Κάτω από το βάρος της πανδημίας και της πόλωσης εμβολιασμένων – ανεμβολίαστων η κοινωνική συνοχή δοκιμάζεται παγκοσμίως
Από τον Βασίλη Γαλούπη
Οι μεγάλες καταστροφές, οι κρίσεις και οι πόλεμοι αλλάζουν πάντα την πορεία των πραγμάτων. Δραστικά, αλλά και με τρόπους που έμοιαζαν αδιανόητοι πριν. Έτσι και με την πανδημία. Ο κόσμος μπήκε ξαφνικά και σε κατάσταση σοκ σε μια νέα εποχή, όπου η πολιτική δεν είναι απλώς θέατρο και αντιγνωμίες, αλλά ζήτημα ζωής και θανάτου. Το ένα ταμπού μετά το άλλο σπάνε. Το μέγεθος και ο ρόλος των κρατών άλλαξαν μέσα σε λίγες ώρες.
Τον Απρίλιο του 2020, εν μέσω του πρώτου πανευρωπαϊκού lockdown και της γενναιόδωρης κρατικής στήριξης από τις κυβερνήσεις, ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, κυνικός όπως πάντα, έστειλε το πρώτο μήνυμα για όσα θα ακολουθούσαν: «Οταν ακούω ότι όλα υποχωρούν μπροστά στην προστασία της ανθρώπινης ζωής, πρέπει να πω ότι αυτό δεν είναι απόλυτο».
Στο πρώτο κύμα αποδείχθηκε ότι πράγματι το «μεγάλο κράτος» χρειάζεται, τελικά, για να αντιμετωπιστεί μια πανδημία. Η Ιστορία δείχνει, όμως, ότι έπειτα από τέτοιες κρίσεις το κράτος εξακολουθεί να γιγαντώνεται. Δεν συρρικνώνεται και δεν επιστρέφει στα προηγούμενα μεγέθη ούτε απεμπολεί το έδαφος που «κατέκτησε». Το αντίθετο.
Όσο προχωρά η πανδημία, παρατηρείται όλο και περισσότερο τα κράτη να εκμεταλλεύονται τις περιστάσεις, διογκώνοντας συνολικά τον ρόλο τους και λαμβάνοντας σκληρές και ακόμα πιο σκληρές αποφάσεις. Κάτι που γεννά κοινωνικές αντιδράσεις, με όλο και μεγαλύτερη σφοδρότητα πια. Κι αυτό έχει ως άμεση συνέπεια οι κοινωνίες να ξηλώνουν το πουλόβερ της πολιτικής σκηνής, αναζητώντας λύσεις που θα τις βγάλουν από το αδιέξοδο.
Η φύση της πανδημίας θέτει για τις κυβερνήσεις όλου του πλανήτη πρωτοφανή διλήμματα μεταξύ ζωής, θανάτου και οικονομίας, όπως προειδοποίησε ο Σόιμπλε. Διλήμματα που, όμως, μήνα με μήνα γίνονται πιο αμείλικτα.
Το περιβόητο τείχος ανοσίας κατέρρευσε πριν καν χτιστεί, ως κάτι πρακτικά ανέφικτο για όλες τις χώρες, πόσο μάλλον για τον πλανήτη. Και η λήξη της εμβολιαστικής κάλυψης στο εξάμηνο με την παγίωση πολλών επαναλαμβανόμενων δόσεων καθιστά τις λέξεις «εμβολιασμένος» και «ανεμβολίαστος» ρευστές και κινούμενες έννοιες, διαμορφώνοντας ένα φοβικό τοπίο για όλους.
Κάτω από το βάρος της πανδημίας, του πολωτικού παιχνιδιού εμβολιασμένων – ανεμβολίαστων που τροφοδοτούν κράτη και ΜΜΕ, της οικονομικής ανασφάλειας και της ακρίβειας, της εγκληματικής ανεπάρκειας των συστημάτων υγείας, αλλά και των διαχωριστικών μέτρων με επιλογή ομάδων πληθυσμού, η κοινωνική συνοχή δοκιμάζεται και απειλείται όσο ποτέ μεταπολεμικά.
Οι τελευταίες ογκώδεις διαδηλώσεις, ακόμα και σε χώρες δίχως ιδιαίτερη κουλτούρα μαζικών συγκεντρώσεων, όπως η Αυστραλία, αποδεικνύουν ότι οι κοινωνίες «σιγοβράζουν». Οι αιτίες, πολλές:
• Η στοχοποίηση κοινωνικών ομάδων, η διάκριση από κυβερνήσεις σε «ανώτερους και «κατώτερους» πολίτες με κριτήρια το εμβόλιο, την ηλικία, τις παθήσεις που έχουν ή δεν έχουν, και το επάγγελμα.
• Οι αποφάσεις κρατών, όπως η Αυστρία, για υποχρεωτικούς μαζικούς εμβολιασμούς στο σύνολο του πληθυσμού.
• Οι διώξεις σε όσους πολίτες ή επιστήμονες έχουν αντίθετη θέση και η μετατροπή του Ποινικού Κώδικα σε λάστιχο με «σκοτεινές» αποφάσεις, π.χ. το ακαταδίωκτο επιτροπών στη χώρα μας, που θυμίζουν άλλες εποχές.
