Είναι ο μοναδικός πρωθυπουργός στην Iστορία που δαπανά χρόνο σε δηλώσεις, διαρροές και παρασκηνιακές ενέργειες κατά Καραμανλή και Σαμαρά για να κρύψει τις απανωτές ήττες του στην εξωτερική πολιτική
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης, ασφαλώς, δικαιούται (και επιβάλλεται) να απαντά στην κριτική που του ασκείται από οποιαδήποτε πλευρά, αλλά καταλήγει στη γνωστή παγίδα του -απομονωμένου από την πραγματικότητα- ηγέτη που δεν ανέχεται την αντίθετη άποψη. Αρνείται να συνειδητοποιήσει πως το πρόβλημα δεν είναι ο καθαυτός διάλογος με την Τουρκία (που είναι απαραίτητος), αλλά το πλαίσιο και ο τρόπος που τον διεξάγουν το Μέγαρο Μαξίμου και το υπουργείο Εξωτερικών.
- Από τον Αλέξανδρο Τάρκα*
Ως αποτέλεσμα, η Ελλάδα βρίσκεται σε δυσμενέστερη θέση όχι μόνο συγκριτικά με την περίοδο 2004-2009, αλλά ακόμα και σε σχέση με το καλοκαίρι του 2023, όταν άρχισαν οι -αγνώστου ταυτότητος και περιεχομένου- συνομιλίες των υπουργών Εξωτερικών Γ. Γεραπετρίτη και Χ. Φιντάν.
Ταυτόχρονα, ο κ. Μητσοτάκης αναδεικνύεται ως ο μοναδικός στην Ιστορία πρωθυπουργός και πρόεδρος της Ν.Δ. που δαπανά περισσότερο χρόνο σε δημόσιες δηλώσεις, διαρκείς διαρροές και παρασκηνιακές ενέργειες κατά των προκατόχων του, Κώστα Καραμανλή και Αντώνη Σαμαρά, και λιγότερο στον συντονισμό της κυβέρνησής του. Πρόκειται για συνειδητή, πλέον, επιλογή και προτεραιότητα συγκράτησης του παρόντος (δημοσκοπικού) 23%-24%, με απώτερο στόχο την επανάληψη του 28% των περσινών ευρωεκλογών, ώστε να βρίσκεται σε καλύτερη διαπραγματευτική θέση μετά τις βουλευτικές εκλογές. Με ένα εντελώς «προσωπικό» -και όχι απλά προσωποπαγές- κόμμα.
Η ενδοπαραταξιακή-εσωκομματική επίθεση του κ. Μητσοτάκη επικεντρώνεται, μάλιστα, στα ευαίσθητα θέματα εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής της χώρας. Επί της ουσίας, δεν επικρίνει μόνον τους χειρισμούς της περιόδου 2004-2009, αλλά αμφισβητεί και την -επί δεκαετίες ολόκληρες- παγιωμένη ιδεολογική προσέγγιση και στρατηγική της Ν.Δ. στα θέματα εθνικής ασφάλειας. Τα πράγματα γίνονται χειρότερα από τη στιγμή που ο πρωθυπουργός καταφεύγει σε σκόπιμες, εξόφθαλμες ανακρίβειες για να υπερασπίσει τον εαυτό του και να καλύψει τις αλλεπάλληλες διπλωματικές ήττες. Γιατί ειδικά ο κ. Μητσοτάκης, που πραγματικά είναι ένας επιμελής πολιτικός με γνώση των υπηρεσιακών φακέλων, δεν έχει το άλλοθι της άγνοιας, της πλημμελούς ενημέρωσης ή της βιαστικής κρίσης. (Ορθότατη η προ τριετίας δήλωση της Ντόρας Μπακογιάννη ότι «ο Κυριάκος ξέρει ακόμα και πόσα τσιμέντα θέλει η γέφυρα του ποταμού Κερίτη» στα Χανιά).
