμβούλιο. Ευχαρίστησε τον πρόεδρο Τραμπ «από τα βάθη της καρδιάς του» για τη διαμεσολάβηση, ενώ πρόσθεσε ότι «με τη βοήθεια του Θεού θα φέρουμε όλους τους ομήρους πίσω».
Διεθνείς αντιδράσεις
Η διεθνής κοινότητα χαιρέτισε τη συμφωνία, αναγνωρίζοντάς την ως σπάνια ευκαιρία για τερματισμό της σύγκρουσης.
Αίγυπτος: Ο πρόεδρος Αμπντέλ Φατάχ αλ-Σίσι μίλησε για «ιστορική στιγμή» και «πόρτα ελπίδας για δικαιοσύνη και σταθερότητα στην περιοχή».
Λίβανος: Ο πρόεδρος Ζοζέφ Αούν χαρακτήρισε τη συμφωνία «πρώτο βήμα προς μόνιμη κατάπαυση πυρός».
Σαουδική Αραβία: Εξέφρασε προσδοκία για «άμεση άρση της ανθρωπιστικής κρίσης» και «πλήρη ισραηλινή αποχώρηση από τη Γάζα».
Τουρκία: Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ευχαρίστησε τον Τραμπ «για την αναγκαία πολιτική βούληση».
Κίνα: Κάλεσε σε «δίκαιη και συνολική λύση βασισμένη στη δημιουργία παλαιστινιακού κράτους».
Ευρωπαϊκή Ένωση: Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν έκανε λόγο για «ελπιδοφόρα εξέλιξη», ζητώντας πλήρη τήρηση της συμφωνίας.
Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Βρετανία: Στήριξαν τη συμφωνία και κάλεσαν σε άμεση ανθρωπιστική δράση στη Γάζα.
Οι αντιδράσεις στο Ισραήλ και τη Γάζα
Η ανακοίνωση της συμφωνίας προκάλεσε κύμα ανακούφισης αλλά και ανάμεικτα συναισθήματα στις δύο κοινωνίες.
Στο Ισραήλ, στο κέντρο του Τελ Αβίβ, στην Πλατεία των Ομήρων, χιλιάδες πολίτες πανηγύρισαν την εξέλιξη. Οργισμένοι συγγενείς ομήρων ασκούσαν εδώ και μήνες πίεση στην κυβέρνηση, κατηγορώντας τον Νετανιάχου ότι «θυσίασε τους ομήρους για πολιτικό όφελος».
Στη Γάζα, χιλιάδες Παλαιστίνιοι, εξαντλημένοι από δύο χρόνια πολέμου, υποδέχθηκαν τη συμφωνία με συγκρατημένη ανακούφιση. Πολλοί ωστόσο εξέφρασαν σκεπτικισμό. Όπως δήλωσε ο παλαιστίνιος τραυματιοφορέας Σαΐντ Αουάντ, «έχουμε δει πολλές φορές υποσχέσεις για εκεχειρία να καταρρέουν».
Ανοιχτά ερωτήματα και δυσκολίες
Παρά τον ενθουσιασμό πολλών κυβερνήσεων, η συμφωνία αφήνει μείζονα ζητήματα άλυτα:
Αφοπλισμός της Χαμάς: Ο Ντόναλντ Τραμπ έχει καταστήσει σαφές ότι η Χαμάς θα πρέπει να αποδεχθεί σταδιακό αφοπλισμό. Αυτό όμως δεν περιλαμβάνεται ρητά στην πρώτη φάση.
Διακυβέρνηση Γάζας: Ποιος θα ελέγχει τη Λωρίδα της Γάζας μετά την αποχώρηση των ισραηλινών δυνάμεων; Η Παλαιστινιακή Αρχή; Διεθνής δύναμη; Κάποια μορφή διοίκησης υπό τον ΟΗΕ; Το ζήτημα παραμένει ανοιχτό.
Μελλοντικό παλαιστινιακό κράτος: Η συμφωνία δεν συνοδεύεται από δέσμευση για διαπραγματεύσεις επί της τελικής μορφής λύσης. Πολλά κράτη επιμένουν στη λύση των δύο κρατών, κάτι που το Ισραήλ αποφεύγει να αποδεχθεί ρητά.
