Ο λειτουργός του Τύπου που υπηρέτησε την Ιστορία με ακρίβεια. Η συνεργασία του με την εφημερίδα «Εστία»
Γεννήθηκε στην Πάτρα το 1891 και έμελλε να αποτελέσει μία από τις πιο διακριτές φυσιογνωμίες της ελληνικής δημοσιογραφίας και ιστοριογραφίας κατά τον 20ό αιώνα. Ο Δημήτριος Γατόπουλος υπήρξε άνθρωπος με ήθος, καλοσύνη και ευγένεια ψυχής, ανέπτυξε ένα πνευματικό έργο το οποίο διακρίθηκε όχι μόνο για την έκτασή του, αλλά και για την ποιότητά του.
- Από τον Ελευθέριο Σκιαδά
Το δημοσιογραφικό του ήθος, η επιστημονική του κατάρτιση και ο απροσποίητος τρόπος γραφής του τον ανέδειξαν σε έναν από τους πιο σημαντικούς δημοσιογράφους στο μεταίχμιο του Μεσοπολέμου και της μεταπολεμικής Ελλάδας. Αν και η κύρια επαγγελματική του πορεία χαράχτηκε στην Αθήνα, διετέλεσε, επίσης, συντάκτης και ανταποκριτής και στη Νέα Υόρκη, διατηρώντας πάντοτε έναν ενεργό δεσμό με την ελληνική πνευματική ζωή.
Ευρυμαθής
Ιδιαίτερη καμπή στη ζωή του αποτέλεσε η στενή σχέση που ανέπτυξε από το 1923 με τον πολιτικό και μετέπειτα Πρόεδρο της Δημοκρατίας Αλέξανδρο Ζαΐμη. Ο Ζαΐμης διέκρινε στη μορφή του Γατόπουλου έναν σεμνό, ηθικό και ευρυμαθή άνθρωπο και τον ενέταξε στο στενό του επιτελείο, αναθέτοντάς του τη διεύθυνση του πολιτικού του γραφείου. Κατά τη διάρκεια των δώδεκα ετών που διατήρησε αυτή τη θέση, ο Γατόπουλος είχε την ευκαιρία να έρθει σε άμεση επαφή με πολύτιμα ιστορικά αρχεία και ιδιωτικές συλλογές, τις οποίες αξιοποίησε αργότερα στην ιστορική του συγγραφή. Οταν ο Ζαΐμης ανέλαβε την Προεδρία της Δημοκρατίας, εμπιστεύτηκε στον Γατόπουλο τα καθήκοντα του ιδιαίτερου γραμματέα του. Στις κρίσιμες πολιτικές συγκυρίες της εποχής αυτός λειτούργησε ως διακριτικός μεσολαβητής ανάμεσα στον Πρόεδρο και στους πολιτικούς αρχηγούς, πάντα με σύνεση και σεβασμό προς τους θεσμούς.
Η πλέον γόνιμη συγγραφική παρουσία του και επαφή του με το κοινό ήταν τα ιστορικά χρονογραφήματά του στην εφημερίδα «Εστία», ενώ αντίστοιχες δημοσιεύσεις έκανε και σε άλλες διακεκριμένες εφημερίδες του αθηναϊκού Τύπου. Το 1932, σε ηλικία 41 ετών, εγκαινιάζει τη μακρόχρονη συνεργασία του με την εφημερίδα «Εστία». Συνεργασία η οποία θα εκταθεί μέχρι τον θάνατό του, το 1956, δηλαδή περίπου δυόμισι δεκαετίες. Δημοσίευσε με σταθερό ρυθμό 1.766 ιστορικά χρονογραφήματα, μέσα από τη στήλη «Ιστορικά Σημειώματα». Δεν τον ενδιέφερε η «μεγάλη» ιστορία των γενικών γραμμών, αλλά η «μικρή» ιστορία των λεπτομερειών, των ανθρώπινων στιγμών και των ξεχασμένων επεισοδίων.
Tεκμηρίωση
Οι αφηγήσεις του, πολλές φορές εμπλουτισμένες με ανέκδοτα, προσέδιδαν στα δημοσιεύματά του έναν σχεδόν λογοτεχνικό τόνο. Πίσω από κάθε του κείμενο υπήρχε, όμως, αυστηρή τεκμηρίωση. Πολλές από τις πληροφορίες προέρχονταν από ιδιωτικά αρχεία, οικογενειακές επιστολές και άγνωστα επίσημα έγγραφα. Εξάλλου, δημοσιεύοντας τόσα χρόνια, ο Γατόπουλος κατόρθωσε να κτίσει ένα άτυπο, αλλά ουσιώδες ιστορικό ημερολόγιο της νεότερης Ελλάδας. Και το έργο του ανακτά ιδιαίτερη σημασία σε εποχή όπου η Ιστορία αντιμετωπίζεται συχνά ως αποστασιοποιημένο επιστημονικό αντικείμενο. Η γραφή του αντιπροσωπεύει ένα σπάνιο είδος ιστορικής συνειδήσεως που δεν εστιάζει μόνο στην καταγραφή, αλλά στη μετάδοση της μνήμης με ευαισθησία και ακρίβεια.
Κορυφαίο έργο του η βιογραφία του Καποδίστρια
Το ιδιαίτερο ταλέντο του Γατόπουλου δεν περιορίστηκε μόνο όμως στο ημερήσιο χρονογράφημα. Εγραψε και εξέδωσε ιστορικά βιβλία, με κορυφαία τη βιογραφία του Ιωάννη Καποδίστρια -έργο που τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών-, καθώς και τις βιογραφίες του Δημητρίου Υψηλάντη και του Ανδρέα Μιχαλακόπουλου. Η γραφή του διακρίνεται για τη σαφήνεια, τη σεμνότητα και την ανθρωπιά. Ισως το μεγαλύτερο χάρισμά του να ήταν ακριβώς η δυνατότητά του να καθιστά οικείο το ιστορικό.
Εφερνε τον αναγνώστη κοντά σε γεγονότα και πρόσωπα ενός παρελθόντος που έμοιαζε, μέσα από την πένα του, ακόμα ζωντανό. Ο ξαφνικός θάνατός του, το 1956, βύθισε στη θλίψη τον δημοσιογραφικό και τον πολιτικό κόσμο της εποχής. Κηδεύτηκε στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών, αφήνοντας πίσω του τη σύζυγό του Μαρίκα και τα δύο παιδιά του, τον Γεώργιο και τη Λούλα, αλλά κυρίως αφήνοντας ένα σπάνιο παράδειγμα δημοσιογράφου που υπηρέτησε με πίστη την Ιστορία και με ήθος τον Τύπο.