1 Πρώτα απ’ όλα, στις πρόσφατες συνεντεύξεις του, ο πρωθυπουργός προσέφυγε -για πολλοστή φορά- στην εντελώς αυθαίρετη άποψη ότι ο ίδιος φέρει το παράσημο των «πρωτοβουλιών» και οι προκάτοχοί του το στίγμα της «ακινησίας». Καταργεί τη στοιχειώδη αρχή της διπλωματίας, ότι οι εποχές δεν είναι πότε ίδιες και ότι ο σχεδιασμός και η τακτική μιας κυβέρνησης εξαρτώνται από πολλές συνθήκες και συγκυρίες, και από τους βραχυπρόθεσμους και μεσοπρόθεσμους στόχους της. Επομένως, άλλοτε χρειάζεται «ακινησία», όπως και ο ίδιος ο κ. Μητσοτάκης επέλεξε για αρκετούς μήνες μετά τη θερινή ελληνοτουρκική κρίση του 2020, και άλλοτε απαιτούνται «πρωτοβουλίες».
Επίσης, ο σημερινός πρωθυπουργός ξεχνά ότι κάθε «πρωτοβουλία» συνοδεύεται από έναν επιθετικό προσδιορισμό που σφραγίζει την ανάληψη, την υλοποίηση και τα αποτελέσματά της. Για παράδειγμα, οι πρωτοβουλίες και επισκέψεις του αείμνηστου Πέτρου Μολυβιάτη και του κ. Καραμανλή στην Αγκυρα, το 2005 και το 2008 αντίστοιχα, φέρουν τον επιθετικό προσδιορισμό «επιτυχημένες», παρά τις προβοκάτσιες των Τούρκων στρατιωτικών, που τότε (και μέχρι το πραξικόπημα του 2016) υπονόμευαν τον Ρ. Τ. Ερντογάν. Αντίθετα, η πρωτοβουλία επίσκεψης του κ. Μητσοτάκη στην Κωνσταντινούπολη, τον Μάρτιο του 2022, ήταν καταφανώς «αποτυχημένη». Ακολούθησαν μαζικές υπερπτήσεις τουρκικών μαχητικών στα ελληνικά νησιά του Αιγαίου και, για πρώτη φορά, στην ενδοχώρα, κοντά στην Αλεξανδρούπολη. Η δε τουρκική πλευρά ισχυριζόταν, χωρίς η ελληνική κυβέρνηση να τη διαψεύσει, ότι υπήρχε συμφωνία για διάλογο εφ’ όλης της ύλης, που επιθυμεί η Αγκυρα, αντί της μίας και μοναδικής διαφοράς οριοθέτησης υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ.
2 Η δεύτερη ανακρίβεια του πρωθυπουργού είναι ότι λίγο – πολύ η Τουρκία έχει την ίδια αναθεωρητική πολιτική από το 1973 (χάρτες αμφισβήτησης υφαλοκρηπίδας) και το 1996 («γκρίζες ζώνες» μετά την κρίση των Ιμίων) και ότι οι πρόσφατες και τρέχουσες κινήσεις της Αγκυρας (τουρκολιβυκό μνημόνιο, θαλάσσια πάρκα, μόχλευση του Μεταναστευτικού) αποτελούν απλές παραφυάδες προηγούμενων εξελίξεων. Σαν να μην επιφέρουν πλήγματα στα ελληνικά συμφέροντα. Μακάρι τα πράγματα να ήταν έτσι. Οι κρίσεις του 1976 και του 1987 αντιμετωπίστηκαν επιτυχώς από τις κυβερνήσεις Κωνσταντίνου Καραμανλή και Ανδρέα Παπανδρέου αντίστοιχα, ενώ οι συνέπειες των Ιμίων και της παρεπόμενης Συμφωνίας της Μαδρίτης (1997) περιορίστηκαν, σε κάποιον βαθμό, χάρη σε κινήσεις της Αθήνας, κυρίως, στην Ε.Ε. Δυστυχώς, δεν συμβαίνει το ίδιο με την πίεση που ασκεί ο άξονας Αγκυρας – Τρίπολης από το 2019 ως σήμερα, καθώς ο ελληνικός νησιωτικός χώρος (συμπεριλαμβανομένης της Κρήτης, του πέμπτου μεγαλύτερου νησιού της Μεσογείου) έχει περικυκλωθεί, χωρίς αποτελεσματική αντίδραση της Αθήνας και υπό την αδιαφορία της Ατλαντικής Συμμαχίας και της Ε.Ε. Δεν φταίνε τόσο το ΝΑΤΟ και οι «27» όσο η κυβέρνηση, που τους θέτει τα ζητήματα σπάνια και παρεμπιπτόντως.
