Σημαντικό γεγονός για τη Θεσσαλονίκη αποτελεί η επαναλειτουργία πριν από λίγες ημέρες τεσσάρων κρηνών με πόσιμο νερό, οι οποίες είχαν κατασκευαστεί στην περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και αποτελούσαν επί αιώνες σημείο αναφοράς για τη νύμφη του Θερμαϊκού.
- Από τον Σωτήρη Λέτσιο
Οι τέσσερις αυτές κρήνες -που βρίσκονται σε διάφορα σημεία της Ανω Πόλης– παραδόθηκαν προς χρήση από τους πολίτες, αφού προηγήθηκαν εργασίες καθαρισμού, συντήρησης και αποκατάστασής τους. Εως το τέλος, μάλιστα, του 2025 αναμένεται να τεθούν σε λειτουργία και άλλες τέσσερις. Σημειωτέον ότι οι παραπάνω κρήνες ανήκουν στον Δήμο Θεσσαλονίκης και έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα μνημεία από το υπουργείο Πολιτισμού.
Οι Οθωμανοί αρχιτέκτονες φημίζονταν σε όλο τον κόσμο για τις ιδιαίτερα περίτεχνες κρήνες που έφτιαχναν. Εχει υπολογιστεί ότι στη Θεσσαλονίκη τους προηγούμενους αιώνες -τόσο στους δρόμους της πόλης αλλά και στα προαύλια των τζαμιών- διατηρούνταν περί τις 100 κρήνες. Μια πρώτη καταγραφή των κρηνών έγινε το 1591. Από τα στοιχεία εκείνης της καταγραφής οφείλουμε την πληροφορία ότι σε κάθε δρόμο υπήρχε και από μία βρύση. Σημαντικά στοιχεία για αυτό το θέμα μάς παρέδωσε και ο Εβλιγιά Τσελεμπή, ο ξακουστός αυτός περιηγητής, ο οποίος με αφορμή την επίσκεψή του κατά τον 17ο αιώνα στη Θεσσαλονίκη είχε αναφέρει την ύπαρξη 64 κρηνών. Οι κρήνες ασφαλώς αυξήθηκαν εντυπωσιακά κατά τους επόμενους αιώνες, αφού αποτελούσαν το μοναδικό μέσο για την τροφοδοσία με νερό σε καθημερινή βάση των νοικοκυριών. Αποτελούσαν επίσης και σημείο συνάντησης για τις γυναίκες της πόλης, όπου εκεί συζητούσαν ελεύθερα τα δικά τους θέματα μακριά από την επιτήρηση των ανδρών.
Ναμίκα Χανίμ
Μία από τις πρώτες κρήνες που παραδίδονται στους κατοίκους της συμπρωτεύουσας είναι βεβαίως και η Κόκκινη Κρήνη και βρίσκεται στην Οδό Ακροπόλεως 45, στο τμήμα μεταξύ των οδών Σταγείρων και Ξενοκράτους. Πρόκειται για την κρήνη Ναμίκα Χανίμ, η οποία παρέμεινε έως τις ημέρες μας γνωστή και ως «κόκκινη κρήνη» λόγω του χρώματος των τούβλων της. Θεωρείται η πιο καλοδιατηρημένη από όλες τις κρήνες και από τη βρύση της ρέει καθημερινά άφθονο νερό. Στο ψηλότερο σημείο της κρήνης διασώζεται επιγραφή γραμμένη στην οθωμανική τουρκική γλώσσα και σε αραβικό αλφάβητο, στην οποία αναφέρονται τα εξής: «Αυτή είναι η βρύση της μακαρίτισσας Ναμίκα Χανίμ, εγγονής του μουφτή Ιμπραήμ Μπέη. Παράκληση για μια προσευχή για την ψυχή της», ενώ επίσης αναγράφεται και το εξής απόσπασμα από το Κοράνι: «Από το νερό το παν ή το νερό είναι η πηγή της ζωής». Ο μουφτής που έφτιαξε αυτή τη βρύση το 1910 εγκατέλειψε τη Θεσσαλονίκη ακολουθώντας τον υπόλοιπο τουρκικό πληθυσμό της πόλης.
Του Τυφλού Αγά με τα οθωμανικά ανάγλυφα, το Αλατζά Ιμαρέτ, το τέμενος που λειτούργησε ως πτωχοκομείο, «η δίδυμη του Νουμάν Πασά»
Μια από τις γνωστές κρήνες που πρόκειται να αποκατασταθεί και να αποδοθεί σύντομα σε καλή κατάσταση στους κατοίκους είναι και αυτή του Τυφλού Αγά, η οποία βρίσκεται επί της οδού Ολυμπιάδος, στη διασταύρωσή της με την οδό Αμφιλοχίας. Αξίζει να επισημανθεί ότι αυτό ήταν το πρώτο μνημείο της πόλης, το οποίο κρίθηκε αναγκαίο να μετακινηθεί -προκειμένου να προφυλαχθεί- κατά τη διάρκεια των εργασιών που είχαν γίνει εκεί για τη διάνοιξη της οδού Ολυμπιάδος. Παρατηρώντας προσεκτικά την επιφάνειά της, μπορούμε να διακρίνουμε -διατηρημένα σε καλή κατάσταση- οθωμανικά ανάγλυφα, όπως και άνθινη διακόσμηση. Η κατασκευή της πιθανολογείται πως έγινε τον 18ο αιώνα, ενώ από πολλούς έχει χαρακτηριστεί η ωραιότερη κρήνη της Θεσσαλονίκης. Στη λεκάνη της διακρίνονται ελληνικά χαράγματα -κάτι που ασφαλώς χαρακτήριζε τις περισσότερες κρήνες εκείνης της εποχής των οποίων οι λεκάνες φτιάχνονταν από υπολείμματα της αρχαιοελληνικής αλλά και της ρωμαϊκής περιόδου.
