Οι ιστορικές εξελίξεις έδειξαν πως ο δρόμος από την ουτοπία στην υλοποίηση ήταν μακρύς και πως ο προορισμός παραμένει ακόμα, ως ένα σημείο, ζητούμενο
Σαν σήμερα, στις 12 Οκτωβρίου 1944, απελευθερώνονται η Αθήνα και ο Πειραιάς. Οι Γερμανοί φεύγουν. Για εκείνες τις μέρες έχουν γραφτεί πολλά. Εμένα μου τα διηγήθηκαν «χαρτί και καλαμάρι» ο πατέρας και η μάνα μου.
- Από τον
Δημήτρη Καπράνο
Βρήκα, όμως, ένα καλογραμμένο κείμενο στην «Πεμπτουσία», από τον Ηλία Λιαμή, πρόεδρο της Συνοδικής Υποεπιτροπής Καλλιτεχνικών Εκδηλώσεων και Μουσικών Συνόλων της Εκκλησίας της Ελλάδος, καθηγητή της Ελληνογαλλικής Σχολής «Αγιος Ιωσήφ»:
«“Φως, ήλιος, ο γαλανός ουρανός! Μαζί με τα παιδιά μου παρακολουθούμε με κατάνυξη θρησκευτική ένα σημείο απέναντι στην Ακρόπολη. Αυτός είναι ο κόσμος όλος. Και βλέπομε τη γερμανική σημαία σιγά σιγά να υποστέλλεται, να εξαφανίζεται, σαν να την κατάπιε ο Ιερός Βράχος. Και ν’ αρχίζη ν’ ανεβαίνη στον ιστό το αγαπημένο χρώμα του ουρανού μας».
Με αυτά τα λόγια, γραμμένα στο ημερολόγιό της, υποδέχεται η Ιωάννα Τσάτσου την απελευθέρωση της Αθήνας. Είναι 12 Οκτωβρίου, ημέρα Πέμπτη. Η ίδια έχει κατέβει λίγο νωρίτερα στην πλατεία Συντάγματος. Οι ελάχιστοι Γερμανοί που είχαν απομείνει στην Αθήνα συγκεντρώθηκαν στο Μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη. Εκεί, σε μια πρόχειρη όσο και βιαστική τελετή, με μια κίνηση δήθεν ανωτερότητας, καταθέτουν στεφάνι.
Η ώρα είναι 8 το πρωί. Ο Γερμανός αντιπτέραρχος, στρατιωτικός διοικητής Νοτίου Ελλάδος Χέλμουτ Φέλμι, μαζί με τον δήμαρχο Αθηναίων, Γεωργάτο, προΐστανται της τελετής. Λίγο πριν, ο διοικητής έχει ανακοινώσει στον δήμαρχο πως η Αθήνα κηρύσσεται ανοχύρωτη πόλις. Το νέο διαδίδεται αστραπιαία μέχρι την τελευταία γειτονιά της Αθήνας.
Οταν το άγημα αποχωρεί, το στεφάνι με τις κόκκινες ταινίες και τον αγκυλωτό σταυρό καταστρέφεται με ορμή από τον παριστάμενο λαό. Στις 09:15 π.μ., η γερμανική φρουρά της Ακρόπολης προχωρεί στην υποστολή της ναζιστικής σημαίας, έπειτα από συνολικά 1.624 μέρες κατοχής (ή 3,5 έτη, που μεσολάβησαν από τον Απρίλιο του 1941 έως εκείνη την ημέρα), και ένας στρατιώτης τύλιξε βιαστικά το σύμβολο της Κατοχής και αποχώρησε από τον Ιερό Βράχο.
Οπωσδήποτε, η 12η Οκτωβρίου αποτελεί μέρα χαράς και νίκης, μέρα ιστορική και από εκείνες που σφραγίζουν ανεξίτηλα μια εθνική Ιστορία. Τέτοιες ημέρες εορτάζονται σε όλη την Ευρώπη, σε αντίθεση με τον ελληνικό λαό, που προτίμησε να εορτάζει ως κεντρική ημέρα της εμπλοκής της Ελλάδος στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο την 28η Οκτωβρίου.
