Ο σημερινός άνθρωπος έχει εθισθεί να βλέπει και όχι να διαβάζει, να πατάει τα πλήκτρα και όχι να γυρίζει σελίδες
Από την
Αλεξάνδρα
Στεφανοπούλου*
ΝΑΙ, έβλεπα το «Survivor»! Oχι, το «Survivor» δεν ήταν τηλεσκουπίδι! Το τηλεοπτικό φαινόμενο που είχε αρχίσει πριν από πέντε μήνες, είχε σαρώσει τις θεαματικότητες των νυχτερινών τηλεοπτικών προγραμμάτων και είχε καταστεί το καθημερινό αντικείμενο των συζητήσεων στο πανελλήνιο. Τι ήταν αυτό το «Survivor», το οποίο άλλοι το κατέταξαν στα τηλεοπτικά σκουπίδια των realities που είχαμε γνωρίσει στο παρελθόν, άλλοι το θεώρησαν πονηρό μέσον για να αποσπά τη σκέψη των πολιτών από την οικονομική κρίση και άλλοι απλώς χάρηκαν την ψυχαγωγία που τους προσέφερε;
Ενας σύντομος ορισμός του προϊόντος αυτού με τον δείκτη θεαματικότητας… στην κορυφή του Εβερεστ είναι ότι το «Survivor» αποτελεί το μυθιστόρημα του σύγχρονου ανθρώπου της τεχνολογίας του 21ου αιώνα. Ο σημερινός άνθρωπος έχει εθισθεί να βλέπει και όχι να διαβάζει, να πατάει τα πλήκτρα του κομπιούτερ και του τάμπλετ και όχι να γυρίζει τις σελίδες του βιβλίου. Ενώ στο βιβλίο η αφήγηση πραγματοποιείται με λέξεις, στην τηλεοπτική αφήγηση οι λέξεις αντικαθίστανται από τις εικόνες.
ΤΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ. Τα συστατικά και στις δύο περιπτώσεις της αφηγήσεως μιας ιστορίας είναι τα ίδια. Πρώτο συστατικό είναι ο χώρος. Χρειάζονται δύο σελίδες βιβλίου, εάν ο συγγραφέας θέλει, για παράδειγμα, να περιγράψει την παραλία σε ένα νησί της Καραϊβικής σαν τον Αγιο Δομήνικο με την εξωτική βλάστηση, με τα φοινικόδεντρα, με τα απότομα βράχια, με την κοκκινωπή άμμο, με τα καβούρια, με τα γεράκια και τους αετούς, που πετούν στον ουρανό, και με τις κάμπιες που σέρνονται στη γη. Στην τηλεόραση δεν χρειάζεται περισσότερο από κλάσμα του δευτερολέπτου για να τα δει όλα αυτά ο τηλεθεατής!
Δεύτερο κοινό συστατικό της αφηγήσεως είναι ο χρόνος. Πρέπει απαραιτήτως να καθορισθούν η εποχή κατά την οποία εξελίσσονται τα γεγονότα, καθώς και η διάρκεια κάθε επεισοδίου. Οταν βλέπει ο τηλεθεατής τούς πρωταγωνιστές να κυκλοφορούν με μαγιό, αντιλαμβάνεται αμέσως ότι κάνει ζέστη! Και όταν επικρατεί το σκοτάδι, σημαίνει ότι έχει πέσει η νύχτα. Δεν χρειάζονται λόγια, όπως στα βιβλία. Οσο για τη διάρκεια των συμβάντων, συμπεραίνεται από τον χρόνο που διατίθεται στα παιχνίδια των ανταγωνιζομένων.
Το τρίτο συστατικό της αφηγήσεως μιας ιστορίας είναι ο μύθος. Ο μύθος με όλες τις ενδεχόμενες ανατροπές προκατασκευάζεται από τον συγγραφέα και ανάλογα με τις ικανότητές του, τη φαντασία του και τον τρόπο με τον οποίο τον παρουσιάζει κινείται ή όχι το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Στην περίπτωση του «Survivor» προκατασκευάζεται μόνο ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο εκτυλίσσονται τα επεισόδια. Δεν καθορίζονται από κάποιον δημιουργό η πλοκή του μύθου και η τροπή που θα λάβει καθώς προχωρεί η δράση. Ο μύθος του «Survivor» δεν είναι δημιούργημα φαντασίας. Είναι πραγματική ιστορία.
