Ολα τα ‘χε η… Ελλάδα της κρίσης, η ανάπλαση της οδού Πανεπιστημίου τη μάρανε. Την ώρα που οι άστεγοι συσσωρεύονται σε πάρκα και κεντρικούς δρόμους της πρωτεύουσας, το υπουργείο Περιβάλλοντος, σε συνεργασία με το υπουργείο Ανάπτυξης και με τη συνδρομή του Ιδρύματος Ωνάση, θέτει σε εφαρμογή το σχέδιο πεζοδρόμησης της Πανεπιστημίου, με στόχο την αισθητική αναβάθμιση του κέντρου της πόλης. Ενα σχέδιο που θα κοστίσει 92.000.000 ευρώ και, ούτε λίγο ούτε πολύ, θα πραγματοποιηθεί μέσα στον επόμενο ενάμιση χρόνο, ενώ οι δρόμοι θα κατακλύζονται από αστέγους και εξαθλιωμένους Ελληνες στην πλειονότητά τους, αλλά και μετανάστες. Φυσικά, στην εποχή της κρίσης προκαλεί εύλογα ερωτήματα το πώς το Ιδρυμα Ωνάση ανέλαβε το κόστος για τον διεθνή διαγωνισμό, από τον οποίο προέκυψε ο υπεύθυνος ολοκλήρωσης του έργου, ενώ τα υπόλοιπα κεφάλαια, ως γνωστόν, θα αντληθούν από προγράμματα του ΕΣΠΑ.
Ενώ, λοιπόν, η χώρα βιώνει συνθήκες πτώχευσης σε όλα τα επίπεδα -οικονομικό, κοινωνικό, πολιτιστικό-, η κυβέρνηση θα επιδιώξει να πετύχει την ανάπλαση της Πανεπιστημίου, δημιουργώντας ένα εντελώς διαφορετικό αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό μοντέλο από αυτό που γνωρίζαμε ως τώρα στο κέντρο της Αθήνας.
Η διαδικασία ανάπλασης έχει προχωρήσει σε τέτοιον βαθμό, ώστε τα συναρμόδια υπουργεία Περιβάλλοντος και Ανάπτυξης επεξεργάζονται σχέδιο για να διακοπεί η κυκλοφορία στην οδό Πανεπιστημίου από το τέλος του τρέχοντος έτους. Σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα, πρέπει, παράλληλα, έως το τέλος του 2013 να έχει ολοκληρωθεί η δημοπράτηση του έργου, μέσα στο 2014 να ξεκινήσουν οι εργασίες και να ολοκληρωθούν έως το τέλος του 2015. Συνεπώς, οι αλλαγές στη μορφή του κέντρου της Αθήνας θα είναι άμεσες, γρήγορες και πολύ απότομες, καθώς ξαφνικά οι Αθηναίοι θα πρέπει να συμβιβαστούν με την ιδέα ότι για να διασχίσουν ένα τμήμα της πόλης, που έχει γίνει συνώνυμο με το μποτιλιάρισμα και το κυκλοφοριακό χάος, θα πρέπει να ξεχάσουν το αυτοκίνητό τους. Ή θα πρέπει να περνούν υπογείως μέσω των σταθμών του μετρό στο Σύνταγμα, στο Πανεπιστήμιο και στην Ομόνοια ή θα πρέπει να αρχίσουν να χρησιμοποιούν… ποδήλατο. Σε κάθε περίπτωση, τέλος το αυτοκίνητο στην Πανεπιστημίου, όπως επίσης και τα λεωφορεία της ΕΘΕΛ. Θα υπάρχουν σταθμοί στις δύο πλευρές της οδού, αλλά η διέλευσή τους από τον πιο διάσημο δρόμο της Αθήνας πρόκειται να απαγορευτεί.
Τα βασικά σημεία
Βασικός θεματικός άξονας της πρότασης για την ανάπλαση της Πανεπιστημίου είναι ότι η οδός στο μέσον της θα διασχίζεται από μια ζώνη πρασίνου. Δημιουργώντας στο κέντρο της πόλης σκιά και προστασία, επιτυγχάνεται η δημιουργία μιας πράσινης «ραχοκοκαλιάς», η οποία θέλουν οι ιθύνοντες να αποτελεί τμήμα ενός ευρύτερου πράσινου δικτύου στην πρωτεύουσα.
