Στην καρδιά του ιστορικού κέντρου της Αθήνας, μόλις λίγα μέτρα μακριά από την πύλη του Αδριανού, υπό τη σκιά του Ιερού Βράχου της Ακρόπολης και πίσω από κτίρια σημαδεμένα ανεξίτηλα από τις σφαίρες των Δεκεμβριανών, χτυπάει σήμερα η καρδιά της στρατιωτικής και πολεμικής Ιστορίας της Ελλάδας. Αν και -δυστυχώς- άγνωστη στο ευρύ κοινό, η Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού (ΔΙΣ), στη διασταύρωση των οδών Θαλού και Πιττακού στην Πλάκα, κρύβει στο λαμπρό νεοκλασικό κτίριο που τη φιλοξενεί έναν αμύθητο θησαυρό. Δεν είναι άλλος από το αρχείο της: 2.500.000 (!) έγγραφα, χάρτες, σχεδιαγράμματα και φωτογραφίες ιδιαίτερης ιστορικής αξίας. Ταυτόχρονα, η ΔΙΣ έχει να επιδείξει ένα αξιοζήλευτο συγγραφικό έργο, υπογεγραμμένο από αξιωματικούς και ιστοριογράφους εγνωσμένου κύρους.
«Το συγγραφικό έργο της ΔΙΣ ανέρχεται σε 90 τίτλους βιβλίων, κατανεμημένο σε 114 τόμους, εκ των οποίων 10 στην αγγλική γλώσσα, ενώ το 2007 κυκλοφόρησε για πρώτη φορά δύο πολυμεσικές εκδόσεις (CD) ιστορικού περιεχομένου. Οι εκδόσεις καλύπτουν σχεδόν το σύνολο των πολεμικών γεγονότων της σύγχρονης ελληνικής στρατιωτικής Ιστορίας κατά περιόδους, ξεκινώντας από τον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897. Επίσης, στο εκδοτικό έργο συμπεριλαμβάνονται και μονογραφίες, οι οποίες καλύπτουν άλλες πτυχές της στρατιωτικής Ιστορίας, όπως για παράδειγμα ο οπλισμός του Ελληνικού Στρατού ή η ιστορία της οργάνωσης του στρατεύματος, καθώς και δημοσιεύσεις αρχειακού υλικού (αρχεία Εθνικής Αντίστασης και Εμφύλιου Πολέμου)» εξηγεί στην «κυριακάτικη δημοκρατία» ο διευθυντής της ΔΙΣ ταξίαρχος Νικόλαος Δελατόλας.
Εκτός όμως από τον πλούτο του αρχείου της και το συγγραφικό της έργο, «η ΔΙΣ καταβάλλει συνεχείς προσπάθειες για την ανάδειξη και προβολή του έργου της με διάφορους τρόπους, όπως είναι η διοργάνωση συνεδρίων σε συνεργασία με μέλη της πανεπιστημιακής και της ακαδημαϊκής κοινότητας, η επαφή με δημόσιους και ιδιωτικούς αρχειακούς και άλλους φορείς, καθώς και με το Πολεμικό Μουσείο Αθηνών και τις αντίστοιχες διευθύνσεις Ιστορίας της Ελλάδας και άλλων χωρών, ενώ στελέχη της έχουν συμμετάσχει σε ιστορικά ντοκιμαντέρ και συναφείς τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές εκπομπές. Παρ’ όλα αυτά, η ΔΙΣ δεν είναι ιδιαίτερα γνωστή στο ευρύ κοινό, τουλάχιστον στον βαθμό που θα θέλαμε» αναφέρει ο κ. Δελατόλας.
Σε μια προσπάθεια να γίνει η ΔΙΣ ο «μεσάζων» μεταξύ Στρατού και του -εκτός αυτού- κοινού, η διοίκηση της υπηρεσίας προχωράει πλέον σε σειρά μέτρων με στόχο αυτό ακριβώς το άνοιγμα. «Αναμένεται σύντομα να ολοκληρωθεί μια νέα βάση δεδομένων με στοιχεία για τους φονευθέντες αξιωματικούς και οπλίτες του Ελληνικού Στρατού κατά τους Αγώνες του Εθνους, η οποία θα αναρτηθεί στον ιστότοπο του ΓΕΣ (www.army.gr). Με τον τρόπο αυτόν θα αναδειχθεί το πλούσιο αρχειακό υλικό της διεύθυνσης στο ευρύτερο κοινό, θα βελτιστοποιηθεί η δυνατότητα πρόσβασης των ενδιαφερομένων σε αυτό και τελικά η ΔΙΣ θα μετατραπεί σε άλλη μια “γέφυρα” μεταξύ του στρατεύματος και του πολίτη». Στην ίδια κατεύθυνση, αξίζει ακόμη να υπογραμμιστεί το σημαντικό έργο των οπλιτών που υπηρετούν στη ΔΙΣ, η συντριπτική πλειονότητα των οποίων είναι πτυχιούχοι ιστορικοί με μεταπτυχιακούς και διδακτορικούς τίτλους, ενώ στο πλαίσιο του προγράμματος ΕΠΕΑΕΚ (Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Εκπαίδευση και Αρχική Επαγγελματική Κατάρτιση») φοιτητές του Τμήματος Ιστορίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών πραγματοποιούν σε αυτή την πρακτική τους άσκηση.