3 Ο τρίτος ανακριβής ισχυρισμός προκύπτει από τη δήλωση του κ. Μητσοτάκη, ειδικά για το τουρκολιβυκό μνημόνιο (Σκάι, 23/7), πως «θέλω να θυμίσω ότι υπεγράφη ουσιαστικά τρεις μήνες αφότου ανέλαβα πρωθυπουργός της χώρας». Πρόκειται για τρανταχτή ομολογία αποτυχίας, γιατί οι πρωθυπουργοί δεν κρίνονται από τον χρόνο, αλλά από το πραγματικό στοιχείο της αδράνειας ή της δράσης και αντίδρασής τους ακόμα και την ύστατη ώρα. Πολύ απλά, ο κ. Μητσοτάκης δεν κινήθηκε. Δεν έπραξε το παραμικρό. Αν είχε κινηθεί, το συγκεκριμένο τρίμηνο θα μπορούσε να επιμηκυνθεί ίσως για χρόνια και οι δυσμενείς εξελίξεις ενδεχομένως να αποτρέπονταν. Το αναμφισβήτητο γεγονός είναι ότι στη Λευκωσία, στις 29 Ιουλίου 2019, ο νεοεκλεγείς πρωθυπουργός προειδοποιήθηκε σαφώς από τον υπουργό Εξωτερικών (νυν Πρόεδρο) της Κύπρου Νίκο Χριστοδουλίδη για τα επερχόμενα, ενώ ο τότε υπουργός Εξωτερικών Νίκος Δένδιας σημείωσε ότι ήδη προέβαινε σε παραστάσεις προς τη Γαλλία και την Ιταλία λόγω της επιρροής τους στη Λιβύη. Ο ίδιος ο κ. Μητσοτάκης, μπροστά σε περισσότερους από 15 (Ελλαδίτες και Κύπριους) παριστάμενους αξιωματούχους, διαβεβαίωσε ότι θα αναλάβει «πρωτοβουλία» προς τους ξένους ηγέτες.
Ωστόσο, με εξαίρεση μια λακωνικότατη αναφορά στον Γάλλο πρόεδρο Εμ. Μακρόν 20 μέρες αργότερα, δεν έκανε τίποτα άλλο, παρότι ακολούθησαν κι άλλες -άμεσες και έμμεσες- προειδοποιήσεις από τις ΗΠΑ και την Αίγυπτο μέχρι τις παραμονές υπογραφής του μνημονίου. Αργότερα, τον Οκτώβριο του 2022, ο πρωθυπουργός, αν και πια κατείχε το αξίωμά του επί τρία χρόνια (όχι μόνο τρεις μήνες) και διέθετε σχετικές πληροφορίες από τον Φεβρουάριο της ίδιας χρονιάς, δεν απέτρεψε το επόμενο παράνομο μνημόνιο μεταξύ των κρατικών ενεργειακών εταιριών της Λιβύης και της Τουρκίας, NOC και TPAO.
