Η γυναίκα που άκουσε τον Παύλο στον Άρειο Πάγο
Η Αγία Δάμαρις αποτελεί μία από τις ελάχιστες γυναίκες που μνημονεύονται ονομαστικά στις Πράξεις των Αποστόλων.
Σύμφωνα με το ιερό κείμενο, όταν ο Απόστολος Παύλος έφθασε στην Αθήνα και μίλησε στον Άρειο Πάγο γύρω στο 52 μ.Χ., κάποιοι Αθηναίοι δέχθηκαν το μήνυμά του για τον Αναστημένο Χριστό.
Ανάμεσά τους ήταν ο Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης και «γυνὴ ὀνόματι Δάμαρις» (Πράξ. 17,34).
Η απλή αυτή φράση υπήρξε αρκετή για να τη διατηρήσει στη μνήμη της Εκκλησίας ως την πρώτη Αθηναία που άκουσε και πίστεψε στο κήρυγμα του Παύλου.
Δάμαρις: Υπήρξε ή είναι φανταστικό πρόσωπο;
Κάποιοι δυτικοί μελετητές, ωστόσο, αντιμετώπισαν το επεισόδιο διαφορετικά.
Θεολόγοι και φιλόλογοι, όπως ο Joshua Jipp ή ο John Moles, ανέλυσαν την ομιλία του Παύλου στον Άρειο Πάγο με αυστηρά φιλολογικά και ιστορικά κριτήρια.
Άλλοι είδαν το κείμενο ως ένα δείγμα «προπαγάνδας» που χρησιμοποιεί έννοιες της ελληνικής φιλοσοφίας για να ντύσει το ιουδαϊκό μήνυμα.
Άλλοι πάλι συνέκριναν τις Πράξεις με τις Βάκχες του Ευριπίδη, εντοπίζοντας θεματικές και λεκτικές ομοιότητες και υποστήριξαν ότι το όνομα Δάμαρις δεν είναι παρά ένας λογοτεχνικός συμβολισμός, που παραπέμπει στη «δαμάλιδα» και τον διονυσιακό κόσμο.
Σε αυτήν την οπτική, η Αγία Δάμαρις μοιάζει περισσότερο με φιγούρα ποιητική, παρά με υπαρκτό ιστορικό πρόσωπο.
Όμως, όπως συμβαίνει συχνά, τέτοιες αναλύσεις, παρότι επιστημονικά ενδιαφέρουσες, βλέπουν τα ιερά κείμενα «χωρίς ψυχή».
Στηρίζονται σε συγκρίσεις και παράλληλα παραδείγματα, αλλά δεν αφουγκράζονται την παράδοση που τα διατήρησε ζωντανά δύο χιλιετίες.
Η ετυμολογία του ονόματος «Δάμαρις»
Η ετυμολογία του ονόματός της αποκαλύπτει ενδιαφέρουσες πτυχές.
Μια πρώτη εξήγηση για το όνομα Δάμαρις είναι ότι σχηματίζεται από το “δάμος” (= λαός) και το δεύτερο συνθετικό που σχετίζεται με την ρίζα ἀρ- / ἀρε-, η οποία δηλώνει υπεροχή ή αριστεία· έτσι μπορεί να αποδοθεί ως “η αρίστη του λαού”.»
Άλλοι φιλόλογοι συνδέουν το όνομα με το αρχαίο «δάμαρ», που σήμαινε «σύζυγος», ενώ άλλοι με το «δάμαλις», δηλαδή τη νεαρή αγελάδα, κάτι που θυμίζει διονυσιακούς συμβολισμούς.
«Ελαμπρύνθης θείω φωτί»
Η τιμή προς την Αγία Δαμάριδα εντάχθηκε πολύ νωρίς στη λατρεία.
Η Εκκλησία ψάλλει απολυτίκιο και κοντάκιο όπου υμνείται ως «θεράπαινα θεία», που δέχθηκε το κήρυγμα του Παύλου και το δόξασε με άμεμπτη ζωή στις Αθήνες.
Το μεγαλυνάριο αναφέρει ότι «πίστιν δεξαμένη την του Χριστού έλαμπρύνθης θείω φωτί».
Η μνήμη της εορτάζεται στις 3 Οκτωβρίου μαζί με τον Άγιο Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη, τον μεγάλο μαθητή του Παύλου στην Αθήνα.
Το ποίημα μιας Αμερικανίδας του 19ου αιώνα
Στις Ηνωμένες Πολιτείες του 19ου αιώνα, η ποιήτρια και συγγραφέας Laura Nichols δημοσίευσε στο περιοδικό The Aldine, ένα αμερικανικό περιοδικό τέχνης και πολιτισμού, στίχους για την Αθηναία που δέχθηκε το μήνυμα του Ευαγγελίου (ακολουθεί απόσπασμα του ποιήματος σε δική μας ελεύθερη μετάφραση από τα αγγλικά):
Άκουσε τα θαυμαστά λόγια του γενναίου Παύλου·
άκουσε – πίστεψε – κι αυτό είναι όλο
ό,τι μας είναι γνωστό από την ιστορία της ζωής της.
Ω, άγνωστη αδελφή-γυναίκα εκείνης της μακρινής χώρας,
μέσα απ’ το σκοτάδι των αιώνων άπλωσε το λεπτό σου χέρι –
και πες στην αφουγκραζόμενη καρδιά μου το μυστήριό σου.
{…}
Ω, ευλογημένη ώρα, όταν φως και ζωή χύθηκαν
στην ψυχή σου – πριν τόσο σκοτεινή και νεκρή!
Ήρθες, άκουσες, και δέχθηκες την Αλήθεια.
Τι άλλο χρειάζεται να ρωτήσω; Γιατί να θελήσω να μάθω τη ζωή σου;
Αν ήσουν νέα ή γριά, σεμνή, χαρούμενη, κόρη ή σύζυγος –
όποιες κι αν ήταν οι πάλες και οι λύπες του σφραγισμένου σου βιβλίου,
σφίγγω το χέρι σου στο δικό μου και σε λογαριάζω συγγενή μου·
γιατί ήσουν γυναίκα – και πίστεψες.
Το ποίημα της Nichols αποτελεί μια σπάνια δυτική ματιά που προσεγγίζει τη Δάμαριδα με πίστη και συγκίνηση, όπως η παράδοση της Ελλάδας, που διακρίνει ακόμη και τις «πατημασιές» της πάνω στον βράχο του Αρείου Πάγου.
Χρήστος Χατζής
Πηγές
- Πράξεις Αποστόλων 17,34.
- Ορθόδοξο Συναξάρι (3 Οκτωβρίου).
- Laura D. Nichols, Damaris, The Aldine, 1874.
- John Moles, Jesus and Dionysus in The Acts of the Apostles and Early Christianity, Hermathena, 2006.
- Joshua W. Jipp, Paul’s Areopagus Speech of Acts 17:16-34 as Both Critique and Propaganda, Journal of Biblical Literature, 2012.