Πρώτα τεκμήρια γραφής στο προϊστορικό Αιγαίο!

Θηρασιά: Βρέθηκαν δύο σφραγίσματα σε κεραμική λαβή αγγείου, από τα μέσα της 3ης χιλιετίας π.Χ., που μαρτυρούν ένα πρώιμο σύστημα επικοινωνίας μέσω συμβόλων

Ενα σημαντικό αρχαιολογικό εύρημα στον προϊστορικό οικισμό της Κοίμησης στη Θηρασιά, στο μικρό νησάκι δίπλα από τη Σαντορίνη, έρχεται να επαναπροσδιορίσει τις θεωρίες για την απαρχή της γραφής στον ελλαδικό χώρο. Πρόκειται για δύο σφραγίσματα σε κεραμική λαβή αγγείου, που χρονολογούνται στα μέσα της 3ης χιλιετίας π.Χ., τα οποία φέρνουν στο φως ενδείξεις ενός πρώιμου συστήματος επικοινωνίας μέσω συμβόλων, το οποίο είναι πιθανότατα το αρχαιότερο τεκμήριο γραφής στο Αιγαίο. Η ανακάλυψη έγινε στο πλαίσιο της συστηματικής ανασκαφής που διεξάγεται από το Ιόνιο Πανεπιστήμιο, το Πανεπιστήμιο Κρήτης και την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, υπό τη διεύθυνση του καθηγητή Κώστα Σμπόνια, της ομότιμης καθηγήτριας Ιρίνας Τζαχίλη και της αρχαιολόγου Μαρίας Ευσταθίου.

Το αγγείο

Τα δύο σφραγίσματα, γνωστά με τους κωδικούς THS.1 και THS.2, αποτυπώθηκαν στη λαβή ενός κεραμικού αγγείου πριν από το ψήσιμό του – μια πρακτική που ενδεχομένως σχετιζόταν με την ένδειξη ταυτότητας του τεχνίτη, την προέλευση ή ακόμα και το περιεχόμενο του δοχείου. Το πρώτο σφράγισμα (THS.1) προέρχεται από τρίπλευρη σφραγίδα και φέρει σειρά αφηρημένων και σχηματικών συμβόλων τοποθετημένων με παρατακτική διάταξη, γεγονός που οι ερευνητές θεωρούν ως την αρχαιότερη μαρτυρία για την ανάπτυξη ενός συστηματικού τρόπου συμβολικής επικοινωνίας στο Αιγαίο.

Το δεύτερο (THS.2) παρουσιάζει γραμμικά και μαιανδροειδή μοτίβα, εναρμονισμένα με την ευρύτερη αισθητική της αιγαιακής σφραγιδογλυφίας. Η ανάλυση της κεραμικής ύλης από τη μεταδιδάκτορα του Ιονίου Πανεπιστημίου δρα Γιώτα Κορδατζάκη υποδεικνύει τη Νάξο ως πιθανή προέλευση τόσο του πηλού όσο και της κατασκευής του αγγείου, ενισχύοντας την άποψη για εκτεταμένα δίκτυα θαλάσσιων ανταλλαγών στο Αιγαίο κατά την Πρωτοκυκλαδική περίοδο. Η σημασία των σφραγισμάτων της Θηρασιάς ξεπερνά τα στενά όρια ενός μεμονωμένου αρχαιολογικού ευρήματος.

Οπως επισημαίνει ο ειδικός στις αιγαιακές γραφές δρ Μηνάς Τσικριτσής, τα σύμβολα παρουσιάζουν ομοιότητες με στοιχεία της Κρητικής Ιερογλυφικής και της Γραμμικής Α, κάτι που ενισχύει την υπόθεση ότι βρισκόμαστε μπροστά σε ένα πρώιμο στάδιο αυτών των συστημάτων γραφής. Η άποψη αυτή βρίσκει έρεισμα και σε προηγούμενη μελέτη του ιδίου, σε συνεργασία με τον καθηγητή Αδαμάντιο Σάμψωνα, για μινωικά σύμβολα από τη Μήλο της ίδιας χρονολογικής περιόδου.

Από την πλευρά του ο καθηγητής Κώστας Σμπόνιας κρατά πιο επιφυλακτική στάση, επισημαίνοντας πως, παρά τις επιφανειακές ομοιότητες, τα σφραγίσματα της Θηρασιάς δεν εντάσσονται σε κάποιο γνωστό σύστημα γραφής, ούτε συνδέονται άμεσα με τις μεταγενέστερες μορφές των μινωικών γραφών. Αντίθετα, φαίνεται να αποτελούν ξεχωριστό δείγμα τοπικής πολιτισμικής έκφρασης και κοινωνικής οργάνωσης. «Μαρτυρούν τον προηγμένο πολιτισμό στον αιγαιακό χώρο στα μέσα της 3ης χιλιετίας π.Χ. και φωτίζουν τη χρήση των σφραγίδων ως το αρχαιότερο μέσο που συνδέεται με την εμφάνιση της πρώιμης γραφής στο Αιγαίο, βήματα που θα αποκρυσταλλωθούν μερικούς αιώνες αργότερα στη μινωική Κρήτη» δήλωσε στο ΑΠΕ ο καθηγητής Κ. Σμπόνιας.

Η ανακάλυψη φωτίζει άγνωστες πτυχές της ζωής

Ο οικισμός της Κοίμησης, στο νότιο άκρο της Θηρασιάς, όπου βρέθηκαν τα δύο σύμβολα, διατηρείται σε εξαιρετική κατάσταση λόγω των ηφαιστειακών αποθέσεων από τη μεγάλη έκρηξη της Σαντορίνης. Η έρευνα στον αρχαιολογικό χώρο αποκαλύπτει πολύτιμα στοιχεία για την πολεοδομία της Πρωτοκυκλαδικής περιόδου και τη μετάβαση στη Μέση Εποχή του Χαλκού, λειτουργώντας συμπληρωματικά προς τα ευρήματα του Ακρωτηρίου στη Θήρα. Η σημασία των συμβόλων της Θηρασιάς έγκειται στο γεγονός ότι εγγράφονται σε ένα πολιτισμικό και κοινωνικό πλαίσιο αυξανόμενης πολυπλοκότητας, το οποίο προμήνυε την ανάγκη για συστήματα καταγραφής και επικοινωνίας – ανάγκες που οδήγησαν τελικά στην εμφάνιση της οργανωμένης γραφής στη μινωική Κρήτη.

Η ανακάλυψη των σφραγισμάτων από την Κοίμηση φωτίζει άγνωστες πτυχές της ζωής στις πρωτοαστικές κοινωνίες του Αιγαίου και προσθέτει έναν κρίκο στην αλυσίδα της ιστορίας της γραφής στην περιοχή. Είτε ως σύμβολα ταυτότητας είτε ως πρώιμη μορφή επικοινωνίας, τα αποτυπώματα στο νησί επιβεβαιώνουν ότι οι ρίζες της γραφής είναι βαθύτερες και περισσότερο πολύπλοκες απ’ ό,τι μέχρι σήμερα γνωρίζαμε. Ο καθηγητής Κώστας Σμπόνιας σημειώνει πως «η έρευνά του προσφέρει πολλά νέα στοιχεία για την πολεοδομική οργάνωση των πρωτοκυκλαδικών οικισμών καθώς και για τη μετάβαση στη Μέση Εποχή του Χαλκού, συμπληρώνοντας τα στοιχεία από το προϊστορικό Ακρωτήρι, τα πρωιμότερα στρώματα του οποίου είναι θαμμένα κάτω από τα κτίρια της υστεροκυκλαδικής πόλης».