Δίνεται ταυτόχρονα η ευκαιρία στους πεζούς να κυκλοφορούν ανενόχλητοι σε όλο το μήκος της οδού, καθώς ο δρόμος πεζοδρομείται κι έτσι στο εξής θα απαγορευτεί η διέλευση των οχημάτων από εκεί. Μόνο το τραμ θα έχει πρόσβαση σε αυτό το τμήμα, καθώς θα υπάρξει επέκταση των γραμμών, από τη συμβολή των οδών Αμαλίας και Οθωνος που είναι σήμερα, μέχρι την Ομόνοια. Σε δεύτερο επίπεδο, το τραμ αναμένεται να επεκταθεί και κατά μήκος της Πατησίων, και ειδικότερα μέχρι την πλατεία Αιγύπτου, όπου βρίσκεται το Πεδίον του Αρεως. Ετσι, το κέντρο της πόλης θα συνδεθεί με πιο υποβαθμισμένες περιοχές, όπως τα Πατήσια και η Κυψέλη, ενώ ταυτόχρονα εκτιμάται ότι θα αναβαθμιστούν και περιοχές όπως τα Εξάρχεια, η Νεάπολη και τα Χαυτεία. Η εκτίμηση από το Ιδρυμα Ωνάση είναι ότι η συγκεκριμένη επέκταση θα ωφελήσει άμεσα κοινωνικά και οικονομικά έως και 1.000.000 κατοίκους. Για να γίνει κάτι τέτοιο, όμως, ο σχεδιασμός περιλαμβάνει την 24ωρη λειτουργία του τραμ σε καθημερινή βάση.
Το ολλανδικό αρχιτεκτονικό γραφείο που κέρδισε τον διαγωνισμό για την ανάπλαση της Πανεπιστημίου λέγεται Okra. Αναδείχτηκε νικητής με την πρόταση «One Step Beyond» (Ενα βήμα μπροστά) στον διαγωνισμό Rethink Athens που διοργάνωσε το Ιδρυμα Ωνάση, σε συνεργασία με το υπουργείο Περιβάλλοντος. Συνολικά κατατέθηκαν 71 προτάσεις από την Ελλάδα και 11 χώρες απ’ όλο τον κόσμο. Ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση Αντώνης Παπαδημητρίου χαρακτήρισε τις προτάσεις αυτές «εξαιρετικά αξιόλογες». Στην πρώτη φάση του διαγωνισμού, που έληξε τον Οκτώβριο του 2012, προκρίθηκαν οι εννέα από αυτές, για να κερδίσει τελικά το ολλανδικό γραφείο Okra. Θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα γραφεία διεθνώς, έχοντας αποκτήσει τεράστια εξειδίκευση και τεχνογνωσία στον σχεδιασμό του δημόσιου αστικού χώρου. Από τις πιο πρόσφατες και πιο χαρακτηριστικές αναπλάσεις που πραγματοποίησε το συγκεκριμένο γραφείο είναι το κέντρο της Βασιλείας στην Ελβετία, το μητροπολιτικό κέντρο της Κοπεγχάγης στη Δανία και το επονομαζόμενο «τρίτο κέντρο» του Λονδίνου στο Croydon.
Η πρόταση βασίζεται στην ιδέα ότι θα δημιουργηθεί μια πόλη προσιτή για τον πολίτη. Στο πλαίσιο αυτό αξιοποιούνται δύο μεγάλες πλατείες, το Σύνταγμα και η Ομόνοια, για να αποτελέσουν τα μεγάλα «πράσινα» αστικά σημεία του έργου. Επίσης, πρόκειται να δημιουργηθούν πολλά υδάτινα στοιχεία, ενώ στην πλατεία Δικαιοσύνης (η πλατεία Σανταρόζα, όπως είναι πιο γνωστή) θα υπάρχει μια μεγάλη πηγή νερού, δηλαδή κάτι σαν ένα πιο εξελιγμένο και πιο σύγχρονο σιντριβάνι. Στον χώρο αυτόν θα δημιουργηθεί παράλληλα και ένα σκιασμένο προαύλιο, όπου θα φιλοξενούνται δραστηριότητες όπως εκθέσεις βιβλίου, bazaar κ.λπ. Ανάλογοι χώροι, που θα φιλοξενούν διάφορα πολιτιστικά δρώμενα, θα δημιουργηθούν και σε άλλα σημεία της οδού.