Εχει ενδιαφέρον ιδιαίτερο αυτή η επιλογή. Ενδιαφέρον ιστορικό, αλλά και ψυχολογικό. Το ιστορικό ενδιαφέρον έχει να κάνει με τη σύγκριση των δύο ημερών. Η απελευθέρωση έχει την Ελλάδα παρατηρητή. Παρά την ηρωική αντίσταση του ελληνικού λαού, τη γερμανική αποχώρηση καθόρισαν ευρύτερες πολιτικοστρατιωτικές εξελίξεις. Η απόβαση στη Νορμανδία στις 6 Ιουνίου 1944 και η επέλαση των Σοβιετικών προς Δυσμάς είχαν γείρει οριστικά την πλάστιγγα υπέρ των Συμμάχων.
Ο ελληνικός λαός προτίμησε να τιμά μια ημέρα -την 28η Οκτωβρίου-, όπου ξεκινά το αλβανικό έπος, περίοδος, κατά την οποία υπήρξε ο πρωταγωνιστής όχι μόνο μιας τοπικής σύγκρουσης, αλλά μιας στρατιωτικής εξέλιξης με πανθομολογούμενη ευρύτερη επίδραση και σημασία. Μια ημέρα που αβίαστα θεωρήθηκε συνέχεια μια μακραίωνης Ιστορίας, όπου η νίκη επιτυγχάνεται εναντίον υπέρτερου εχθρού, αλλά και μιας ημέρας που για ακόμη μια φορά οι Ελληνες αισθάνονται πως εκπροσωπούν το δίκαιο, που αντιμάχεται την αλαζονεία και τη βαρβαρότητα.
Ψυχολογικά, η ημέρα της απελευθέρωσης καταγράφηκε στο συλλογικό ελληνικό ασυνείδητο ως τέλος μιας τραγωδίας, της Κατοχής, αλλά και ως έναρξη μιας άλλης, του Εμφύλιου Πολέμου. Γεγονός είναι πως, την ίδια κιόλας μέρα, άρχισαν οι συγκρούσεις μεταξύ αντιστασιακών ομάδων και διαφορετικών πολιτικών μερίδων.
Βεβαίως, όλοι παρατήρησαν πως η ημέρα εκείνη ήταν γενικώς ήρεμη, συγκριτικά με άλλες ευρωπαϊκές πόλεις, όπου την ίδια κιόλας μέρα της απελευθέρωσης στήθηκαν λαϊκά δικαστήρια με κατηγορούμενους δωσιλόγους και τους συνεργάτες των Γερμανών, και ακολούθησαν εκτελέσεις, διαπομπεύσεις και λιντσαρίσματα. Οπως πιστοποιεί και έγγραφο της βρετανικής Force 133 τη νύχτα της 12ης Οκτωβρίου, “απόλυτη ησυχία παντού. Καμία ταραχή και οι δρόμοι σχεδόν άδειοι. Ο ΕΛ.ΑΣ. και άλλα όργανα περιπολούν με τάξη”.
Σε κάθε περίπτωση, η 12η Οκτωβρίου είναι μια μέρα ονείρων και ευγενών προσδοκιών για μια Ελλάδα ελεύθερη, ανεξάρτητη, απαλλαγμένη από κάθε είδους ολοκληρωτισμό και αποφασισμένη να ζήσει ως ισότιμο μέλος του ελεύθερου και δημοκρατικού κόσμου. Οι ιστορικές εξελίξεις έδειξαν πως ο δρόμος από την ουτοπία στην υλοποίηση ήταν μακρύς και πως ο προορισμός παραμένει ακόμη, ως ένα σημείο, ζητούμενο.
Συγχρόνως, είναι και μια μέρα ακραίων αντιφάσεων, που αποτελούν το βασικότερο χαρακτηριστικό του ελληνικού λαού διαχρονικά. Και ακριβώς το γεγονός αυτό καθιστά την ημέρα αυτή εξόχως συμβολική και διδακτική».
Βέβαια, τα Δεκεμβριανά και η ανταρσία κατά της χώρας έφεραν την τραγωδία του εμφύλιου σπαραγμού και την Ελλάδα να χάνει την ευκαιρία να καθίσει στο τραπέζι των νικητών. Και εκείνη η ματωμένη σελίδα δεν έχει ακόμη γυρίσει οριστικά. Μας ταλαιπωρεί ακόμη και μας ταράζει…
*«Οι πίσω μου σελίδες», από την Δημοκρατία