Παρ’ όλα αυτά, ο κ. Μητσοτάκης, για να καλύψει τις δικές του ευθύνες, μέμφθηκε την κυβέρνηση της περιόδου 2004-2009, επειδή «προσπάθησε, ενδεχομένως με καλή διάθεση, με έναν εκ των επικριτών μας σήμερα (σ.σ.: κατονομάζοντας τον Ι. Βαληνάκη), να οριοθετήσουμε θαλάσσιες ζώνες με τη Λιβύη και δεν τα κατάφερε». Φυσικά, ο πρωθυπουργός παραβλέπει ότι οι φατρίες του καθεστώτος Καντάφι σπαράσσονταν από το 2009 και δεν ήταν δυνατόν να συνεχιστούν οι συνομιλίες Βαληνάκη. Το ίδιο και το 2010-2011, επί Γ. Παπανδρέου. Η πολιτική ειρωνεία είναι ότι οι κυβερνητικές διαρροές προς τον Τύπο, αμέσως μετά την επίσκεψη του κ. Μητσοτάκη στην Τρίπολη τον Απρίλιο του 2021, πρόβαλλαν την υποτιθέμενη επιτυχία του για «αναβίωση των τεχνικών διαβουλεύσεων Αθήνας – Τρίπολης για την ΑΟΖ». Το αληθές ήταν πως ο Λίβυος ομόλογός του είχε απαντήσει με υπεκφυγές περί «ωρίμανσης του χρόνου» έναρξης των διαβουλεύσεων.
Χωρίς να δεσμευθεί πώς και πότε θα δρομολογηθούν, όπως αποδείχθηκε στα τέσσερα χρόνια που μεσολάβησαν έκτοτε. Το ακόμα χειρότερο είναι ότι, στις αρχές Απριλίου του 2025, το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών υποδέχθηκε, μετά βαΐων και κλάδων, λιβυκή αντιπροσωπία και συμφωνήθηκε «να μπει στο ράφι» το πρόβλημα των παράνομων μνημονίων. Η Αθήνα υποσχέθηκε να προωθήσει λιβυκά αιτήματα στην Ε.Ε., χωρίς να λάβει το παραμικρό αντάλλαγμα, όπως πάλι αποδεικνύεται από την πραγματικότητα των περασμένων τεσσάρων μηνών.
4 Το τέταρτο ανακριβές στοιχείο είναι ότι ο κ. Μητσοτάκης παρουσιάζει, με πανηγυρικούς τόνους, την ανακήρυξη των θαλάσσιων πάρκων, ενώ ο αρχικός σχεδιασμός, σε συσκέψεις στο Μαξίμου τον Μάιο, αφορούσε περισσότερες νησίδες και θαλάσσιες περιοχές κοντά στην Κρήτη, στην Κάσο και την Κάρπαθο. Βεβαίως, σε τέτοια κρίσιμα ζητήματα, ο εκάστοτε πρωθυπουργός σίγουρα έχει καλύτερη πληροφόρηση από όποιον τρίτο. Αν η απόφασή του ήταν αποτέλεσμα μιας συντηρητικής ή μετριοπαθούς αξιολόγησης (π.χ., να μη δοθούν αφορμές έντασης στην Τουρκία σε αυτή τη φάση), τότε ουδείς δικαιούται να ψέξει τον κ. Μητσοτάκη πέραν της επικοινωνιακής κατάχρησης. Αντίθετα, η απόφασή του θα αποδειχθεί βαθιά προβληματική, αν αληθεύουν οι φήμες ότι αποτελεί προϊόν αφενός ελληνικών λανθασμένων εκτιμήσεων, αφετέρου τουρκικών ψευδών υποσχέσεων για εξίσου μετριοπαθή στάση της Αγκυρας ως προς τους δικούς της χάρτες και πάρκα.