• Οι απειλές για εξοστρακισμό από το σύστημα υγείας μερίδας πολιτών, όπως στη Σιγκαπούρη, όπου αποφασίστηκε οι ανεμβολίαστοι να πληρώνουν όταν μπαίνουν στις ΜΕΘ. Τάση που εκφράζεται και στην Ελλάδα από «τελάληδες» της κυβέρνησης.
• Η επαναλαμβανόμενη επιβολή μέτρων περιορισμού που έχουν χαρακτήρα τιμωρητικό και όχι ελέγχου της μετάδοσης, είτε για το σύνολο είτε για μερίδα πληθυσμού.
• Τα αδιαφανή πανάκριβα συμβόλαια των κυβερνήσεων με τις υπερεθνικές φαρμακευτικές.
Το βέβαιο είναι ότι έχει ήδη διαμορφωθεί ένα νέο τοπίο που παγιώνεται για να μείνει, ακόμα κι αν κάποτε φύγει η πανδημία. Μια κατάσταση που ο δυτικός κόσμος δεν είχε βιώσει ξανά από τον 19ο αιώνα.
ΔΝΤ: Αναταραχές μετά το τέλος μιας πανδημίας
Οι πανδημίες φέρνουν ανατροπές στην πολιτική. Ερευνα του ΔΝΤ σε 133 χώρες έδειξε ότι η πολιτική αναταραχή τείνει να κορυφώνεται δύο χρόνια αφότου ξεσπάσει μια επιδημία. Αυτό σημαίνει ότι πιθανότατα το 2022 να είναι πολιτικά μια ταραχώδης χρονιά. Οταν η γρίπη σκότωσε 20.000.000 Ινδούς το 1918-19, πυροδότησε μια τέτοια μιζέρια και κοινωνική αγανάκτηση, που έδωσε το… καύσιμο να αρχίσει η καμπάνια του Μαχάτμα Γκάντι για το τέλος της βρετανικής αποικιοκρατίας. Ήδη το 2020, τον πρώτο χρόνο της πανδημίας, οι κοινωνικές αναταραχές αυξήθηκαν διεθνώς κατά 10%, παρότι σχεδόν κάθε χώρα εφήρμοζε lockdowns και περιορισμούς δημόσιων συγκεντρώσεων.
Ένας βασικός λόγος που κινδυνεύει να πυροδοτήσει την κοινωνική και πολιτική αναταραχή είναι το γεγονός ότι ο ρόλος, το μέγεθος και η ισχύς του κράτους γιγαντώθηκαν λόγω της πανδημίας. Στην Ελλάδα ειδικά, μετά την πρώτη φάση της πανδημίας, όσο εξακολουθεί να μεγαλώνει η πολυδιάστατη ισχύς του κράτους τόσο αποκαλύπτονται οι παθογένειες και τα ελαττώματά του.
Με την κυβέρνηση να διχάζει τους πολίτες, να τους επιπλήττει, να μην μπορεί να τους προστατεύσει απέναντι στο κύμα ακρίβειας, να τους περιορίζει με αναποτελεσματικά μέτρα και, εν τέλει, να τους αφήνει αβοήθητους στα ράντσα αυτοσχέδιων ψευτο-ΜΕΘ. Αρχικά ο κορονοϊός μεταμόρφωσε τον ρόλο όλων των δυτικών κρατών στο πεδίο της οικονομίας. Οι κυβερνήσεις ξόδεψαν συνολικά 17 τρισ. δολ. για την πανδημία, οι κεντρικές τράπεζες άρχισαν να τυπώνουν χρήμα, οι μισθοί καταβάλλονταν από το κράτος. Ολα αυτά αναγκαία και απαραίτητα για να κρατηθούν οι οικονομίες και οι άνθρωποι ζωντανοί. Αλλά το κράτος δεν γιγαντώθηκε μόνο στην οικονομία.
Πραγματοποιείται πλέον η πιο δραματική επέκταση της κρατικής εξουσίας από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Καταρρίπτονται παγιωμένα κεκτημένα το ένα μετά το άλλο, χωρίς σχεδόν καθόλου χρόνο για συζήτηση. Δημοκρατίες φλερτάρουν επικίνδυνα με την κατάχρηση εξουσίας, τον αυταρχισμό, αλλά και τη διαφθορά. Για παράδειγμα, στη Βρετανία με το σκάνδαλο για κυβερνώντες που εκμεταλλεύτηκαν την κρίση για να αναθέσουν προσοδοφόρα συμβόλαια σε φίλους τους, όπως και αλλού με καταγγελίες για αδιαφανείς απευθείας αναθέσεις. Οι κυβερνήσεις, σε παγκόσμια κλίμακα, μπορούν από την έναρξη της πανδημίας να δαπανούν φρεσκοτυπωμένα λεφτά σχεδόν κατά βούληση.
Πράγμα που λύνει τα χέρια στους πολιτικούς να κάνουν χάρες. Οταν, άλλωστε, το χρήμα είναι σχεδόν τζάμπα, ο πειρασμός είναι μεγάλος. Γι’ αυτό και στα περισσότερα κράτη συντελείται την εποχή της πανδημίας στράγγισμα των δημόσιων οικονομικών, με μεγάλη αύξηση των κρατικών χρεών, που θα αποτελέσει το κεντρικό θέμα την επόμενη μέρα της κρίσης.