Το τέταρτο συστατικό είναι, φυσικά, τα πρόσωπα που λαμβάνουν μέρος στην ιστορία. Στον τομέα αυτόν υπάρχει επίσης μία σημαντική διαφορά μεταξύ των προσώπων ενός μυθιστορήματος που εκδίδεται σε βιβλίο και των προσώπων ενός μυθιστορήματος τύπου «Survivor» που αποτυπώνεται σε βίντεο. Στην πρώτη περίπτωση τα πρόσωπα εξέρχονται από τη φαντασία του συγγραφέως, ο οποίος και καθορίζει την εξέλιξή τους καθοδηγώντας τα από τα παρασκήνια σαν να κινεί μαριονέτες. Στο «Survivor» τα πρόσωπα είναι ζωντανοί άνθρωποι με τη δική του προσωπικότητα ο καθένας. Η ανάμειξη του δημιουργού της σειράς σταματάει στην επιλογή τους χωρίς να καθορίζει την περαιτέρω εξέλιξή τους, εφόσον μάλιστα την αγνοούν τόσο ο ίδιος όσο και οι συμμετέχοντες στην ιστορία.
Ο αναγνώστης ή ο τηλεθεατής γνωρίζει σιγά σιγά τα πρόσωπα. Με την πάροδο κάποιου χρονικού διαστήματος τα πρόσωπα αυτά, είτε φανταστικά είναι είτε πραγματικά, γίνονται συμπαθή, αντιπαθή ή παραμένουν αδιάφορα για τον αναγνώστη ή τον τηλεθεατή. Το πλεονέκτημα που έχει ο τηλεθεατής έναντι του αναγνώστη είναι ότι το δικό του μυθιστόρημα το «διαβάζουν» την ίδια ημέρα και ώρα χιλιάδες πολίτες και, αφού τα πρόσωπα έχουν γίνει γνωστά σε όλους, αποτελούν προσφιλές αντικείμενο συζητήσεων!
ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΤΗΛΕΘΕΑΤΗ. Είναι αξιοπερίεργο πόσο δικούς του γνωστούς ένιωθε ο τηλεθεατής τους συμμετέχοντες στο «Survivor». Δεν είχαν ξεχωρίσει όλοι εξίσου. Κυρίως δεν έχουν μείνει αρκετά στη μνήμη των τηλεθεατών οι αποχωρήσαντες μετά τα πρώτα επεισόδια. Οι τελευταίοι εναπομείναντες όμως ήταν δικαίως οι πρωταγωνιστές της ιστορίας: Σκληρός και απότομος ο Ντάνος με τα κομποσκοίνια του, ψυχρή η Ευρυδίκη, ήρεμος και δίκαιος ο Χρανιώτης, αδιαπέραστος ο μισθοφόρος, ξέγνοιαστη με το χαμόγελο στα χείλη η Σάρα, δυνατός, σεμνός και ωραίος ο Κωνσταντίνος Βασάλος, πολυμήχανος και αμπελοφιλοσοφών ο Τσανγκ, καλό παιδί αλλά ευέξαπτος ο Κοκκινάκης, αδιάφορος ο Μπο, ευλύγιστος σαν φίδι, ταχύς σαν αστραπή και λογικός ο Μάριος, πέρα βρέχει η Λάουρα με τις καμπύλες και τα κοτσιδάκια της, βαρετός ο Πάνος σε ρόλο σοφού και απολαυστικός με τις βαθυστόχαστες αναλύσεις του ο «Σπαλ» που, χωρίς να καταβάλλει ιδιαίτερο κόπο, αφού έφαγε με τους «Διασήμους» όταν κέρδιζαν, χόρτασε φαγητό και με τους «Μαχητές» όταν έχαναν οι «Διάσημοι» και κατάφερε να παραμείνει μέχρι το τέλος της περιπέτειας λόγω της συμπάθειας των τηλεθεατών!