Ως γνωστόν, τελικά, τα τουρκικά θαλάσσια πάρκα δεν παρουσιάζουν γεωγραφική αντιστοιχία με το ελληνικό στις νότιες Κυκλάδες, αφού περιλαμβάνουν τις περιοχές Λήμνου – Σαμοθράκης και Καστελόριζου. Επομένως, το ερώτημα είναι αν η Αγκυρα καταπάτησε, για πολλοστή φορά, «μόνο» τη Διακήρυξη των Αθηνών ή -επιπλέον- και τις πρόσφατες επαφές περί «αμοιβαίας κατανόησης» και αυτοσυγκράτησης κατά τον σχεδιασμό των θαλάσσιων πάρκων. Και στις δύο περιπτώσεις, θα πρόκειται για άλλη μια αποτυχία της κυβερνητικής τακτικής.
5 Η πέμπτη ανακρίβεια -και πολύ επικίνδυνη πλάνη- του πρωθυπουργού είναι ότι εξαρτά τις εξελίξεις από τις επιλογές μίας μόνο εταιρίας, της Chevron, αντί να βασίζεται σε επαφές του με τον Λευκό Οίκο και το Στέιτ Ντιπάρτμεντ. Είναι κάτι παραπάνω από υπεραισιόδοξη η αναφορά του πως «το γεγονός ότι (το τουρκολιβυκό μνημόνιο) δεν παράγει δικαιώματα φαίνεται ξεκάθαρα από την απόφαση της Chevron να συνομιλήσει μαζί μας. Γιατί η Chevron συνομιλεί με την Ελλάδα και δεν συνομιλεί με τη Λιβύη, εάν το μνημόνιο ήταν πραγματικά σε ισχύ και παρήγαγε αποτελέσματα;». Θα ήταν ευχής έργον να δικαιωθεί η εκτίμηση του κ. Μητσοτάκη, αλλά τα κριτήρια αποφάσεων των μεγάλων ενεργειακών ομίλων είναι πολλά, περίπλοκα, ευμετάβλητα και επηρεαζόμενα από πολλές παραμέτρους.
Είναι, σίγουρα, θετικό ότι η Chevron ενδιαφέρεται να συμμετάσχει στον ελληνικό διαγωνισμό του Σεπτεμβρίου για την έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων νότια της Κρήτης, αλλά θα είναι μόνον η αρχή μιας μακράς πορείας. Αλλωστε, την ώρα που η Chevron συνομιλεί με την Ελλάδα, προχωρεί σε συνεργασία και με τη Λιβύη. Στις 10 Ιουλίου 2025 επιβεβαίωσε ότι θα συμμετάσχει στους διαγωνισμούς της κρατικής NOC για 22 χερσαία και θαλάσσια οικόπεδα υδρογονανθράκων και, στις 18 Ιουλίου, εξαγόρασε την αμερικανική Hess Corporation, η οποία έχει πολυετή, μεγάλη δραστηριότητα στον Κόλπο της Σύρτης και στην παρακείμενη ακτή.
Κανένας δεν γνωρίζει πώς θα διαμορφωθούν τα συμφέροντα της Chevron και άλλων εταιριών στα επόμενα χρόνια και δεν μπορεί να προβλέψει τι θα πράξουν για τις υπόλοιπες θαλάσσιες περιοχές, οι οποίες δεν δημοπρατούνται σήμερα από την Ελλάδα και τη Λιβύη. Αλλες από αυτές βρίσκονται εντός του παράνομου τουρκολιβυκού μνημονίου κι άλλες εκτός, και ο διεθνής παράγοντας θα πιέσει για συνεκμετάλλευση. Πρόκειται για μια «ωρολογιακή βόμβα» που θα κληροδοτήσει ο κ. Μητσοτάκης στις επόμενες κυβερνήσεις, αλλά οι δικές του ιστορικές ευθύνες καταγράφονται από τώρα.
*Εκδότης του περιοδικού «Αμυνα & Διπλωματία» και σύμβουλος ξένων εταιριών μελέτης επιχειρηματικού ρίσκου για τη ΝΑ Ευρώπη.