Το αψίδωμα
Ενα από τα πιο γνωστά μνημεία της Θεσσαλονίκης είναι και το Αλατζά Ιμαρέτ, το παλαιό μουσουλμανικό τέμενος που επί Οθωμανών λειτουργούσε ως πτωχοκομείο. Σε κοντινή απόσταση από αυτό έστεκε εγκαταλελειμμένη για πολλές δεκαετίες μια κρήνη, η οποία αποτελούνταν από πελεκητούς λίθους και ενδιάμεσες σειρές πλίνθων. Παρατηρώντας το αψίδωμά της, διακρίνουμε ότι πλαισιώνεται από δύο μικρές κόγχες, οι οποίες κατέληγαν πιθανόν σε ισλαμίζον τόξο. Η κρήνη θεωρείται μια από τις δίδυμες κρήνες της πόλης και διαθέτει μικρή κεντρική δεξαμενή. Εφεξής θα είναι ενταγμένη και αυτή στην κανονική λειτουργία της πόλης. Οι άλλες δύο κρήνες, που και αυτές πρόκειται να παραδοθούν προς χρήση, είναι στη συμβολή Ηροδότου και Αθηνάς. Υπάρχει και η δίδυμη κρήνη του Νουμάν Πασά, ο οποίος απεβίωσε το 1756 σε ηλικία 105 ετών και έμεινε γνωστός για τις βαριές φορολογίες που επέβαλε στους κατοίκους της Θεσσαλονίκης.
Το εμβληματικό Τσινάρι στην Άνω Πόλη
Πολλοί είναι αυτοί –και όχι άδικα– οι οποίοι θεωρούν ότι η κρήνη Τσινάρι είναι μία από τις ωραιότερες κρήνες, όχι μόνο στη Θεσσαλονίκη αλλά και σε ολόκληρη την Ελλάδα. Συγκεντρώνει τον θαυμασμό των περαστικών για την αρχιτεκτονική της αρτιότητα, ενώ τα χαρακτηριστικά της αποτελούν συνέχεια της βυζαντινής παράδοσης. Εκτός από το τμήμα του βυζαντινού ανάγλυφου η κρήνη διαθέτει και μαρμάρινη σαρκοφάγο με ελληνική επιγραφή. Εκτιμάται ότι φιλοτεχνήθηκε με απόφαση του Μουράτ Β’, ο οποίος κατέκτησε τη Θεσσαλονίκη το 1430. Το νερό που έτρεχε από την κρήνη ερχόταν απευθείας από το υδραγωγείο, που ήταν εγκατεστημένο στον Χορτιάτη. Η ονομασία της προέρχεται από την τουρκική λέξη «τσιναρλί», που σημαίνει πλάτανος, λόγω της παρουσίας εκεί ακόμη και σήμερα ενός μεγάλου πλάτανου.
Αποτελεί εμβληματικό σημείο της Ανω Πόλης και στέκει απέναντι από την φημισμένη ταβέρνα «Τσινάρι», που αποτελεί ζωντανό και αυθεντικό δείγμα μαγαζιού από την εποχή της Τουρκοκρατίας. Αλλες γνωστές κρήνες στη Θεσσαλονίκη είναι η κρήνη της οδού Ανθέων, πίσω από το Επταπύργιο, η διπλή κρήνη με τρεις όψεις εντός της Ακροπόλεως (18ος αι.) που βρίσκεται απέναντι από ένα παλαιό λουτρό, η «Πικρή Κρήνη», η κρήνη του Εράσμου, η κρήνη στο παλαιό Ροδοχώρι, η κρήνη της Ξηροκρήνης, που βρίσκεται στην περιοχή πάνω από τον σιδηροδρομικό σταθμό, η κρήνη στην Πυλαία, η κρήνη στο Σέιχ Σου κ.ά.
Πάνω από τον ιερό ναό του Οσίου Δαυίδ
Αξια αναφοράς είναι επίσης και η κρήνη που στέκει εδώ και αιώνες στην οδό Τιμοθέου -στη διασταύρωση με οδού Λυσίου- και πάνω ακριβώς από τον ιερό ναό του Οσίου Δαυίδ. Από τα ελάχιστα ιστορικά στοιχεία που έχουν διασωθεί γνωρίζουμε ότι κτίστηκε από κάποιον Τούρκο που ονομαζόταν Χατζί Μεχμέτ. Νερό θα τρέχει από εδώ και πέρα και από την κρήνη επί της οδού Δημητρίου Πολιορκητή, η οποία πιθανολογείται ότι ονομαζόταν η κρήνη του Σελίμ ή αλλιώς του Καμμένου Πλατάνου.
Από αυτήν δεν έχει διασωθεί κάποια επιγραφή, ούτε έχουμε κάποια πληροφορία σχετικά με αυτόν που φρόντισε για την ανέγερσή της. Ανεβαίνοντας την οδό Παπαρέσκα, τον δρόμο που οδηγεί προς τις φυλακές του Επταπύργιου ή αλλιώς Γεντί Κουλέ, οι διαβάτες θα συναντούν ανακαινισμένη πλέον και την κρήνη που διασώζεται επί της οδού Παπαρέσκα.