Μόνο το τραμ και τα ποδήλατα
Από τη νέα Πανεπιστημίου θα περνάει μόνο το τραμ, ενώ θα δίνεται η δυνατότητα να τη διασχίζουν, εκτός από πεζοί, και ποδήλατα. Το τμήμα που έχει ονομαστεί από τους αρχιτέκτονες «αθηναϊκή τριλογία», το οποίο περιλαμβάνει τα κτίρια της Βιβλιοθήκης, του Πανεπιστημίου και της Ακαδημίας, όχι μόνο θα μείνει σχεδόν ανέπαφο, αλλά στόχος είναι να αναδειχτεί κιόλας, για να προσελκύσει όσο γίνεται περισσότερο το ενδιαφέρον των τουριστών. Θεωρείται από τα μεγαλύτερα ατού της ανάπλασης, καθώς πρόκειται για χώρο σχεδόν έτοιμο, με σειρά από υπέροχα αγάλματα να κοσμούν την περίμετρό του, και είναι σχετικά εύκολο να δημιουργηθεί ένας πόλος για να αυξηθεί η επισκεψιμότητα των τουριστών στο συγκεκριμένο σημείο.
Αλλωστε, οι τουρίστες βρίσκονται πίσω από το σύνολο της ανάπλασης, μια και η ενοποίηση του νέου Μουσείου της Ακρόπολης με τα κτίρια της Ακαδημίας Αθηνών και με το Αρχαιολογικό Μουσείο στην Πατησίων αποτελεί «στοίχημα» της όλης προσπάθειας. Ετσι, η Διονυσίου Αρεοπαγίτου, εκτός από τη σύνδεσή της με το Θησείο και το Μοναστηράκι, που επιτεύχθηκε το 2004, αναμένεται να αποκτήσει ανάλογη σύνδεση και με την πλατεία της Ομόνοιας.
Τα μπρος πίσω από το ’80 και ο φόβος ότι δεν θα πετύχει
Η ιστορία των αναπλάσεων στην Ελλάδα κρατάει από την εποχή των αείμνηστων Αντώνη Τρίτση και Μελίνας Μερκούρη. Εκείνοι ήταν που πρώτοι σκέφτηκαν να αλλάξουν εντελώς την οπτική του κέντρου της πόλης, έτσι ώστε να αποκτήσει πιο ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Χρήματα τότε δεν κατέστη δυνατό να βρεθούν κι έτσι το όνειρο της δεκαετίας του ’80 ίσως γίνει πραγματικότητα σήμερα, στα χρόνια της κρίσης.
Οι αναπλάσεις στοχεύουν στο να αναβαθμίσουν μια περιοχή και να οδηγήσουν στην ανάδειξη των θετικών χαρακτηριστικών της. Αξιοποιούν το ιστορικό «αποτύπωμα» κάθε περιοχής και στοχεύουν στο να συνδυαστεί με τις δεδομένες ανάγκες του σήμερα, σε μια προοπτική βιώσιμης πορείας στο αύριο. Οι αναπλάσεις επιλέγονται όταν μια συγκεκριμένη περιοχή έχει υποβαθμιστεί ή τείνει να υποβαθμιστεί τόσο πολύ, ώστε να αλλοιωθούν τα χαρακτηριστικά της. Επίσης, όταν θέλει η Πολιτεία να βελτιώσει τις συνθήκες διαβίωσης των πολιτών ή όταν θέλει να αλλάξει προς το καλύτερο το αστικό περιβάλλον. Υπάρχουν και περιπτώσεις όπου η ανάπλαση επιλέγεται να πραγματοποιηθεί ταυτόχρονα σε δύο περιοχές, για να αλλάξει από κοινού η μορφή τους. Για παράδειγμα, κάτι τέτοιο επιδιώκουν να πετύχουν ο Παναθηναϊκός και ο Δήμος Αθηναίων, εφαρμόζοντας το μέτρο της Διπλής Ανάπλασης ταυτόχρονα για το γήπεδο της λεωφόρου Αλεξάνδρας και την περιοχή του Βοτανικού.
Οι πολέμιοι των αναπλάσεων θεωρούν ότι, αν δεν γίνουν με τον κατάλληλο προγραμματισμό, μπορεί να προκαλέσουν μεγαλύτερα προβλήματα απ’ αυτά που θέλουν να επιλύσουν. Για τη συγκεκριμένη περίπτωση της οδού Πανεπιστημίου, υπάρχει η άποψη ότι η κατάργησή της από το οδικό δίκτυο θα επιδεινώσει το κυκλοφοριακό πρόβλημα και θα κάνει το κέντρο πιο δυσπρόσιτο. Η όποια τυχόν αισθητική αναβάθμιση δεν θα προσφέρει ουσιαστική λύση στο θέμα της λαθρομετανάστευσης, που είναι και το κυρίαρχο πρόβλημα του κέντρου.
