Περίπου 11 χρόνια μετά την πρώτη μεγάλη αποστολή του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) στο υποθαλάσσιο ηφαιστειακό σύμπλεγμα της Σαντορίνης, οι επιστήμονες επιστρέφουν στη μυστηριώδη καλντέρα.
Στόχος τους, να καταγράψουν τη… συμπεριφορά του ηφαιστείου, δηλαδή να εξηγήσουν τον ασταμάτητο «χορό» της καλντέρας εξαιτίας απανωτών επιφανειακών μικροσεισμών όλο το 2011 και κυρίως να παρακολουθήσουν μακροχρόνια την (όποια) υποθαλάσσια ηφαιστειακή δραστηριότητα.
Αρα, Σαντορίνη όπως… Χαβάη (τα υποθαλάσσια ηφαίστειά της παρακολουθούνται στενά εδώ και χρόνια), με το διθέσιο βαθυσκάφος «Θέτις», που βουτάει στα 610 μέτρα, και το τηλεχειριζόμενο «Max Rover», που επιχειρεί στα 2.000 μέτρα, να είναι τα «οχήματα» της 24μελούς ελληνο-γαλλο- ισπανικής αποστολής, με επικεφαλής τον δρα Δημήτρη Σακελλαρίου, κύριο ερευνητή του τομέα Θαλάσσιας Γεωλογίας – Γεωφυσικής του Ινστιτούτου Ωκεανογραφίας του ΕΛΚΕΘΕ. Οι ερευνητές επισκέφθηκαν την… ανήσυχη καλντέρα, προ δεκαημέρου, και ήδη ολοκλήρωσαν το πρώτο σκέλος της αποστολής. «Εριξαν» στον βυθό μεταξύ Θηρασιάς – Καμένης – Οίας επιστημονικά όργανα (έναν μετρητή κλίσης, δύο αισθητήρες υποθαλάσσιας πίεσης και υποθαλάσσια θερμόμετρα), τα οποία προγραμματίζουν να ανασύρουν μέσα στους επόμενους έξι ως 12 μήνες. Επειτα θα καταγράψουν και θα αξιολογήσουν τα δεδομένα και θα ξαναπετάξουν τα όργανα στον πυθμένα. Η επιστημονική παρακολούθηση αφορά τον κύριο ηφαιστειακό χώρο της Σαντορίνης και όχι το υποθαλάσσιο ηφαίστειο του Κολούμπου (Κολούμπος ή Κολούμπο), που βρίσκεται περίπου επτά χιλιόμετρα βορειοανατολικά του νησιού.
Σύμφωνα με τον γεωλόγο δρα Δημήτρη Σακελλαρίου, για την ώρα τουλάχιστον δεν υπάρχουν αρκετά στοιχεία που να δείχνουν ότι μπορεί να επίκειται κάποια δραστηριότητα του ηφαιστείου, ωστόσο «είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τι ακριβώς συμβαίνει στην περιοχή ώστε να είμαστε έτοιμοι να συμβουλεύουμε τις αρμόδιες αρχές εφόσον συντρέχει λόγος για τη λήψη μέτρων». Οι επιστήμονες (κυρίως Ελληνες γεωλόγοι και σεισμολόγοι, αλλά και ερευνητές από το εξωτερικό) έχουν στο μικροσκόπιό τους την Παλιά και τη Νέα Καμένη από τις αρχές του 2011, οπότε καταγράφηκαν οι πρώτοι μικροσεισμοί. Σχετικές μετρήσεις μέσω GPS έδειξαν ότι το ανατολικό και το δυτικό άκρο της καλντέρας απομακρύνθηκαν κατά 14 εκατοστά σε έναν χρόνο, μεταξύ του Ιανουαρίου 2011 και του Ιανουαρίου 2012. Σύμφωνα πάντως με τον καθηγητή του τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Ευθύμιο Λέκκα, η παρατεταμένη μικροσεισμική δραστηριότητα δεν ξεπέρασε τα φυσιολογικά όρια, ενώ «αντίστοιχη σεισμική έξαρση παρατηρήθηκε στη Σαντορίνη το 2000, στη Μήλο το 1992 και στη Νίσυρο το 1996».
Σε κάθε περίπτωση η δραστηριότητα υποχώρησε αισθητά εφέτος. Προ μηνών ο επιστημονικός δορυφόρος Envisat του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA) παρατήρησε στο βορειοανατολικό τμήμα της Νέας Καμένης άνοδο του εδάφους κατά περίπου πέντε εκατοστά το 2011 (άλλες περιοχές του ηφαιστείου σηκώθηκαν τρία – τέσσερα εκατοστά), ωστόσο από τις αρχές του 2012 υπήρξε μείωση στον ρυθμό παραμόρφωσης του εδάφους. Σημειώνεται ότι η «συμπεριφορά» του ηφαιστείου της Σαντορίνης κεντρίζει το επιστημονικό ενδιαφέρον διεθνώς. Το ηφαίστειο έχει μακρά ιστορία εκρήξεων και τελευταία φορά «ξύπνησε» το 1950.
«Μαχαίρι» στα προγράμματα ερευνών
Η οικονομική κρίση πλήττει τις ερευνητικές δραστηριότητες στη χώρα μας, με όλο και περισσότερα ιδρύματα να δηλώνουν ότι «κόβουν» αναγκαστικά τις αποστολές τους εξαιτίας έλλειψης χρηματοδότησης. Την ίδια δυσκολία καλείται να αντιμετωπίσει το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) που συμμετείχε στην αποστολή στη Σαντορίνη. Αν και το πρώτο μέρος της μεγάλης έρευνας ολοκληρώθηκε με κονδύλια του ευρωπαϊκού προγράμματος Eurofleets και με πόρους του ΕΛΚΕΘΕ και του Γαλλικού Ινστιτούτου, οι επόμενες φάσεις της βρίσκονται στον αέρα.
Σύμφωνα με τον δρα Δημήτρη Σακελλαρίου, επικεφαλής ερευνών στον τομέα Θαλάσσιας Γεωλογίας – Γεωφυσικής του Ινστιτούτου Ωκεανογραφίας του ΕΛΚΕΘΕ, δεν μπορεί να προσδιοριστεί χρονικά το πότε θα υλοποιηθεί η συλλογή των υποθαλάσσιων στοιχείων (έργο με εκτιμώμενο κόστος 100.000 ευρώ). Και αυτό, όταν σύμφωνα με τους ερευνητές η μόνιμη επιστημονική παρακολούθηση στην ηφαιστειακή Σαντορίνη θα έπρεπε να γίνεται εδώ και χρόνια.
Η ανάσυρση των επιστημονικών οργάνων, η καταγραφή και η αξιολόγηση των μετρήσεων και η επανατοποθέτησή τους στον βυθό θα συμβούν μόλις οι ερευνητές εξασφαλίσουν χρηματοδότηση. Στην αποστολή συμμετείχαν επίσης η δρ Παρασκευή Νομικού, επιστημονική συνεργάτις του τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αθηνών, ένας ερευνητής από το αμερικανικό Woods Hole Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας, Γάλλοι επιστήμονες του Ινστιτούτου Γεωφυσικής του Παρισιού και ένας Ισπανός καθηγητής πανεπιστημίου στην Καταλονία.
Ελένη Ευαγγελοδήμου