ΔΟΜΗ ΑΓΚΑΘΑ ΚΡΙΣΤΙ. Και φθάνουμε στη δομή του μυθιστορήματος. Είτε η αφήγηση πραγματοποιείται με λόγια είτε με εικόνες, το προϊόν «κτίζεται» όπως ένα οικοδόμημα. Στην περίπτωση του «Survivor» η δομή είναι αυτή που ακολουθεί η Αγκάθα Κρίστι στα δικά της μυθιστορήματα. Στην αρχή υπάρχουν 10 και πλέον ύποπτοι. Κανείς δεν ξέρει ποιος είναι ο δολοφόνος. Και το σασπένς συνεχίζεται με ανατροπές και αιφνιδιασμούς μέχρι την τελευταία σελίδα όπου αποκαλύπτεται η ταυτότητα του ενόχου από τον Πουαρό ή τη Μις Μαρπλ. Και στο «Survivor» στην αρχή υπάρχουν 24 υποψήφιοι για να κερδίσουν το έπαθλο. Το σασπένς συνεχίζεται μέχρι και την τελευταία ημέρα.
Ακουσα σε μια τηλεοπτική εκπομπή να λέει κάποιο πρόσωπο που προφανώς έβλεπε κάθε επεισόδιο του «Survivor» ότι «τάσσεται εναντίον της σειράς επειδή καταπατά αρχές»! Τι καταπατά τότε αυτός που δεν λέει αλήθειες στον λαό; Το επιχείρημα εκείνων που «σνομπάρουν» και αντιμετωπίζουν με περιφρόνηση το «Survivor» είναι ότι το εν λόγω προϊόν ούτε διδάσκει ούτε διευρύνει τις γνώσεις, άρα δεν έχει νόημα να προβάλλεται από την τηλεόραση! Μήπως τα μυθιστορήματα της Αγκάθα Κρίστι διδάσκουν ή επιμορφώνουν τον αναγνώστη;
Η τηλεόραση έχει τρία βασικά προγράμματα: την ενημέρωση, τη διεύρυνση των γνώσεων και την ψυχαγωγία. Το «Survivor» ανήκει στο πρόγραμμα της ψυχαγωγίας σε συνδυασμό με αγώνες των συμμετεχόντων σε αθλητικά έξυπνα παιχνίδια. Ο τηλεθεατής, που λαμβάνει και αυτός μέρος στις εξελίξεις -κάτι που δεν έχει τη δυνατότητα να πράξει όταν διαβάζει ένα βιβλίο-, βαθμολογεί τους συμμετέχοντες όχι μόνο για τις αθλητικές επιδόσεις τους αλλά και για τον χαρακτήρα τους. Από κάθε άποψη η ψυχαγωγία που προσφέρει η τηλεοπτική αυτή σειρά είναι πολύ ανώτερης ποιότητας από τα αμερικανικά σίριαλ με τους αστυνομικούς της Νέας Υόρκης και του Λος Αντζελες που αναμασούν κάθε βράδυ την ίδια ιστορία ή με κάτι άλλα σκουπίδια της σειράς των horror.
Αν μπορεί να πει κανείς ότι μάθαμε κάτι από την προβολή του «Survivor», είναι η δυνατότητα που έχει ο άνθρωπος να αντιμετωπίζει ακραίες καταστάσεις σαν αυτές που έζησαν οι «Μαχητές» και οι «Διάσημοι» στο νησί του Αγίου Δομήνικου. Παράλληλα, βέβαια, οι ακραίες καταστάσεις αποκαλύπτουν τον πραγματικό χαρακτήρα των ανθρώπων, όπως παρακολουθήσαμε να συμβαίνει στο «Survivor». Ακόμη και οι ίδιοι συμμετέχοντες στην περιπέτεια είπαν ότι ανακάλυψαν τον πραγματικό εαυτό τους και τις δυνατότητές τους που δεν γνώριζαν… Τα πολλά λόγια όμως είναι φτώχεια και το «Survivor» είναι μόνο ένα παιχνίδι. Ας χαλαρώσουμε, λοιπόν, στην πολυθρόνα μας και ας αφήνουμε «τα παιδιά» της νέας σειράς να μας διασκεδάσουν με τα παιχνίδια τους.
* Δημοσιογράφος, αρθρογράφος
της εφημερίδας «Εστία»