Περνώντας το κατώφλι της ΔΙΣ, δύσκολα καταλαβαίνει κάποιος ότι βρίσκεται σε στρατιωτικό κτίριο. Η μεγαλοπρέπεια στο εσωτερικό του νεοκλασικού, σε συνδυασμό με τους πολίτες που συναντά κανείς εκεί, θυμίζει περισσότερο ερευνητικό κέντρο παρά στρατόπεδο. Συνομιλώντας μάλιστα με το προσωπικό της διεύθυνσης, η αίσθηση αυτή γίνεται όλο και πιο έντονη, και οι στολές είναι ίσως η μοναδική υπενθύμιση ότι το «σίγμα» στο ακρωνύμιο της ΔΙΣ σημαίνει «Στρατού». «Το προσωπικό της ΔΙΣ αποτελείται από στρατιωτικούς και πολιτικούς υπαλλήλους, επιστημονικό και διοικητικό προσωπικό. Το επιστημονικό προσωπικό αποτελείται από μόνιμους ανώτερους αξιωματικούς, απόφοιτους του Τμήματος Ιστορίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, και μόνιμους πολιτικούς υπαλλήλους του υπουργείου Εθνικής Αμυνας, απόφοιτους ΑΕΙ Κοινωνικών Επιστημών, αρκετοί εκ των οποίων είναι κάτοχοι μεταπτυχιακών ή και διδακτορικών τίτλων».
Οσον αφορά τις μελλοντικές εκδόσεις και δραστηριότητες της ΔΙΣ, ο κ. Δελατόλας επισημαίνει ότι «στην παρούσα φάση εκδηλώνει ενδιαφέρον για δραστηριότητες των ειρηνευτικών αποστολών στις οποίες συμμετέχουν ελληνικές στρατιωτικές δυνάμεις, όπου οι υποχρεώσεις της χώρας το επιβάλλουν. Πέραν του συγγραφικού έργου, προσωπικό της διεύθυνσης έχει αναλάβει την τεκμηρίωση τόπων ταφής Ελλήνων πεσόντων κατά τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο 1940-41, στο αλβανικό έδαφος, κατόπιν έρευνας, εκμετάλλευσης και επιστημονικής επεξεργασίας των αρχειακών πηγών τόσο του ΓΕΣ-ΔΙΣ όσο και των αντίστοιχων διευθύνσεων άλλων κρατών». Εκτός όμως των γραπτών τεκμηρίων, η ΔΙΣ προτίθεται να προχωρήσει και σε μια πρωτοποριακή κίνηση -για τα ελληνικά δεδομένα-, καταγράφοντας μαζικά για πρώτη φορά προφορικές μαρτυρίες και συνεντεύξεις των πρωταγωνιστών των γεγονότων, που δεν είναι άλλοι από τους αξιωματικούς και τους οπλίτες του Ελληνικού Στρατού, στα πρότυπα ανάλογων τμημάτων του εξωτερικού.
Ντοκουμέντα από τους Βαλκανικούς, τη Μικρασιατική Εκστρατεία και τις σημειώσεις του Ιωάννη Καποδίστρια
Το πολυώροφο νεοκλασικό της Θαλού και Πιττακού 10 αποτελεί από μόνο του ένα ζωντανό κομμάτι της νεότερης Ιστορίας της Ελλάδας. Σε αυτό πρωτοστεγάστηκε η Γαλλική Αποστολή στην Αθήνα και εκεί επίσης λειτούργησε, την περίοδο από το 1912 έως το 1914, το Σχολείον Ανωτέρων Σπουδών. Στη συνέχεια η κυριότητά του περιήλθε στο Ταμείο Εθνικής Αμυνας και έγινε η έδρα του Α’ Σώματος Στρατού, ενώ μέχρι το 1977 στο διατηρητέο κτίριο λειτουργούσε η Ανώτατη Στρατιωτική Διοίκηση Εσωτερικού και Νήσων (ΑΣΔΕΝ). Εκτοτε έγινε το σπίτι της ΔΙΣ.