Ασφάλεια και εγγυήσεις: Το Ισραήλ απαιτεί εγγυήσεις ότι η Χαμάς δεν θα ανασυνταχθεί στρατιωτικά. Η Χαμάς απαιτεί πλήρη αποχώρηση του ισραηλινού στρατού και άρση αποκλεισμού.
Περιφερειακές ισορροπίες: Η Χεζμπολάχ στον Λίβανο, οι φιλοϊρανικές πολιτοφυλακές στη Συρία και στο Ιράκ, καθώς και οι Χούθι στην Υεμένη, δεν δεσμεύονται από την παρούσα συμφωνία.
Γιατί έγινε τώρα η συμφωνία
Υπάρχουν αρκετοί παράγοντες που συνέβαλαν στη συγκυριακή επίτευξη αυτής της συμφωνίας:
Αμερικανική πίεση: Η Ουάσινγκτον φαίνεται αποφασισμένη να τερματίσει μια σύγκρουση που απειλεί τη σταθερότητα στην περιοχή και έχει προκαλέσει διεθνή κατακραυγή για το εύρος των απωλειών αμάχων.
Ισραηλινή εσωτερική πίεση: Η κυβέρνηση Νετανιάχου αντιμετωπίζει κρίση νομιμοποίησης, διαδηλώσεις, πολιτική φθορά και ένταση με τις ΗΠΑ.
Ανθρωπιστική καταστροφή στη Γάζα: Η διεθνής πίεση για κατάπαυση πυρός αυξήθηκε μετά τις αναφορές για καταστροφή νοσοκομείων, υποδομών και τη μαζική δυστυχία άμαχων.
Περιφερειακή αστάθεια: Ο πόλεμος κινδύνευε να επεκταθεί σε Λίβανο και Ιράν, με απρόβλεπτες συνέπειες.
Οι προοπτικές
Η συμφωνία αυτή κινείται σε δύο επίπεδα: πρακτικό και πολιτικό. Πρακτικά, μπορεί να φέρει ανάσα στον άμαχο πληθυσμό και να διασώσει ζωές. Πολιτικά, μπορεί να ανοίξει ένα παράθυρο για ειρηνευτική διαδικασία μετά από χρόνια στασιμότητας. Ωστόσο, οι παγίδες παραμένουν:
Κίνδυνος κατάρρευσης: Οι εκεχειρίες στο παρελθόν κατέρρευσαν γρήγορα, είτε λόγω παραβιάσεων είτε λόγω κλιμάκωσης.
Απουσία εμπιστοσύνης: Ισραήλ και Χαμάς δεν αναγνωρίζουν η μία την άλλη και δεν έχουν άμεση επικοινωνία.
Πολιικά κίνητρα: Η συμφωνία ενδέχεται να εξυπηρετεί πρόσκαιρα πολιτικά συμφέροντα χωρίς μακροπρόθεσμη σταθερότητα.
Ανεπίλυτη ρίζα της σύγκρουσης: Χωρίς σαφή πορεία προς πολιτική λύση, η συμφωνία παραμένει ευάλωτη.
Από εδώ και πέρα
Η συμφωνία Ισραήλ – Χαμάς για την πρώτη φάση εκεχειρίας δεν αποτελεί ακόμη ειρήνη. Είναι όμως αναμφίβολα η σημαντικότερη διπλωματική εξέλιξη από την έναρξη του πολέμου πριν από δύο χρόνια. Σηματοδοτεί ότι, έστω με εύθραυστη ακτίνα ελπίδας, η διεθνής διπλωματία εξακολουθεί να έχει ρόλο.
Η απελευθέρωση ομήρων, η αποχώρηση του ισραηλινού στρατού από μεγάλο μέρος της Γάζας και η είσοδος ανθρωπιστικής βοήθειας είναι βήματα χειροπιαστά.
Ωστόσο, η πορεία προς μια συνολική ειρηνευτική λύση στη Μέση Ανατολή προϋποθέτει κάτι περισσότερο από συμφωνίες προσωρινής παύσης πυρός. Προϋποθέτει πολιτικό σχέδιο.
Απαιτεί προοπτική για παλαιστινιακό κράτος, εγγυήσεις ασφαλείας για το Ισραήλ, διακοπή της ριζοσπαστικοποίησης και περιφερειακή συνεργασία.