«Η αναβάθμιση μπορεί να φέρει νέους κατοίκους»
Γιάννης Πολύζος, καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, πρώην πρόεδρος Οργανισμού Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας: Η πεζοδρόμηση της Πανεπιστημίου είναι ίσως η πιο εμβληματική μορφή μιας συνολικότερης πολιτικής για την αναβάθμιση και ανάδειξη των κέντρων της Αθήνας και του Πειραιά, η οποία σημαίνει τόνωση της κατοικίας και ενίσχυση των επαγγελματικών δραστηριοτήτων που πλήττονται τον τελευταίο καιρό. Ως άξονας ροής πεζών, μέσου σταθερής τροχιάς, όπως είναι το τραμ, ποδηλάτων και με καθορισμένα στον χώρο σημεία ενημέρωσης και αναψυχής, ο άξονας της Πανεπιστημίου οφείλει να είναι ζωντανός όλο το 24ωρο, να έρθει πολιτιστικά να ενώσει το νέο Μουσείο της Ακρόπολης με το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, να αναδείξει τη νεοκλασική Αθήνα, αλλά ταυτόχρονα να προβάλει τη σύγχρονη και καθημερινή πόλη. Μια πόλη ελευθερίας και ανεκτικότητας.
Η Πανεπιστημίου θα ενταχθεί σε έναν πολεοδομικό και αρχιτεκτονικό δακτύλιο που θα συνδέσει περιοχές κατοικίας με τον περίπατο των αρχαιολογικών χώρων, με τα μεγάλα αρχαιολογικά μουσεία της πόλης και τα ισχυρά πεδία της σύγχρονης πολιτιστικής και εμπορικής δραστηριότητας. Παράλληλα, η Πανεπιστημίου δεν θα πάψει να διαχειρίζεται σημαντικές ροές μετακινήσεων, προσπέλασης και διάσχισης του κέντρου, αλλά αυτές θα περιοριστούν στη δημόσια συγκοινωνία αποκλειστικά. Η ευρύτερη παρέμβαση στην καρδιά της Αθήνας στηρίζεται σε ένα πρόγραμμα αποτροπής της διαμπερούς κυκλοφορίας από το κέντρο της πόλης με ταυτόχρονη ενίσχυση της δημόσιας συγκοινωνίας, του περπατήματος και του ποδηλάτου.
«Προβληματισμός για τις επιλογές και το αποτέλεσμα»
Κωνσταντίνος Μωραΐτης, αρχιτέκτονας, καθηγητής της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ: Η αντιπαράθεση για την Πανεπιστημίου αναλώνεται συχνά σε τεχνικούς προβληματισμούς ή θέτει το πολύ σημαντικό ερώτημα για τη δυνατότητα σύγκρισης της παρέμβασης με πολλές άλλες, επιμέρους παρεμβάσεις στις περιφερειακές προβληματικές περιοχές της πρωτεύουσας. Αυτή η τελευταία είναι μια σοβαρότερη αντίρρηση. Πράγματι, ο προβληματισμός, πριν γίνει τεχνικός, οφείλει να είναι πολιτικός, αλλά οφείλει νομίζω να κατανοήσει πρώτα την πολιτική μοναδικότητα της παρέμβασης, την πολιτική μοναδικότητα δηλαδή της Πανεπιστημίου.
Μπορούμε να έχουμε διαφωνίες για την ορθότητα των χειρισμών, ακόμη και για την καταλληλότητα της λύσης που εφαρμόζεται, αλλά πιστεύω ότι η διαφωνία για την κεντρική σημασία της παρέμβασης μπορεί να δικαιολογηθεί μόνο από τη μετριότητα της σημερινής πολιτιστικής και πολιτικής συγκυρίας. Η πολιτιστική και πολιτική μοναδικότητα της Αθήνας, προς την οποία ο νεότερος δυτικός κόσμος στρέφεται στην αφετηρία των νεότερων χρόνων, για να αναζητήσει την προέλευση του πολιτισμού του και των νεότερων αστικών του πολιτευμάτων, είναι σημαντικό να προβληθεί ως κεντρικός στόχος της συνολικής προβολής, της συνολικής προσπάθειας απόδοσης «αξίας» στην πρωτεύουσα. Πολιτικής αξίας και οικονομικής αξίας. Αυτή η κεντρική αξιοδότηση, η προσέλκυση χρηματικού και πολιτικού «κεφαλαίου», θα ήταν -πιστεύω- σημαντική για τη συνολική αναβάθμιση της πόλης, για την προσπάθεια δηλαδή αναβάθμισης και των περιφερειακών περιοχών της πρωτεύουσας.
Μ.Η.Τ. 232120