Στο υπόγειο του κτιρίου φυλάσσεται και το πολύτιμο, πλούσιο αρχείο της υπηρεσίας. Σύμφωνα με τον κ. Δελατόλα, «το αρχείο της ΔΙΣ αποτελείται από 2.500.000 έγγραφα, χάρτες, σχεδιαγράμματα και φωτογραφίες, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου -σχεδόν 1.500.000 έγγραφα- έχει ψηφιοποιηθεί και καταγραφεί σε βάση δεδομένων, η οποία είναι προσβάσιμη στο τοπικό δίκτυο της ΔΙΣ. Επίσης, στο πλαίσιο της Κοινωνίας της Πληροφορίας του Γ΄ ΚΠΣ, πρόγραμμα στο οποίο εντάχθηκε η ΔΙΣ το 2004, υλοποιήθηκε η τεκμηρίωση και ψηφιοποίηση επιπλέον 670.000 σελίδων αρχειακού υλικού, το οποίο είναι κι αυτό διαθέσιμο στο κοινό. Η τεκμηρίωση του αρχειακού υλικού έγινε με βάση το Διεθνές Πρότυπο Αρχειακής Περιγραφής. Στόχος της ΔΙΣ με την ένταξή της στο πρόγραμμα ήταν αφενός να διασώσει και να δημοσιοποιήσει ένα ανεκτίμητο κομμάτι της Ιστορίας του Ελληνικού Στρατού και αφετέρου να το καταστήσει άμεσα προσιτό σε κάθε ενδιαφερόμενο». Οπως συμπληρώνει μάλιστα ο ίδιος, ένας από τους μεσοπρόθεσμους στόχους είναι η ψηφιοποίηση του συνόλου του αρχείου και η ανάρτησή του στην αντίστοιχη ιστοσελίδα της διεύθυνσης (http://dis.army.gr), μέσω της οποίας ο κάθε πολίτης θα μπορεί να έχει πρόσβαση σε μοναδικά, έγγραφα από τις επιχειρήσεις του Ελληνικού Στρατού από το 1897 μέχρι και σήμερα. Ενδεικτικά αναφέρονται οι επιχειρήσεις κατά τη διάρκεια των δύο Βαλκανικών Πολέμων, της Μικρασιατικής Εκστρατείας και του Ελληνοϊταλικού και Ελληνογερμανικού Πολέμου (1940-1941). Επίσης, αυξημένο είναι το ενδιαφέρον των ερευνητών για τα γεγονότα της περιόδου 1941-1949 (Εθνική Αντίσταση, Εμφύλιος Πόλεμος).
Στους πυράντοχους και αντισεισμικούς φοριαμούς των 500 κιλών φυλάσσονται, μεταξύ άλλων, το αρχείο του Ιωάννη Καποδίστρια (πρωτότυπο και φωτοτυπημένο), το οποίο παραχωρήθηκε στη ΔΙΣ από την Ελένη Κούκου, ερευνήτρια του πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδας. Ακόμη, ανάμεσα στους θησαυρούς της ΔΙΣ μπορεί κανείς να βρει το αρχείο του αξιωματικού, πολιτικού και ιδρυτή του ΕΔΕΣ Ναπολέοντα Ζέρβα.
«Η ΔΙΣ κατάφερε να διαφυλάξει και να αξιοποιήσει τα επίσημα αρχεία του Ελληνικού Στρατού. Το συγγραφικό της έργο στηρίζεται σε αυθεντικές και μοναδικές αρχειακές πηγές, με σκοπό την όσο το δυνατόν πιο υπεύθυνη και έγκυρη πληροφόρηση για τους αγώνες και τις θυσίες του Ελληνικού Στρατού. Είναι αυτονόητο πως κάθε ερευνητής που ασχολείται με την Ιστορία του Ελληνικού Στρατού έχει ως πρώτη και βασική πληροφόρησης το αρχείο της ΔΙΣ. Αξίζει, επίσης, να επισημανθεί ότι η Ακαδημία Αθηνών έχει βραβεύσει τη ΔΙΣ για το βιβλίο “Ο Μακεδονικός Αγών και τα εις Θράκην Γεγονότα”, σε αναγνώριση του εθνικού και κοινωνικού έργου της» σημειώνει ο κ. Δελατόλας, για να καταλήξει λέγοντας ότι «δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι αν είναι ορθό πως είναι ευτυχισμένοι οι λαοί που έχουν Ιστορία θα πρέπει να είναι εξίσου δυστυχισμένοι όσοι έχουν και την αγνοούν».
Οι ώρες λειτουργίας
Καθημερινά ερευνητές αλλά και απλοί πολίτες μπορούν να επισκεφτούν τη ΔΙΣ (Θαλού και Πιττακού 10, Πλάκα) κατά τις ημέρες και ώρες λειτουργίας της και να έχουν πρόσβαση τόσο στο ψηφιοποιημένο αρχείο όσο και στη βιβλιοθήκη, η οποία όμως δεν είναι δανειστική.
Κάθε αίτημα εγκρίνεται από τη διεύθυνση και μεταβιβάζεται στο αρμόδιο τμήμα για την ικανοποίησή του. Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να προμηθεύονται τις εκδόσεις της ΔΙΣ από το ΤΥΕΣ (Στρατόπεδο Παπάγου), το Γραφείο Ενημέρωσης Κοινού (λεωφόρος Μεσογείων 227-231), το ΕΚΕΜΣ Αθήνας (Καρέας) και τα κατά τόπους Στρατιωτικά Πρατήρια. Εξετάζεται η διεύρυνση των σημείων πώλησης, ώστε να διευκολυνθεί το κοινό που ενδιαφέρεται για τα υπόψη βιβλία.
Αγγελος Σκορδάς
Μ.Η.Τ. 232120